Zarówno sterole, jak i stanole to związki organiczne, należące do grupy steroidów. Sterole można znaleźć zarówno w tkankach zwierząt (zoosterole), grzybów (mikosterole), jak i roślin (fitosterole). Największe znaczenie dla zdrowia mają sterole roślinne, czyli sterole pozyskiwane z organizmów roślin. Stanole to nasycone sterole roślinne i choć różnią się budową, funkcjonują w zasadzie tak samo.
Zachęcam do lektury artykułu, z którego dowiemy się, czym są stanole i sterole roślinne, a także jaki wpływ na nasze zdrowie (zarówno pozytywny jak i negatywny), może mieć spożycie fitosteroli.
Spis treści:
- Sterole i stanole roślinne – co to jest?
- Właściwości steroli i stanoli roślinnych – gdzie występują i jakie są wskazania zdrowotne?
- Przeciwwskazania do stosowania diety bogatej w sterole i stanole roślinne
- Jak rozpoznać produkty wzbogacone w sterole roślinne?
- Podsumowanie
Sterole i stanole roślinne – co to jest?
Sterole i stanole pozyskiwane są z roślin. Te występujące naturalnie związki roślinne, swoją strukturą podobne są do cholesterolu. Badania wykazują, że dieta zawierająca sterole i stanole może mieć korzystny wpływ w profilaktyce, a także wspomaganiu leczenia wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Zmniejszają one zdolność organizmu do wchłaniania cholesterolu z pożywienia. Spożywanie ok. 3 gramów steroli i stanoli roślinnych dziennie, może obniżyć poziom cholesterolu LDL o około 10%.
Właściwości steroli i stanoli roślinnych – gdzie występują i jakie są wskazania zdrowotne?
Sterole roślinne, czyli fitosterole, należą do tej samej grupy związków chemicznych, co cholesterol (zoosterole). Sterole roślinne nie są syntetyzowane endogennie w organizmie człowieka, pochodzą wyłącznie z diety. Znanych jest ok. 40 różnych steroli roślinnych, przy czym najczęściej występujące w olejach to β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol.
Stanole są to zaś nasycone (uwodornione) sterole roślinne.
Gdzie występują fitosterole?
Do naturalnych źródeł fitosteroli należą:
a) kukurydza, rzepak, słonecznik,
b) nasiona sezamu, orzechy (włoskie, laskowe, ziemne, pistacje), migdały, nasiona dyni, kiełki pszenicy oraz niektóre owoce (pomarańcze, figi) i rośliny strączkowe zawierają duże ilości fitosteroli,
c) najbogatszym źródłem steroli roślinnych są oleje:
– rafinowany olej kukurydziany zawiera 900-1000 mg fitosteroli w 100 g, podczas gdy jadalna część kukurydzy (nasiona) zawiera 70mg/100g nasion,
– olej rzepakowy, słonecznikowy, sezamowy i sojowy,
Najbardziej popularny w Polsce olej rzepakowy, zawiera brassikasterol, nie występuje on w żadnym innym oleju roślinnym.
Rodzaj steroli roślinnych i ich zawartość w poszczególnych olejach jest ich cechą charakterystyczną i służy często do identyfikacji konkretnego oleju lub wykrycia jego zafałszowania.
Sterole występują w postaci wolnej lub jako estry m.in. kwasów tłuszczowych.
Właściwości fitosteroli
Fitosterole mają działanie terapeutyczne, wykazują duże podobieństwo w budowie do cholesterolu – zoosterole. Po spożyciu, fitosterole konkurują z cholesterolem o przyłączanie do wolnych receptorów w strukturze miceli, obniżają wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym i zwiększają jego wydalanie. Obniżenie wchłaniania cholesterolu może powodować wzrost jego produkcji w wątrobie, jednak ilości te nie wyrównują strat. W efekcie poziom cholesterolu ogółem i frakcji LDL (wysoki poziom LDL jest niekorzystny dla naszego zdrowia) obniża się w surowicy krwi. Natomiast nie zaobserwowano wpływu fitosteroli na poziom HDL tak zwanego dobrego cholesterolu.
Należy pamiętać, że sterole działają tylko w momencie, gdy są spożywane w niedużym odstępie czasu od posiłku zawierającego cholesterol odzwierzęcy.
Istotne działanie obniżające poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL zaobserwowano w wielu badaniach klinicznych, w których stosowano dawki fitosteroli na poziomie 1-3 g dziennie. Stosowanie wyższych dawek nie wskazywało jednoznacznie na wzrost działania terapeutycznego.
Przeciwwskazania do stosowania diety bogatej w sterole i stanole roślinne
Choć sterole i stanole roślinne działają wspomagająco w leczeniu niektórych zaburzeń stanu zdrowia, to nie są to związki polecane dla wszystkich.
