Tiki nerwowe mogą występować zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Są uważane za nieszkodliwe, ale bardzo często powodują znaczny dyskomfort, stres, lęk, wstyd. Niekiedy są przyczyną izolacji społecznej. Dowiedz się, skąd się biorą tiki nerwowe i czy można je wyleczyć.
Spis treści:
- Co to są tiki nerwowe?
- Jakie są przyczyny powstawania tików nerwowych?
- Na czym polega rozpoznanie tików nerwowych?
- Jak wyleczyć tiki nerwowe u dorosłych?
Co to są tiki nerwowe?
Tiki nerwowe to nagłe, nawracające, szybkie, niemożliwe do opanowania, nierytmiczne ruchy lub wokalizacje. Najczęściej pojawiają się w seriach. Ich nasilenie i częstość są zmienne. Oznacza to, że ich ilość w ciągu każdego dnia może nie być taka sama. Zdarza się, że niektóre tiki nerwowe zanikają, a w ich miejsce pojawiają się nowe.
Zwykle wystąpienie tiku nerwowego jest poprzedzone uczuciem napięcia lub dyskomfortu. Może przybierać ono postać pieczenia, mrowienia czy swędzenia. Dzięki takiemu sygnałowi ostrzegawczemu możliwe jest chwilowe powstrzymanie się od wykonania tiku. Jednak skutkiem jest narastanie niepokoju. Powyższe objawy ustępują niezwłocznie po wykonaniu tiku.
| Warto wiedzieć: W nomenklaturze medycznej stosuje się określenie “tiki” bez przymiotnika “nerwowe”. |
Rodzaje tików nerwowych
Istnieje kilka podziałów tików nerwowych. Najczęściej klasyfikuje się je ze względu na rodzaj, stopień złożoności i czas utrzymywania się.
Podział tików nerwowych ze względu na rodzaj obejmuje:
- tiki ruchowe – mimowolne ruchy ciała; mogą być proste lub złożone,
- tiki głosowe (wokalne) – mimowolnie wydawane dźwięki lub wypowiadane słowa,
- tiki poznawcze – trudne do zignorowania myśli, słowa, wizualizacje pojawiające się w świadomości,
- tiki blokujące – nagłe zatrzymanie wykonywanej czynności,
- tiki fantomowe – odczucia (np. łaskotanie lub mrowienie) pojawiające się w otaczających przedmiotach lub innych ludziach,
- tiki wyzwalane bodźcem – pojawiają się w odpowiedzi na bodziec wzrokowy, słuchowy, dotykowy lub myśl,
- tiki czuciowe – nagłe i krótkotrwałe odczucia zlokalizowane w różnych częściach ciała.
Podział tików ze względu na stopień złożoności wyróżnia:
- tiki proste – proste tiki ruchowe to krótkie, szybkie ruchy, takie jak mruganie oczami, kręcenie głową czy szarpanie ramionami, zaś proste tiki głosowe to dźwięki nieartykułowane (np. chrząkanie, kaszel,piski),
- tiki złożone – złożone tiki ruchowe obejmują bardziej skomplikowane sekwencje ruchów, takie jak podskakiwanie, dotykanie przedmiotów lub wykonywanie gestów, zaś złożone tiki głosowe to powtarzanie słów, sylab, całych zdań lub przeklinanie.
Natomiast ze względu na czas utrzymywania się tiki dzieli się na:
- przemijające – tiki nerwowe utrzymujące się krócej niż rok,
- przewlekłe – tiki nerwowe utrzymujące się powyżej roku,
- zespół Tourette’a – utrzymujące się ponad rok liczne tiki nerwowe i przynajmniej jeden głosowy o zróżnicowanym i nasilonym przebiegu.
U jednej osoby mogą występować różne rodzaje tików jednocześnie.
Tiki nerwowe – przykłady
Tiki nerwowe u dorosłych mogą być różnorodne. Najbardziej powszechnym jest mrużenie oczu. Inne przykłady tików nerwowych to m.in.:
- uderzanie dłonią o stół,
- cmokanie,
- mruczenie,
- stękanie,
- naśladowanie odgłosów zwierząt,
- kiwanie głową,
- potrząsanie głową,
- wypychanie języka,
- pociąganie nosem,
- wzruszanie ramionami,
- strzelanie palcami,
- powtarzanie swoich słów,
- bezwiedne przeklinanie lub wypowiadanie nieodpowiednich komentarzy,
- powtarzanie w myślach konkretnego słowa lub zdania,
- naśladowanie ruchów innych osób,
- niemożność utrzymania kontaktu wzrokowego.
