Co kryje się pod pojęciem zespołu Retta?

Zespół Retta to rzadka choroba genetyczna, która dotyka głównie dziewczynek. Z artykułu dowiesz się, czym dokładnie jest zespół Retta, jakie są przyczyny występowania, objawy, jak wygląda diagnostyka i możliwości leczenia.

Spis treści:

1. Czym jest zespół Retta?
2. Jak często występuje zespół Retta?
   • Czy zespół Retta występuje u chłopców?
3. Zespół Retta – przyczyny choroby
4. Jakie są objawy zespołu Retta?
   • Objawy zespołu Retta – postać klasyczna
   • Objawy zespołu Retta – postać atypowa
5. Kiedy i jak diagnozuje się chorobę Retta?
6. Na czym polega leczenie zespołu Retta?
7. Choroba Retta – rokowanie

Czym jest zespół Retta?

Zespół Retta jest ciężkim zaburzeniem neurorozwojowym, będącym następstwem mutacji na chromosomie X. Syndrom Retta jest rozpoznawany głównie u dziewczynek, występuje rzadko – z jego powodu cierpi od 5 do 10 na 100 000 kobiet (w tym dorosłych).

Jak często występuje zespół Retta?

Według danych literaturowych jest jedną z najczęstszych genetycznych przyczyn zaburzeń rozwojowych i intelektualnych u dziewcząt, dotykającą do 1 na 10 000 w wieku poniżej 12 lat. Aby dobrze zrozumieć, co to jest zespół Retta, należy poznać przyczynę i rozwój objawów choroby.

Czy zespół Retta występuje u chłopców?

Objawowe mutacje w genie MECP2 u mężczyzn są skrajnie rzadkie, a gdy już wystąpią, to dochodzi do poważnych, ciężkich zaburzeń neurorozwojowych, wrodzonej encefalopatii lub klasycznej postaci zespołu.

Zespół Retta – przyczyny choroby

Przyczyną zespołu Retta jest mutacja w genie MECP2 zlokalizowanym na chromosomie X. Dotychczas zidentyfikowano ponad 300 różnych rodzajów, a niektóre z nich skutkują cięższymi postaciami choroby. Gen MECP2 koduje białko, które jest niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Mutacje powodujące syndrom Retta są w znacznej większości przypadków spontaniczne, losowe. W niewielkiej części przypadków, w których nie odnaleziono nieprawidłowości w obrębie MECP2, mutacje dotyczą genów CDKL5 lub FOXG1.

Jakie są objawy zespołu Retta?

Zespół Retta objawia się po okresie normalnego rozwoju neurologicznego i fizycznego w ciągu pierwszych 6–18 miesięcy życia. Pierwsze objawy zaczynają objawiać się we wczesnym dzieciństwie i pojawiają się stopniowo w kilku etapach:

• faza stagnacji między 6. a 18. miesiącem życia,
• faza szybkiej regresji rozwoju między 1. a 4. rokiem życia,
• faza pseudostabilizacji od 2. do 4. roku życia wzwyż,
• faza późnego pogorszenia motorycznego od 10. roku życia wzwyż.

Charakterystyczne objawy zespołu Retta to:

• utrata nabytej zdolności mowy,
• obniżenie napięcia mięśniowego (tzw. hipotonia),
• pogorszenie zdolności motorycznych,
• utrata nabytych zdolności społecznych, niezdolność do zabawy z innymi dziećmi,
• powtarzalne ruchy rąk, takie jak klaskanie, wycieranie i pocieranie,
• nieregularność oddechu, a w niektórych przypadkach drgawki,
• bruksizm, czyli charakterystyczne tarcie zębami żuchwy o zęby szczęki,
• słabe wzrastanie i słaby przyrost masy ciała, a także małogłowie,
• niekiedy pojawiają się zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Objawy zespołu Retta – postać klasyczna

