Paracetamol – najbezpieczniejszy lek świata?

Spis treści

1. Co to jest paracetamol?
2. Rekomendowane dawki paracetamolu
3. Najbezpieczniejszy lek świata – paracetamol?
4. Grupy pacjentów, dla których paracetamol może być szczególnie niebezpieczny
5. Paracetamol a alkohol – szczególnie niebezpieczne połączenie

Paracetamol, czyli inaczej N-acetylo-p-aminofenon to znany i powszechnie stosowany lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. W odróżnieniu od leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (jak np. ibuprofen czy aspiryna) nie wykazuje praktycznie żadnego działania przeciwzapalnego, a także nie wpływa na krzepnięcie krwi.

Utarło się przekonanie, że paracetamol jest lekiem niezwykle bezpiecznym, niewywołującym działań niepożądanych i niewchodzącym w interakcje. Czy rzeczywiście jest to prawda?

Co to jest paracetamol?

Paracetamol to najczęściej stosowany lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Na szeroką skalę wykorzystywany do leczenia bólu o różnym stopniu nasilenia i różnym pochodzeniu. Stosowany również w preparatach złożony łagodzących objawy grypy czy przeziębienia, łączony wówczas z fenylefryną, pseudoefedryną, kofeiną, dekstrometorfanem, kodeiną, fenyraminą czy witaminą C. Wszystkie te połączenia dostępne są jako preparaty OTC, czyli bez recepty.

Rekomendowane dawki paracetamolu

Za maksymalną dawkę dobową paracetamolu uważa się 4000 mg w przypadku pacjentów stosujących lek okazjonalnie i 2500 mg u pacjentów stosujących lek przewlekle.

Należy jednak pamiętać, że pacjenci dorośli nie powinni stosować więcej niż 1000 mg jednorazowo – 1000 mg, czyli nie więcej niż dwie standardowe tabletki paracetamolu na raz.

Istnieje wiele schematów stosowania leków zawierających paracetamol np.:

• 300 – 500 mg co 3h,
• 300 – 600 mg co 4h,
• 500 – 1000 mg co 6h.

Najbezpieczniejszy lek świata – paracetamol?

Paracetamol uznawany jest za jeden z najbezpieczniejszych leków świata. Zalecany między innym jako środek bezpieczny do doraźnego stosowania w bólach różnego pochodzenia u kobiet w ciąży i karmiących, u niemowląt od 3 miesiąca życia (w syropach dostępnych bez recepty). Bezpiecznie mogą go stosować również astmatycy (w odróżnieniu od aspiryny), pacjenci z chorobą wrzodową, zaburzeniami krzepnięcia krwi, uczuleniem na leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Bardzo rzadko wywołuje skutki uboczne, do najczęściej opisywanych należą:

• alergia objawiająca się pokrzywką, wysypką, świądem,
• nudności i wymioty,
• uszkodzenia wątroby,
• zaburzenia układu krwiotwórczego.

Należy jednak pamiętać, że każdy kij ma dwa końce a sformułowanie „tylko dawka czyni truciznę” w przypadku paracetamolu wydaje się niezwykle adekwatne.

Bardzo dobrze poznany jest hepatotoksyczny mechanizm działania paracetamolu.

Co to dokładnie znaczy?

Jak każdy lek również paracetamol powinien być stosowany w dawkach terapeutycznych, przekroczenie zalecanej dawki nawet jednorazowe może prowadzić do nieodwracalnych zmian – przede wszystkim trwałego uszkodzenia wątroby (wspomniana hepatotoksyczność).

Przy przyjęciu 2-krotnie większej dawki prawdopodobieństwo uszkodzenia wątroby wynosi 50%. Dawka 500 mg/kg (30 g lub 60 tabletek u osoby o masie ciała 60 kg) niemal na pewno będzie powodowało zagrażające życiu uszkodzenie wątroby.

Dlaczego tak się dzieje? Hepatotoksyczność paracetamolu wynika z toksycznego działania jego metabolitu, N-acetylo-p-benzochinonu (NAPQI). Standardowo podlega on zmetabolizowaniu poprzez sprzężenie z glutationem, jednak przedawkowanie paracetamolu prowadzi do wyczerpania ustrojowych zapasów glutationu, a co za tym idzie, toksycznego działania NAPQI na komórki miąższu wątroby, a tym samym śmierci hepatocytów.

Tzw. odtrutką na przedawkowanie paracetamolu jest prekursor glutationu, N-acetylocysteina.

Grupy pacjentów, dla których paracetamol może być szczególnie niebezpieczny

Przez wiele lat paracetamol był uznawany za lek odpowiedzialny za ostrą niewydolność wątrobową. Aktualnie szacuje się, że ok. 9% ostrej niewydolności wątroby spowodowane jest  przedawkowaniem paracetamolu. Odwracając jednak sytuację. Istniejąca choroba wątroby zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby związanego ze stosowaniem paracetamolu. Stąd też pacjenci z chorobami wątroby, w tym niewydolnością wątroby przed zastosowaniem paracetamolu powinni skonsultować się z lekarzem i monitorować czynność tego narządu wykonując niezbędne badania laboratoryjne.

Podobną grupą pacjentów, u których stosowanie paracetamolu zalecane powinno być po konsultacji z lekarzem, są osoby z niewydolnością nerek.

Przeczytaj też: Wybrane markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych

Paracetamol a alkohol – szczególnie niebezpieczne połączenie

U osób przewlekle nadużywających alkoholu oraz z chorobą alkoholową, które jednocześnie stosują wysokie dawki paracetamolu, dochodzi do aktywacja enzymów przekształcających lek do hepatotoksycznych metabolitów.

Dlaczego? Regularne spożywanie alkoholu podnosi poziom aktywnego enzymu, powodując tym samym wzrost stężenia NAPQI ponad poziom, z którym grupy sulfhydrylowe glutationu wątrobowego są w stanie sobie poradzić. W kolejnych etapach aktywny NAPQI łącząc się z hepatocytami, powoduje ich martwicę. Jak duża ona będzie, zależy od dawki paracetamolu oraz czasu spożycia etanolu.

Warte ponownego powtórzenia jest sformułowanie, że tylko dawka czyni truciznę. Każdy lek, nawet ten pozornie najbezpieczniejszy, może stanowić dla nas realne zagrożenie, jeśli stosujemy go w nieadekwatnej dawce czy nie zgodnie ze wskazaniami. Dlatego pamiętajmy o mądrym stosowaniu naszych leków, zwracajmy uwagę na to jak, kiedy i z czym je stosować – w końcu chodzi o nasze zdrowie.

Piśmiennictwo

1. TWYCROSS, Robert, et al. Nowości terapeutyczne Międzynarodowego Centrum Opieki Paliatywnej w Oksfordzie, Seminarium Terapeutyczne Eynsham Hall, Oxfordshire, czerwiec 1999. Polska Medycyna Paliatywna, 2002, 1.1.
2. STOPIŃSKI, Marek; MROZIŃSKA, Maria. Paracetamol (acetaminofen)-dawki skuteczne i bezpieczne. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 2003, 6.2: 88-95.
3. SŁABY, Mateusz, et al. „Tylko dawka czyni truciznę”–czyli bezpieczeństwo stosowania paracetamolu. Farm Pol, 2019, 75.7: 389-395.
4. KORZENIOWSKA, Katarzyna, et al. Bezpieczeństwo stosowania paracetamolu The safety of paracetamol use.
5. ŻUKOWSKI, Maciej; KOTFIS, Katarzyna. Bezpieczeństwo stosowania metamizolu i paracetamolu w leczeniu bólu ostrego. Anestezjologia i Intensywna Terapia, 2009, 3.
6. SKIBIŃSKI, Przemysław. Paracetamol–wilk w owczej skórze?. Postępy farmacji, 2011, 1: 9-14.
7. Owsianik D, Mach-Lichota E, Wojtaszek M. Toksyczne uszkodzenia wątroby u pacjenta zatrutego paracetamolem i nadużywającego alkohol etylowy. Prz Med Uniw Rzesz Inst Leków 2014, 1: 107-114.
8. JOŚKO-OCHOJSKA, Jadwiga; SPANDEL, Leszek; BRUS, Ryszard. Interakcje alkoholu i dymu Tytoniowego z lekami–wiedza potrzebna na co dzień. Hygeia Public Health, 2015, 50.3: 474-481.
9. KUJAWSKA, MAŁGORZATA; MURIAS, MAREK. Paracetamol–etanol–złożona interakcja. Adv Clin Exp Med, 2004, 13.3: 497-501.