Obniżanie poziomu cholesterolu w surowicy krwi pod wpływem steroli roślinnych jest związane z równoczesnym obniżaniem:
a) α- i ß-karotenu (prowitamin witaminy A),
b) likopenu – karotenoidu o właściwościach przeciwutleniających, występującego głównie w pomidorach,
c) badania wykazują, że wysokie spożycie steroli roślinnych może być potencjalnym czynnikiem ryzyka niedokrwiennej choroby serca.
Spożywania produktów wzbogacanych w sterole i stanole roślinne powinny się wystrzegać:
a) kobiety ciężarne,
b) karmiące piersią,
c) dzieci w wieku do 5 lat, ponieważ dla ich prawidłowego rozwoju niezbędny jest cholesterol. Niezaspokojenie zapotrzebowania na cholesterol w okresie wczesnego dzieciństwa może prowadzić do zaburzeń gospodarki lipidowej oraz chorób układu krążenia w wieku starszym,
d) produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne nie powinny spożywać osoby zdrowe z prawidłowym poziomem cholesterolu,
e) osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu i stosujące leki obniżające jego poziom, przed zastosowaniem produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne, powinny skonsultować się z lekarzem.
| Warto wiedzieć Skład i znakowanie produktów zawierających sterole/stanole roślinne zostało uregulowane prawnie. |
Jak rozpoznać produkty wzbogacone w sterole roślinne?
a) na etykiecie produktu musi być jednoznaczne stwierdzenie, że są wzbogacone w sterole/stanole roślinne,
b) ponadto produkty zawierające fitosterole, estry fitosteroli, fitostanole i/lub estry fitostanoli, powinny być oznakowane w taki sposób, aby konsumenci mogli z łatwością ograniczyć spożycie w/w związków do ilości maksymalnie 3 g/dzień poprzez zarówno spożywanie jednej porcji zawierającej maksimum 3 g, jak i trzech porcji zawierających po 1g tych związków.
c) na etykiecie produktów wzbogaconych w sterole lub stanole roślinne producent może umieścić następujące oświadczenie zdrowotne: „Udowodniono, że sterole roślinne/stanole roślinne obniżają/zmniejszają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca”.
d) producent ma obowiązek poinformowania konsumenta (na etykiecie produktu), że korzystny efekt występuje w przypadku dziennego spożycia 1,5-3 g steroli/stanoli roślinnych. Konsument musi być również poinformowany, że w przypadku żywności zapewniającej spożycie 1,5-2,4 g steroli/stanoli roślinnych, efekt ten wynosi 7-10%, a w przypadku żywności zapewniającej spożycie 2,5-3,0 g steroli/stanoli roślinnych, odpowiednio 10-12,5%. Ponadto konsument musi być poinformowany, że okres czasu do wystąpienia efektu wynosi 2-3 tygodnie.
Podsumowanie
Warto podkreślić, że spożywanie olejów roślinnych bogatych w sterole nie jest wystarczające do uzyskania efektu terapeutycznego. Typowa europejska dieta dostarcza bowiem ok. 200-400 mg fitosteroli dziennie. Tymczasem uważa się, że w celu obniżenia poziomu cholesterolu, powinno się je spożywać w ilości 1,5-3 g/dzień, czyli kilkakrotnie więcej. Dlatego wielu producentów żywności zaczęło wzbogacać swoje produkty spożywcze w fitosterole – sterole/stanole roślinne.
BIBLIOGRAFIA
- Gordon M. H.: Analysis of minor compounds as an aid to authentication. In Oils and fats authentication. Ed.: Jee M., Blackwell Publishing, USA, 2000;
- Helena Ciborowska, Anna Rudnicka „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” wydawnictwo lekarskie PZWL, wydanie IV, I druk, Warszawa 2014r
- De Smet E., Mensik R. P., Jogchum P. : Effects of plant sterol and stanols on intestinal cholesterol metabolism: Suggested mechanisms from past to present. Mol Nutr Food Res 2012, 56:1058-1072;
- Harcombe Z. and Baker J. S.: Plant sterols lower cholesterol, but increase risk for coronary heart disease. J Biol Sci 2014, 14 (3): 167-169;
- Rozporządzenie Komisji (WE) z dnia 31 marca 2004r. dotyczące znakowania żywności i składników żywności z dodatkiem fitosteroli, estrów fitosteroli, fitostanoli i/lub estrów fitostanoli (2004/608/EC);
- Rozporządzenie Komisji (UE) z dnia 20 czerwca 2014r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 983/2009 i (UE) nr 384/2010 w odniesieniu do warunków stosowania określonych oświadczeń zdrowotnych odnoszących się do wpływu steroli roślinnych i stanoli roślinnych na obniżanie poziomu cholesterolu LDL we krwi (2014/ 686/EC).
