Jednym z najbardziej dynamicznych okresów życia – zarówno w zakresie rozwoju fizycznego, jak i psychicznego – jest pokwitanie, w czasie którego dochodzi do płynnego przejścia z okresu dzieciństwa w dorosłość. Jak przebiega ten ważny proces? Kiedy się zaczyna?
Spis treści:
- Proces dojrzewania płciowego – na czym polega?
- Dojrzewanie płciowe u dziewczynek
- Przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek – objawy
- Opóźnione dojrzewanie płciowe u dziewczynek – jak wygląda?
- Dojrzewanie płciowe u chłopców
- Prawidłowe dojrzewanie u chłopców – kiedy się zaczyna?
- Jak wygląda opóźnione dojrzewanie u chłopców?
- Dojrzewanie płciowe chłopców i dziewczynek – podsumowanie
Proces dojrzewania płciowego – na czym polega?
Dojrzewanie płciowe to proces, w którym człowiek stopniowo osiąga pełnię zdolności reprodukcyjnych w zakresie fizycznym i psychicznym. Jest to niezwykle ważny etap życia, w którym dochodzi do zakończenia wzrastania, wykształcenia się drugorzędowych cech płciowych i konstytuuje się osobowość. Do oceny cech dojrzewania służy tzw. skala Tannera, na podstawie której rozpoznaje się etap i stopień zaawansowania tego procesu.
Ocenie podlegają:
- rozwój piersi u dziewcząt:
- stopień 1: brak wyczuwalnej tkanki gruczołowej piersi,
- stopień 2: tkanka piersi wyczuwalna pod otoczką,
- stopień 3: tkanka wyczuwalna na zewnątrz otoczki,
- stopień 4: Otoczka unosi się ponad kontur piersi,
- stopień 5: tworzy się pojedynczy kontur piersi z przebarwieniami otoczki, rozwojem brodawek i sutków,
- objętość jąder u chłopców (do tej oceny potrzebny jest tzw. orchidometr):
- stopień 1: objętość jądra < 4 ml lub oś długa < 2,5 cm,
- stopień 2: 4 do 8 ml (lub 2,5 do 3,3 cm długości),
- stopień 3: 9 ml-12 ml (lub 3,4 do 4,0 cm długości),
- stopień 4: 15-20 ml (lub 4,1 do 4,5 cm długości),
- stopień 5: > 20 ml (lub > 4,5 cm długości),
- owłosienie łonowe (u obu płci):
- stopień 1: brak,
- stopień 2: niewielkie, cienkie, jasne włosy,
- stopień 3: skąpe typowe owłosienie łonowe,
- stopień 4: owłosienie wypełniające cały trójkąt pokrywający okolicę łonową,
- stopień 5: owłosienie wystające poza fałd pachwinowy na udzie.
>> To może Cię zainteresować: Jak wyglądają bóle wzrostowe u dziecka?
Dojrzewanie płciowe u dziewczynek
Typowym pierwszym objawem klinicznym dojrzewania u dziewcząt jest powiększenie piersi (stadium 2 w skali Tannera). Początkowo rozwój piersi (thelarche) może być jednostronny. Wiele dziewcząt skarży się na łagodną tkliwość lub dyskomfort piersi na tym etapie, który później ustępuje. Pojawiają się pierwsze włosy łonowe wzdłuż warg sromowych większych.
Wraz z początkiem wydzielania estrogenów przez jajniki, błona śluzowa pochwy zmienia kolor – z błyszczącego, jasnoczerwonego, na bladoróżowy – z powodu rogowacenia błony śluzowej pochwy. Zwiększone wydzielanie estrogenów sprzyja wzrostowi macicy i może powodować fizjologiczny wyciek białej, bezwonnej wydzieliny z pochwy, która zwykle zaczyna się od 6 do 12 miesięcy przed pierwszą miesiączką. Ta z kolei pojawia się średnio 2 do 2,5 roku po rozpoczęciu rozwoju piersi.
W pierwszym roku miesiączki są zwykle nieregularne i bezowulacyjne.
Prawidłowe dojrzewanie u dziewczynek – kiedy się zaczyna?
Przyjmuje się, że fizjologicznie proces dojrzewania płciowego zaczyna się między 8. a 13. rokiem życia; u dziewcząt z nadmierną masą ciała oraz z dodatnim wywiadem rodzinnym proces ten może rozpocząć się nieco wcześniej.
Przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek – objawy
Wśród objawów przedwczesnego dojrzewania płciowego (przed 8. rokiem życia) należy wymienić:
- przyspieszenie wzrastania,
- pojawienie się przykrego zapachu potu,
- rozwój owłosienia łonowego i pod pachami,
- powiększenie piersi,
- pojawienie się typowych zmian skórnych (trądzik, zaskórniki).
Łagodne, izolowane pojawienie się cech dojrzewania może być tzw. łagodnym wariantem przedwczesnego dojrzewania, który nie wymaga diagnostyki i leczenia, a jest dość częstym zjawiskiem u dziewcząt.
Opóźnione dojrzewanie płciowe u dziewczynek – jak wygląda?
Opóźnione dojrzewanie to brak cech dojrzewania płciowego przed 13. rokiem życia i/lub pierwotny brak miesiączki przed 16. rokiem życia. W tych przypadkach nie stwierdza się prawidłowej kolejności pojawiania się drugorzędowych cech płciowych (poczynając od powiększenia piersi) lub stwierdzono te cechy, ale nie doszło do wystąpienia miesiączki przez 16. rokiem życia.
Dojrzewanie płciowe u chłopców
W przypadku chłopców zwiększona objętość jąder jest pierwszym fizycznym objawem wskazującym na początek dojrzewania. Do dokładnej oceny niezbędne jest badanie palpacyjne jąder i użycie orchidometru Pradera. Pojawiają się owłosienie łonowe, zwiększony rozmiar krtani, załamanie z pogłębieniem głosu, zwiększona masa kostna oraz siła i rozmiar mięśni.
Włosy rozwijają się w obszarach zależnych od męskich hormonów płciowych – na twarzy i tułowiu – około trzech lat po pojawieniu się włosów łonowych. Dochodzi do znacznego przyspieszenia wzrastania. Zmianie ulega zapach ciała – dochodzi do tego wskutek aktywacji gruczołów potowych i łojowych. Plemniki można znaleźć we wczesnych porannych próbkach moczu, począwszy od 3. stadium rozwoju narządów płciowych. W tym czasie dochodzi do tzw. zmazów nocnych (polucji), czyli wytrysku nasienia w czasie snu.
Prawidłowe dojrzewanie u chłopców – kiedy się zaczyna?
Przyjmuje się, że początek procesu dojrzewania płciowego u chłopców zachodzi między 9. a 14. rokiem życia, a pierwszym objawem jest powiększenie jąder (stopień 2 w skali Tannera).
[H2] Objawy przedwczesnego dojrzewania płciowego chłopców
Wśród objawów przedwczesnego dojrzewania płciowego (przed 9. rokiem życia) należy wymienić:
- przyspieszenie wzrastania,
- pojawienie się przykrego zapachu potu,
- rozwój owłosienia łonowego i pod pachami,
- powiększenie jąder,
- pojawienie się typowych zmian skórnych (trądzik, zaskórniki),
- pojawienie się zarostu na twarzy,
- zwiększenie długości prącia.
Warto dodać, że łagodne warianty przedwczesnego dojrzewania są rzadsze u chłopców, stąd z reguły wymagają konsultacji lekarskiej. U obu płci dojrzewanie płciowe może być izoseksualne (pojawianie się cech dojrzewania zgodnych z płcią) oraz heteroseksualne (niezgodne z płcią); te ostatnie każdorazowo wymagają konsultacji lekarskiej i diagnostyki.
>> Przeczytaj także: Moczenie u dzieci niejedno ma oblicze – co warto wiedzieć?
Jak wygląda opóźnione dojrzewanie u chłopców?
W przypadku chłopców o opóźnionym dojrzewaniu mówi się wtedy, gdy nie dochodzi do rozpoczęcia procesu przed 14. rokiem życia lub okres od powiększenia się jąder do wykształcenia pełnych fizycznych cech dojrzałości płciowej minęło więcej niż 5 lat.
Dojrzewanie płciowe chłopców i dziewczynek – podsumowanie
Dojrzewanie płciowe to czas dynamicznych zmian w organizmie, które prowadzą do osiągnięcia zdolności do posiadania potomstwa. Jego początek to około 8. rok życia u dziewczynek i 9. rok życia u chłopców. Do obiektywnej oceny służy skala Tannera, która opisuje owłosienie łonowe (u obu płci), objętość jąder (u chłopców) i rozwój piersi (u dziewcząt). Zbyt wczesne lub pojawiające się w nieprawidłowej kolejności cechy dojrzewania płciowego powinny skłonić do wizyty lekarskiej celem oceny wskazań do pogłębionej diagnostyki.
Źródła
- Krishna KB, Witchel SF. Normal and Abnormal Puberty. [Updated 2024 Apr 9]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279024/ (dostęp: 09.09.2024).
- Viner RM, Allen NB, Patton GC. Puberty, Developmental Processes, and Health Interventions. In: Bundy DAP, Silva Nd, Horton S, et al., editors. Child and Adolescent Health and Development. 3rd edition. Washington (DC): The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; 2017 Nov 20. Chapter 9.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525269 (dostęp: 09.09.2024).
- Breehl L, Caban O. Physiology, Puberty. [Updated 2023 Mar 27]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534827/ (dostęp: 09.09.2024).
- Worthman CM, Dockray S, Marceau K. Puberty and the Evolution of Developmental Science. J Res Adolesc. 2019 Mar;29(1):9-31. doi: 10.1111/jora.12411. PMID: 30869841; PMCID: PMC6961839.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6961839/ (dostęp: 09.09.2024).
- Emmanuel M, Bokor BR. Tanner Stages. [Updated 2022 Dec 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470280/ (dostęp: 09.09.2024).
