Przeciwciała anty-tTG – kluczowy marker w diagnostyce celiakii

Spis treści

1. Transglutaminaza tkankowa – co to takiego?
2. Rola przeciwciał anty-tTG w celiakii
3. Diagnostyka serologiczna celiakii
4. Przygotowanie do badania poziomu przeciwciał anty-tTG IgA
5. Przyczyny fałszywie negatywnych wyników w badaniu przeciwciał anty-tTG
6. Monitorowanie przebiegu celiakii
7. Podsumowanie

Diagnostyka celiakii niestety nie zawsze przebiega szybko – niekiedy cały proces zajmuje nawet 10 lat! Rozwój diagnostyki laboratoryjnej i coraz to nowsze doniesienia naukowe sprawiły, że aktualnie algorytmy diagnostyczne, które wspomagają sprawną i wiarygodną diagnostykę tego schorzenia, są dokładnie określone. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) u pacjentów, u których występują objawy sugerujące celiakię, pierwszym krokiem w diagnostyce powinien być pomiar poziomu przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w klasie IgA oraz całkowitego poziomu przeciwciał IgA we krwi. W związku z tym aktualnie przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej – anty-tTG odgrywają kluczową rolę w procesie diagnostycznym celiakii.

Transglutaminaza tkankowa – co to takiego?

Transglutaminaza tkankowa (tTG) to enzym występujący w wielu tkankach ludzkiego ciała, ale jego rola jest szczególnie istotna w przewodzie pokarmowym. Przeciwciała anty-tTG to białka ukierunkowane przeciwko temu enzymowi. W zdrowym organizmie transglutaminaza tkankowa pełni funkcje regulacyjne, u osób z celiakią staje się ona obiektem ataku układu immunologicznego.

Rola przeciwciał anty-tTG w celiakii

W celiakii główne czynniki aktywujące nieprawidłową reakcję układu immunologicznego to geny oraz gluten (obecny w spożywanych posiłkach). W procesie chorobowym bardzo ważną rolę odgrywa również transglutaminaza tkankowa 2 (tTG2). Białko to posiada zdolność do modyfikowania pewnych fragmentów gliadyny, białka pochodzącego z glutenu. Modyfikacja powoduje zwiększone powinowactwo tych fragmentów do łączenia się z cząsteczkami zwanymi antygenami leukocytarnymi (HLA) DQ2 i DQ8, które są związane z predyspozycją do celiakii. W efekcie dochodzi do aktywowania silnej reakcji ze strony układu immunologicznego i produkcji przeciwciał, m.in. anty-tTG.

Przeciwciała skierowane przeciwko tTG są wysokospecyficznym i jednocześnie kluczowym markerem w diagnostyce serologicznej celiakii.

Diagnostyka serologiczna celiakii

W procesie diagnostycznym celiakii w pierwszej kolejności należy wykonać badanie z krwi w kierunku specyficznych, związanych z tą chorobą przeciwciał anty-tTG w klasie IgA. Test wykrywający przeciwciała anty-tTG w klasie IgA jest wysokoczuły (95,7%) i wysokospecyficzny (98,0%). Ze względu na często występujący u pacjentów selektywny niedobór immunoglobulin w klasie IgA zgodnie z rekomendacjami zaleca się równoczesne przeprowadzenie analizy całkowitego poziomu przeciwciał klasy IgA.

Jeśli całkowity poziom przeciwciał IgA jest poniżej zakresu referencyjnego („normy”), wykonuje się dodatkowo badania przeciwciał w klasie IgG, takich jak anty-DGP/GAF-3X IgG, anty-tTG IgG lub EmA IgG.

W przypadku uzyskania pozytywnego wyniku badań serologicznych konieczne jest przeprowadzenie dalszej diagnostyki.

Przygotowanie do badania poziomu przeciwciał anty-tTG IgA

Badanie wykonywane jest metodą immunoenzymatyczną (ELISA) z próbki krwi żylnej. Pacjent nie musi być na czczo, a na badanie można zgłosić się o dowolnej porze dnia.

Jeśli badanie jest przeprowadzane po raz pierwszy (w celu postawienia diagnozy), niezwykle istotne jest, aby pacjent nie stosował diety bezglutenowej. Taka dieta, trwająca kilka miesięcy, powoduje obniżenie poziomu specyficznych dla celiakii przeciwciał, co potencjalnie prowadzi do fałszywie negatywnych wyników badań.

Przyczyny fałszywie negatywnych wyników w badaniu przeciwciał anty-tTG

Niekiedy zdarza się, że pacjent chorujący na celiakię otrzymuje wynik negatywny w badaniu przeciwciał anty-tTG w klasie IgA. Takiej sytuacji można uniknąć, wiedząc, jakie są przyczyny fałszywie negatywnych wyników:

1. Selektywny niedobór immunoglobulin w klasie IgA: aby wykluczyć niedobór, podczas badania poziomu przeciwciał anty-tTG IgA trzeba jednocześnie oznaczyć całkowity poziom immunoglobulin IgA. W przypadku niedoboru należy wykonać sugerowane badania w klasie IgG, np. oznaczenie przeciwciał przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (GAF-3X IgG).
2. Wiek: u dzieci poniżej 2. r.ż. całkowite stężenie IgA jest niewielkie.
3. Dieta bezglutenowa lub niska podaż glutenu przed przeprowadzeniem badania.
4. Przyjmowanie leków immunosupresyjnych: może to hamować reakcję układu immunologicznego i syntezę specyficznych dla celiakii przeciwciał.

