Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS)

Spis treści

1. Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów? Czynniki ryzyka
2. Ogólne zalecenia dietetyczne dla pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS)
3. Przykładowy jadłospis w chorobie reumatoidalnego zapalenia stawów

Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów? Czynniki ryzyka

Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej RZS – więcej przeczytasz TUTAJ) to choroba autoimmunologiczna i zapalna. Znaczy to, że układ odpornościowy atakuje zdrowe komórki w organizmie chorego, powodując stan zapalny – bolesny obrzęk w dotkniętych zmianami chorobowymi częściach ciała. Reumatoidalne zapalenie stawów atakuje głównie stawy, może zaatakować wiele stawów w tym samym czasie. Najczęściej atakuje stawy dłoni, nadgarstków i kolan. W stawie z RZS wyściółka stawu ulega zapaleniu, powodując uszkodzenie tkanki stawowej. Uszkodzenie tkanki może powodować długotrwały lub przewlekły ból, deformację – zniekształcenie czy niestabilność – problemy z równowagą. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) może również wpływać na inne tkanki w całym ciele i powodować problemy w narządach, takich jak płuca, serce czy oczy.

Podobnie jak wszystkie choroby autoimmunologiczne, także reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. W normalnych warunkach organizm wytwarza przeciwciała – białka obronne, które atakują patogeny, czyli czynniki chorobotwórcze w naszym organizmie i pomagają je zwalczyć. Z nieznanych powodów organizm czasami wytwarza autoprzeciwciała, które mylą normalne komórki i tkanki z patogenami.

Czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów:

• wiek – na RZS można zachorować w każdym wieku, ale prawdopodobieństwo wzrasta wraz z wiekiem.  Najwyższy odsetek zachorowań jest wśród dorosłych po sześćdziesiątym roku życia,
• płeć – częściej choroba atakuje kobiety niż mężczyzn,
• czynniki genetyczne – osoby urodzone z określonymi genami są bardziej narażone na rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS),
• palenie tytoniu – według badań palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na RZS i może zaostrzyć chorobę, 
• otyłość – badania nad rolą otyłości wykazały również, że im większa jest masa ciała (nadwaga, otyłość), tym istnieje większe ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).

Ogólne zalecenia dietetyczne dla pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS)

Dla chorych z RZS podstawowym zaleceniem żywieniowym jest indywidualna dieta, skrojona ze względu na nasze dolegliwości chorobowe pod konkretnego pacjenta. Najlepiej zmodyfikować ją pod ścisłym okiem dietetyka, gdyż każdemu choremu z RZS mogą towarzyszyć inne dolegliwości i powikłania. Pacjenci mają indywidualną ścieżkę doboru leków, które mogą wpływać na zróżnicowany proces żywieniowy.

Są oczywiście zalecenia ogólne, dotyczące formy odżywiania, wyboru odpowiednich składników spożywczych i technik kulinarnych.

• modyfikujemy dietę indywidualnie
• jadłospis powinien być urozmaicony
• posiłki powinny być spożywane co około 3 godziny, o regularnych porach, powinno się zjadać 5 posiłków na dobę, objętościowo powinny być mniejsze, jedzone w spokoju, bez połykania powietrza. Ostatni posiłek powinno się zjeść na 3 h przed snem w formie lekkiego dania, które nie obciąży żołądka na noc
• warzywa i owoce spożywaj 4:1 razy dziennie, szczególnie polecane są warzywa – sałata, ogórek, por, brokuł, marchew, burak, seler, pietruszka, warzywa strączkowe, kiełki (z wyłączeniem kiełków lucerny) oraz owoce: borówki, ciemne winogrona, jagody, żurawina, czarna porzeczka, truskawki, owoce dzikiej róży. Ograniczyć należy: jabłka, kapustę białą, ziemniaki, pomidory, paprykę i bakłażana oraz warzywa o dużej zawartości kwasu szczawiowego – rabarbar, szpinak, botwina
• pełnoziarniste produkty zbożowe o jak najniższym indeksie glikemicznym, np. pieczywo razowe i graham, ryż dziki i brązowy niełuskany, makaron razowy i kasze gruboziarniste – gryczana, pęczak, bulgur

Chorzy z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) powinni ograniczyć lub całkowicie wykluczyć z diety gluten, a także kukurydzę, ponadto zaobserwowano nadmierną reakcję immunologiczną na określone substancje pokarmowe, co w konsekwencji może zaostrzać objawy