Zdarza się, że dana osoba ma tiki, które są specyficzne tylko dla niej.
Jakie są przyczyny powstawania tików nerwowych?
Tiki nerwowe są uznawane za zaburzenie hiperkinetyczne, które jest wywołane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pozapiramidowego. Struktura ta odpowiada za automatyczne wykonywanie czynności. Współdziała także w regulowaniu napięcia mięśni szkieletowych i wyzwalaniu ruchów dowolnych.
Przyczyny tików nerwowych są złożone. Istotną rolę w ich powstawaniu mają czynniki genetyczne. Za ich rozwój odpowiada wiele genów jednocześnie. Ponadto w dużym stopniu tiki są dziedziczne.
W rozwoju zaburzeń tikowych rolę odgrywają także neuroprzekaźniki. Zaobserwowano, że sprzyja im zaburzona transmisja dopaminergiczna, glutaminergiczna czy serotoninergiczna.
| Warto wiedzieć: Najczęściej tiki pojawiają się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Zazwyczaj ustępują samoistnie, ale zdarza się, że utrwalają się i są obecne do końca życia. |
Co wywołuje tiki nerwowe?
Niektóre czynniki mogą zwiększać nasilenie tików. Zalicza się do nich m.in.:
- napięcie emocjonalne,
- podekscytowanie,
- stres,
- zmęczenie,
- choroby infekcyjne,
- złe samopoczucie,
- miesiączkę.
Ponadto tiki mogą się nasilać w czasie rozmowy, w której poruszany jest ich temat.
Na czym polega rozpoznanie tików nerwowych?
Pierwszym krokiem w diagnostyce tików jest szczegółowy wywiad medyczny, obejmujący historię objawów, ich nasilenie oraz czynniki wyzwalające. Ważne jest także przeprowadzenie badania neurologicznego. Zgodnie z klasyfikacją DSM-V rozpoznanie można postawić, gdy spełnione są określone warunki:
- obecne są pojedyncze lub mnogie tiki,
- pierwsze objawy wystąpiły przed 18. rokiem życia,
- objawy nie są związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych lub chorobą.
Diagnostyką tików zajmuje się lekarz neurolog lub psychiatra.
Jak wyleczyć tiki nerwowe u dorosłych?
Leczenie tików nerwowych u dorosłych obejmuje:
- psychoedukację,
- naukę technik odwracających uwagę,
- trening relaksacyjny,
- terapię poznawczo-behawioralną,
- terapię grupową,
- leczenie behawioralne (np. odwracanie nawyku, ekspozycję z powstrzymywaniem reakcji),
- leczenie farmakologiczne.
Decyzję o wdrożeniu leczenia tików zawsze podejmuje lekarz na podstawie nasilenia objawów i wpływu na jakość życia pacjenta. Sposób terapii jest dopasowywany indywidualnie do każdej osoby.
Tiki nerwowe to ruchy lub wokalizacje, które pojawiają się gwałtownie. Są nawracające, szybkie i trudne do opanowania. W większości przypadków są nieszkodliwe, ale mogą też znacząco wpływać na jakość życia. W takich przypadkach możliwe jest leczenie tików nerwowych np. poprzez terapię psychologiczną, terapię farmakologiczną, psychoedukację, treningi relaksacyjne i odwracające uwagę.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
- P. Janik, Obraz kliniczny i leczenie tików, Neurologia po Dyplomie 2013, https://podyplomie.pl/neurologia/15098,obraz-kliniczny-i-leczenie-tikow (dostęp 03.07.2024)
- K. Wróbel, P. Chojna, Pytania o tiki, Polskie Stowarzyszenie Syndrom Tourette’a, Warszawa 2022
- P. Janik i in., Postępowanie w tikach i zespole Gillesa de la Tourette’a — rekomendacje grupy ekspertów, Varia Medica 2018, t. 2, nr 6, s. 527–545
- O. Malik, T. Hedderly, Diagnostyka i leczenie tików u dzieci, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/208308,diagnostyka-i-leczenie-tikow-u-dzieci (dostęp 03.07.2024)