Monitorowanie przebiegu celiakii

Po rozpoznaniu celiakii eliminacja glutenu z diety staje się kluczowym elementem terapii. Monitorowanie diety bezglutenowej obejmuje regularne badania lekarskie, w trakcie których oceniany jest stopień ustąpienia objawów klinicznych oraz, w przypadku dzieci, rozwój fizyczny. Badania krwi również są wiarygodnym narzędziem umożliwiającym monitorowanie stosowanej przez pacjenta diety bezglutenowej (obniżenie poziomu przeciwciał anty-tTG IgA świadczy o prawidłowo stosowanej diecie bezglutenowej).

Uwaga! Jeśli u pacjenta stwierdza się niedobór IgA, do monitorowania skuteczności diety bezglutenowej można wykorzystywać badanie poziomu przeciwciał anty-DGP/GAF-3X IgG.

Kluczowym elementem monitorowania celiakii jest regularne badanie poziomu przeciwciał anty-tTG IgA (lub anty-DGP/GAF-3X IgG u pacjentów z niedoborem IgA), które należy wykonać:

1. przed rozpoczęciem diety bezglutenowej,
2. po 6 miesiącach od rozpoczęcia diety bezglutenowej,
3. następnie co 12 miesięcy u osób chorujących bezobjawowo.

U większości pacjentów obserwuje się spadek poziomu specyficznych dla celiakii przeciwciał w ciągu 3–6 miesięcy od wprowadzenia diety bezglutenowej. Jeśli mimo restrykcyjnego przestrzegania diety bezglutenowej poziom przeciwciał utrzymuje się na wysokim poziomie przez długi czas, może to oznaczać, że w diecie pacjenta obecne są ukryte źródła glutenu. Mogą to być produkty niezbożowe, które zawierają śladowe ilości glutenu (np. gotowe dania, sosy, konserwy, leki), które istotnie wpływają na brak poprawy stanu zdrowia osoby chorej na celiakię pomimo unikania przez nią produktów zawierających gluten.

Podsumowanie

W diagnostyce celiakii szczególną uwagę przywiązuje się do badań serologicznych, zwłaszcza w kierunku przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG IgA). Autoprzeciwciała anty-tTG w klasie IgA stanowią precyzyjny i wysokoczuły marker, odgrywają więc kluczową rolę w diagnostyce celiakii. Ich obecność w organizmie wskazuje na proces autoimmunizacyjny toczący się wskutek obecności glutenu w diecie. Prowadzi to do uszkodzenia błony śluzowej jelita i charakterystycznych objawów choroby. Oznaczanie poziomu przeciwciał anty-tTG w klasie IgA jest cennym narzędziem diagnostycznym, umożliwiającym szybkie i wiarygodne rozpoznanie celiakii. Należy pamiętać, aby podczas badania diagnostycznego pacjent nie stosował diety bezglutenowej, ponieważ może to prowadzić do wyników fałszywie negatywnych. Testy w kierunku specyficznych przeciwciał anty-tTG mogą być wykorzystywane również do monitorowania przebiegu celiakii i jej leczenia za pomocą diety bezglutenowej (spadek poziomu przeciwciał świadczy o skuteczności terapii).

Przeczytaj też: Odkrywanie związku między genami a celiakią

Piśmiennictwo

1. J.B. Bierła, I. Trojanowska, E. Konopka, E. Czarnowska, A. Sowińska, B. Cukrowska, Diagnostyka celiakii i badania przesiewowe w grupach ryzyka, Diagn Lab 2016; 52(3): 205–210, https://diagnostykalaboratoryjna.eu/api/files/view/1891965.pdf
2. M. Miłosz, Diagnostyka celiakii w świetle najnowszych rekomendacji, https://www.euroimmun.pl/diagnostyka-celiakii-w-swietle-najnowszych-rekomendacji-wywiad-z-prof-bozena-cukrowska-2/
3. G. Paolella, S. Sposito, A.M. Romanelli, I. Caputo, Type 2 Transglutaminase in Coeliac Disease: A Key Player in Pathogenesis, Diagnosis and Therapy, Int J Mol Sci 2022 Jul 6; 23(14): 7513, doi: 10.3390/ijms23147513. PMID: 35886862; PMCID: PMC9318967
4. T. Rauhavirta,, M. Hietikko, T. Salmi et al., Transglutaminase 2 and Transglutaminase 2 Autoantibodies in Celiac Disease: a Review, Clinic Rev Allerg Immunol 2019; 57: 23–38, https://doi.org/10.1007/s12016-016-8557-4
5. E. Santorek-Strumiłło, Celiakia: przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia
6. P. Matuszek, Jak diagnozuje się celiakię? [NAJNOWSZE REKOMENDACJE 2019], https://www.euroimmun.pl/jak-diagnozuje-sie-celiakie-najnowsze-rekomendacje-2019/