• migdały, orzechy włoskie oraz nasiona sezam i dynia to doskonałe źródło kwasów omega-3
• ograniczamy spożycie tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego, z diety wykluczamy spożycie tłustych gatunków mięs jak wieprzowina, baranina, tłusta wołowina, tłusty drób oraz ich przetworów. Z diety wykluczamy spożycie pełnotłustych produktów mlecznych takich jak tłuste mleko, śmietana i śmietanka, sery żółte, topione, pleśniowe. Dozwolone w diecie chude gatunki mięs – indyk, kurczak bez skóry, cielęcina, chuda wołowina oraz produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu takie jak ser biały białe chude, jogurt naturalny 2%, kefir
• ryby i owoce morza to naturalne źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które korzystnie wpływają na stawy, redukują stany zapalne,
• zalecane w diecie są wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 z produktów pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, siemię lniane, orzechy włoskie czy nasion chia oraz jednonienasycone kwasy tłuszczowe – oliwa z oliwek, oliwki, orzechy laskowe, migdały, awokado,
• ogranicz w diecie spożycie oleju kukurydzianego, słonecznikowego, oleju z pestek dyni i winogron, ponieważ zawierają znaczne ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6, które spożywane w nadmiarze uczestniczą w produkcji czynników prozapalnych i prozakrzepowych. Należy pamiętać, jeżeli w diecie ilość kwasów omega-6 zdecydowanie przewyższy ilość kwasów omega-3, wówczas uniemożliwia to korzystne działanie przeciwzapalne tych drugich tu kwasów omega-3
• eliminujemy cukier i wszelkie wyroby cukiernicze
• kolagen jest nieodzownym składnikiem chorych z RZS, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie stawów i chrząstek. Naturalnym źródłem kolagenu są galarety mięsne i rybne
• z diety eliminujemy produkty wysokoprzetworzone, dania z proszku – zupy, sosy, ciasta itp. Gotowe potrawy w słoikach i konserwy, zawierają nadmiar soli i substancji konserwujących. Fast food oraz wysokotłuszczowe przekąski – np. chipsy, nachosy, paluszki itp.
• ograniczamy sól
• eliminujemy gotowe mieszanki przyprawowe, zawierające duże ilości soli i różne E
• polecane przyprawy przeciwzapalne to – kurkuma, imbir, goździki, anyż, czosnek, chrzan, cząber, bazylia, estragon, tymianek, majeranek, mięta, szałwia
• niewskazane są ostre przyprawy – pieprz, ostra papryka, chili

Osoby chore na reumatoidalne zapalenie stawów nie powinny zapominać o regularnym dostarczaniu płynów do organizmu. Zaleca się wypijać 2-3 l płynów. Woda niegazowana powinna stanowić największy procent wszystkich wypijanych płynów (kobiety ok 1,5 l/doba, mężczyźni ok. 2 l/doba). Woda powinna być pita przez cały dzień, małymi porcjami. Zalecane są słabe napary herbaty czarnej czy zielonej oraz herbatki owocowe.

Z diety należy absolutnie wykluczyć spożycie napojów alkoholowych, wszelkich wód smakowych, słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, dosładzanych soków. Niewskazane są mocna kawa i herbata.

Techniki kulinarne rekomendowane przy reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) to gotowanie w wodzie i na parze, duszenie, ale bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie w piekarniku bez dodatku tłuszczu lub z niewielką ilością tłuszczu dozwolonego, pieczenie w folii.

Ciekawostka: reumatoidalne zapalenie stawów, jak i inne choroby reumatologiczne, mogą być efektem alergii bądź nietolerancji, czy nadwrażliwości pokarmowych.

Przykładowy jadłospis w chorobie reumatoidalnego zapalenia stawów

Śniadania

• jaja na twardo, z pieczywem gryczanym do tego pomidor i kiełki brokuła,
• chleb żytni na zakwasie, do tego pasta z awokado, oliwki, czosnku i oliwy z oliwek

II śniadanie

• koktajl z mixu sałat, truskawek, jogurtu naturalnego i nasion chia
• chleb żytni razowy z wędliną z piersi indyka z  ogórkiem zielonym i rukolą

Obiad

• łosoś natarty oliwą z oliwek, lekko posolony, posypany koperkiem, pieczony w folii aluminiowej, w piekarniku, podany z kaszą pęczak grubą i surówką z selera naciowego i marchwi z dodatkiem jogurtu naturalnego
• klopsiki z mięsa mielonego (indyk-chude wołowe), do tego buraczki na ciepło, kasza gryczana niepalona

Podwieczorek

• makaron gryczany ugotowany al’dente wymieszany z duszoną cukinią, marchewką i pomidorkami koktajlowymi, wymieszane z pesto bazyliowym
• marchew i kalarepa obrane pokrojone w paski i talarki do tego dip z jogurtu naturalnego z czosnkiem i koperkiem, warzywa maczamy w dipie

Kolacja

• sałatka z wędzonej makreli wymieszanej ze startym ogórkiem kwaszonym, z dodatkiem jogurtu naturalnego, całość nakładamy do listków cykorii, podajemy z pieczywem pełnoziarnistym
• jajecznica na parze, podana z pomidorem i posiekanym szczypiorkiem, dodatek bułka razowa

Piśmiennictwo

1. Praktyczny Podręcznik Dietetyki, redaktor naukowy Prof.Dr.Hab.n.Med Mirosław Jarosz, Wydawca IŻŻ, 2010r.
2. Artykuł „Reumatoidalne zapalenie stawów”, mgr. Inż. Sylwia Gugała Miłosz, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej