Spis treści
- Objawy niedoboru kwasu foliowego (witaminy B9)
- Niedokrwistość megaloblastyczna
- Niedobór kwasu foliowego (witaminy B9) a choroby układu sercowo-naczyniowego
- Wpływ kwasu foliowego (witaminy B9) na rozwój płodu
- Diagnostyka niedoborów kwasu foliowego (witaminy B9)
Objawy niedoboru kwasu foliowego (witaminy B9)
Kwas foliowy (witamina B9) to jedna z witamin grupy B niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu czerwonokrwinkowego, a także do prawidłowej syntezy DNA.
Niedobór kwasu foliowego stwierdza się u osób, które nie dostarczają odpowiednich ilości tej witaminy z dietą, cierpią na zaburzenia wchłaniania oraz obciążone są mutacją w genie MTHFR. Wchłanianie kwasu foliowego jest zaburzone u osób nadużywających alkoholu lub palących papierosy oraz przyjmujących niektóre leki (np. antykoncepcyjne, inhibitory pompy protonowej, niesteroidowe leki przeciwzapalne, metformina).
Objawy niedoboru kwasu foliowego to:
- zmęczenie, osłabienie;
- trudności z koncentracją, drażliwość;
- bóle głowy, kołatanie serca;
- owrzodzenia języka oraz błony śluzowej jamy ustnej, zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Niedobór kwasu foliowego może wywoływać poważne konsekwencje zdrowotne. U osób dorosłych może to być niedokrwistość megaloblastyczna (anemia spowodowana niedoborem kwasu foliowego lub witaminy B12) oraz choroby układu sercowo-naczyniowego. Niedobór kwasu foliowego u kobiet w ciąży może spowodować wady układu nerwowego u płodu.
Niedokrwistość megaloblastyczna
Niedokrwistość megaloblastyczna (anemia megaloblastyczna) jest schorzeniem wywołanym obecnością we krwi erytrocytów o dużych rozmiarach (megaloblastów), które są niedojrzałym stadium tych komórek. Efektem tego jest upośledzona funkcja erytrocytów, które nie są w stanie przenosić wystarczającej ilości hemoglobiny i rozwija się anemia megaloblastyczna (niedokrwistość megaloblastyczna). Może być spowodowana niedoborem witaminy B12 (najczęściej) lub kwasu foliowego. Są również pacjenci, którzy cierpią na niedobór obydwu witamin równocześnie.
Objawy niedokrwistości megaloblastycznej spowodowanej niedoborem kwasu foliowego obejmują:
- bladość skóry (skóra ma odcień wosku),
- przedwczesne siwienie,
- objawy ze strony przewodu pokarmowego (utrata apetytu, zmiany zapalne w jamie ustnej i na języku, zaburzenia smaku, nudności, zaparcia lub biegunki).
Prawidłowe leczenie anemii megaloblastycznej spowodowanej niedoborem kwasu foliowego wymaga prawidłowej diagnozy, dlatego jednym z badań, które powinno się w tym przypadku wykonać, jest oznaczenie stężenia tej witaminy we krwi. Podawanie preparatów żelaza w przypadku tego rodzaju niedokrwistości jest nieefektywne i sprzyja pogłębianiu się choroby.
Niedobór kwasu foliowego (witaminy B9) a choroby układu sercowo-naczyniowego
Aktywna postać kwasu foliowego jest niezbędna do degradacji homocysteiny. Podwyższenie poziomu homocysteiny odpowiada za uruchomienie procesów chorobotwórczych, polegających na uszkodzeniu śródbłonka naczyń krwionośnych i nasileniu procesów utleniania (oksydacja frakcji LDL cholesterolu). Sprzyja to powstawaniu miażdżycy, zwiększa się ryzyko wystąpienia zakrzepicy naczyń, nadciśnienia tętniczego, zawału serca czy udaru.
Niedobór aktywnej postaci kwasu foliowego może być spowodowany niedostatecznym jego poziomem w diecie lub zaburzeniami przemiany witaminy B9 do aktywnej postaci – zaburzeniem procesu metylacji.
Wpływ kwasu foliowego (witaminy B9) na rozwój płodu
Ciąża jest stanem zwiększonego zapotrzebowania na kwas foliowy, u kobiet w ciąży zalecana jest suplementacja tej witaminy. O jej prawidłowy poziom powinny również dbać kobiety w okresie przedkoncepcyjnym, planujące ciążę. Prawidłowy poziom kwasu foliowego jest niezbędny w procesie kształtowania się cewy nerwowej u płodu. Zmniejsza również ryzyko rozwoju wad serca i układu moczowego, a także wystąpienie zakrzepicy u kobiety w ciąży.
Diagnostyka niedoborów kwasu foliowego (witaminy B9)
Oznaczenie stężenia kwasu foliowego we krwi jest badaniem, które pomaga określić jego poziom w organizmie pacjenta. Wykonanie badania pomaga w określeniu, czy suplementacja folacyną jest konieczna. Należy pamiętać, iż nadmiar kwasu foliowego nie jest obojętny dla zdrowia, dlatego suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą jego stężenia w surowicy.
W sytuacji, gdy niedobór kwasu foliowego jest stwierdzony, badanie pomaga w określeniu stopnia niedoboru i dobrania dalszego postępowania. Jeśli niedobór jest niewielki, lub poziom kwasu foliowego jest na dolnej granicy wartości referencyjnych, postępowaniem powinna być modyfikacja diety, wzbogacenie jej o produkty bogate w kwas foliowy. Głęboki niedobór kwasu foliowego musi być uzupełniany suplementem diety.
Podwyższona wartość kwasu foliowego może być wynikiem zażywania suplementów diety, ale również występowania niedokrwistości megaloblastycznej spowodowanej niedoborem witaminy B12. Witamina B12 jest niezbędna dla włączenia kwasu foliowego do prawidłowej syntezy DNA i prawidłowego wykształcania się erytrocytów. Zażywanie kwasu foliowego w tej sytuacji maskuje objawy choroby, może nasilać lub ujawniać niektóre symptomy, takie postępowanie jest błędem w sztuce.
Obniżone wartości kwasu foliowego mogą być spowodowane niedokrwistością megaloblastyczną (złośliwą) z niedoboru witaminy B9, ale również problemami z jej wchłanianiem (celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit) lub alkoholizmem.
Piśmiennictwo
- Karolina J. Banyś, Monika W. Knopczyk, Barbara Bobrowska-Korczak. Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka. Bromatologia, tom 76-nr2-2020.
- Podolak-Dawidziak M., Ochrem B. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1.5.
- Czeczot H. Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 405-419 e-ISSN 1732-2693
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