Objawy kliniczne zostały odpowiednio usystematyzowane i są podstawą rozpoznania choroby. Wyróżnia się postać klasyczną i atypową; w przypadku pierwszej z wymienionych kryteria obejmują:

• okres regresji rozwoju, po którym następuje stabilizacja lub poprawa,
• częściowa lub całkowita utrata nabytych celowych umiejętności ręcznych,
• częściowa lub całkowita utrata zdolności w zakresie języka mówionego,
• zaburzenia chodu: upośledzenie lub brak,
• stereotypowe ruchy rąk, takie jak wykręcanie lub ściskanie dłoni, klaskanie i/lub uderzanie, wkładanie do ust i automatyzm pocierania.

Objawy zespołu Retta – postać atypowa

W przypadku postaci atypowej najważniejsze jest stwierdzenie okresu regresji z następową stabilizacją lub poprawą; dodatkowo muszą zostać spełnione co najmniej 2 z 4 pozostałych cech postaci klasycznej oraz dodatkowo co najmniej 5 z 11 niżej wymienionych kryteriów pomocniczych:

• zaburzenia oddychania w stanie czuwania,
• bruksizm w stanie czuwania,
• zaburzenia snu,
• nieprawidłowe (głównie obniżone) napięcie mięśniowe,
• obwodowe zaburzenia naczynioruchowe,
• skolioza i/lub nadmierna kifoza piersiowa,
• opóźnienie wzrastania,
• małe, zimne dłonie i stopy,
• nieadekwatny śmiech lub krzyk,
• osłabiona reakcja na ból,
• intensywna komunikacja wzrokowa, tzw. “wskazywanie oczami”.

Kiedy i jak diagnozuje się chorobę Retta?

Wskazaniem do diagnostyki w kierunku zespołu Retta są:

• zaobserwowanie regresu rozwoju u małego dziecka (do 2. roku życia)
• słabe wzrastanie i/lub niski obwód głowy
• zauważenie któregokolwiek z wyżej wymienionych objawów, zwłaszcza tych najbardziej charakterystycznych

Powyższe sytuacje powinny skłonić do kontaktu z lekarzem.

Najważniejszą rolę w pierwszym etapie diagnostyki odgrywa szczegółowy wywiad i uważne badanie przedmiotowe. Na kolejnych etapach diagnostyki wykonywane są:

• badania genetyczne potwierdzające mutacje w genie MECP2,
• elektroencefalografia (EEG); mimo że padaczka nie jest elementem kryteriów rozpoznania to u wielu, nawet do 60% dzieci jest chorobą współistniejącą,
• elektrokardiografia (EKG); u dzieci z zespołem Retta istotnie częściej występuje groźne zaburzenie rytmu serca – zespół długiego QT – stąd EKG powinno być wykonywane co najmniej raz na rok,
• oznaczenia laboratoryjne: stężenie sodu, potasu, wapnia i witaminy D; osteoporoza to kolejne z częstych zjawisk towarzyszących syndromowi Retta,
• badania radiologiczne kręgosłupa i/lub kończyn; w zależności od obserwowanych nieprawidłowości.

Na czym polega leczenie zespołu Retta?

Leczenie zespołu Retta opiera się o działania wielodyscyplinarne, których celem jest łagodzenie objawów. Problemy, którymi należy się zająć w tej grupie chorych, obejmują drgawki, zmiany w zachowaniu, zaburzenia snu, nieregularność oddechu, zaburzenia rytmu serca, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i złamania kości. Możliwości leczenia łagodzącego napady padaczkowe obejmują stosowanie walproinianu, lamotryginy, lewetiracetamu i karbamazepiny.

Zmiany w zachowaniu, najczęściej lękowe, można opanować za pomocą leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). Pacjenci z zespołem Retta często mają trudności z zasypianiem i częstym wybudzaniem się w nocy, co można opanować poprzez odpowiednią higienę snu i stosowanie trazodonu. Nieregularności w oddychaniu mogą obejmować bezdech, hiperwentylację i wstrzymywanie oddechu i te objawy są bardzo trudne do opanowania.

Złamania kości występują 4 razy częściej w porównaniu z populacją ogólną, dlatego należy ściśle monitorować stężenie witaminy D i w razie potrzeby uzupełniać ją. Problemy trawienne, takie jak refluks żołądkowo-przełykowy i zaparcia są częste. Można je leczyć za pomocą węglanu wapnia, blokerów H2 (unikać cymetydyny) i zwiększonego spożycia błonnika.

Niestety, nie istnieje jeden lek na zespół Retta. Nie oznacza to braku perspektyw na jego odnalezienie, wręcz przeciwnie – trwają próby terapii genowych, które na myszach przyniosły obiecujące rezultaty, jednak u ludzi, póki co postępy są niezadowalające.

Choroba Retta – rokowanie

Zespół Retta prowadzi do skrócenia długości życia. W większości przypadków do zgonu dochodzi do około 5. dekady życia, jednak w zależności od rodzaju mutacji, a także stosowanych terapii czas przeżycia może ulegać zmianom. Główną przyczyną zgonów w tej grupie pacjentów pozostają choroby płuc, głównie zapalenie oraz przewlekłe choroby typu restrykcyjnego. Należy jednak pamiętać, że wiele czynników ryzyka przedwczesnej śmierci można modyfikować, a intensywne podejście terapeutyczne może poprawić rokowanie.

Zespół Retta to rzadkie zaburzenie genetyczne występujące głównie u dziewczynek. Objawy tej choroby pojawiają we wczesnym dzieciństwie, po okresie prawidłowego rozwoju dziecka. W zależności od postaci symptomy obejmują zróżnicowany obraz kliniczny o różnym nasileniu. Testem diagnostycznym rozstrzygającym o rozpoznaniu jest badanie genetyczne.

Źródła

Chahil G, Yelam A, Bollu PC. Rett Syndrome in Males: A Case Report and Review of Literature. Cureus. 2018 Oct 4;10(10):e3414. doi: 10.7759/cureus.3414. PMID: 30538901; PMCID: PMC6281444.

Fu C, Armstrong D, Marsh E, Lieberman D, Motil K, Witt R, Standridge S, Nues P, Lane J, Dinkel T, Coenraads M, von Hehn J, Jones M, Hale K, Suter B, Glaze D, Neul J, Percy A, Benke T. Consensus guidelines on managing Rett syndrome across the lifespan. BMJ Paediatr Open. 2020 Sep 13;4(1):e000717. doi: 10.1136/bmjpo-2020-000717. PMID: 32984552; PMCID: PMC7488790.

Ehinger Y, Matagne V, Villard L, Roux JC. Rett syndrome from bench to bedside: recent advances. F1000Res. 2018 Mar 26;7:398. doi: 10.12688/f1000research.14056.1. PMID: 29636907; PMCID: PMC5871944.

Petriti U, Dudman DC, Scosyrev E, Lopez-Leon S. Global prevalence of Rett syndrome: systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2023 Jan 16;12(1):5. doi: 10.1186/s13643-023-02169-6. PMID: 36642718; PMCID: PMC9841621.

Kyle SM, Vashi N, Justice MJ. Rett syndrome: a neurological disorder with metabolic components. Open Biol. 2018 Feb;8(2):170216. doi: 10.1098/rsob.170216. PMID: 29445033; PMCID: PMC5830535.

Tarquinio DC, Hou W, Neul JL, Kaufmann WE, Glaze DG, Motil KJ, Skinner SA, Lee HS, Percy AK. The Changing Face of Survival in Rett Syndrome and MECP2-Related Disorders. Pediatr Neurol. 2015 Nov;53(5):402-11. doi: 10.1016/j.pediatrneurol.2015.06.003. Epub 2015 Jun 26. PMID: 26278631; PMCID: PMC4609589.