COVID-19 jest chorobą, która u wielu pacjentów niestety nie kończy się wraz z zakończeniem infekcji wirusowej i ujemnym wynikiem testu. Badania wskazują, iż ok. 10-40% pacjentów po chorobie zmaga się z tzw. long-COVID, czyli zespołem objawów utrzymujących się długo po zwalczeniu samej infekcji. W tej grupie są również osoby, które do tej pory nie miały żadnych problemów zdrowotnych a samą chorobę przeszły łagodnie lub nawet bezobjawowo. Z tego powodu ozdrowieńcy powinni monitorować swój stan zdrowia, wykonując badania – w tym badania laboratoryjne. Które z nich warto wykonać i dlaczego?
Czym jest long-COVID?
Long-COVID to zespół objawów (lub utrzymujący się jeden objaw), który rozwija się u dużej części pacjentów – ozdrowieńców, po przejściu COVID-19. Szacuje się, iż może dotyczyć do 40% osób, które przeszły chorobę.
Najczęściej zgłaszane objawy long-COVID to:
- zaburzenia w układzie nerwowym: zaburzenia pamięci i koncentracji (mgła mózgowa), zaburzenia snu (np. bezsenność), stany depresyjne, zespół stresu pourazowego, zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia węchu i smaku, udar mózgu
- problemy z sercem: bóle w klatce piersiowej, kołatania serca, zawał sera
- uszkodzenie płuc: duszność (nawet przy wykonywaniu zwykłych czynności życiowych), kaszel, niewydolność płuc, zator płuc
- problemy ze strony przewodu pokarmowego: bóle brzucha, nudności, biegunki, brak apetytu
- inne: wysypka, bóle stawów i mięśni, szum w uszach, powikłania zatorowe-zakrzepowe, lęk przed ponownym zachorowaniem.
Niektóre dane wskazują, iż do wystąpienia powikłań po COVID-19 predysponują: starszy wiek, płeć żeńska, współistniejąca astma, ból w klatce piersiowej, duszność w trakcie COVID-19.
W praktyce należy podkreślić, iż problem może dotyczyć każdego. Dane z Wielkiej Brytanii, opracowane na podstawie rzeczywistych ankiet prawie 352 tys. osób, pokazały, że long-COVID najczęściej występował w grupie wiekowej 35-69 lat, u kobiet z chorobami przewlekłymi, które ograniczają ich codzienną aktywność.
W jakim czasie po przechorowaniu ujawnia się long-COVID?
U niektórych pacjentów objawy choroby przechodzą od razu w zespół pocovidowy, utrzymując się przez kilkanaście tygodni pomimo zwalczenia wirusa. U ok. 70% pacjentów w Wlk. Brytanii zachorowanie na COVID-19 nastąpiło co najmniej 12 tygodni przed wystąpieniem powikłań po COVID, a u 40% nawet rok wcześniej. Z kolei dane zbierane przez Uniwersyteckie Centrum Medyczne w Moguncji (Niemcy) w tak zwanym Gutenberg Health Study wykazują, iż nawet 30% osób z zespołem post-COVID przeszło zakażenie zupełnie bezobjawowo, fakt przejścia infekcji został potwierdzony badaniem serologicznym krwi.
Jaka jest przyczyna powikłań zdrowotnych po COVID-19?
W chwili obecnej nie znamy przyczyny rozwoju powikłań po infekcji COVID-19. Jedną z rozważanych teorii jest nadmierna reakcja zapalna organizmu, w tym zapalenie naczyń. Inna teoria sugeruje, że w ciele ozdrowieńca uaktywniają się przetrwałe fragmenty wirusa, analogicznie jak to się dzieje w przypadku opryszczki. Jest prawdopodobne, że u wielu pacjentów przyczyną powikłań po COVID-19 jest nakładanie się na siebie kilka czynników, powodujących tak szerokie spektrum problemów.
Skąd wiadomo, że wystąpił u mnie long-COVID?
Wystąpienie zespołu powikłań po chorobie COVID-19 często nie jest kojarzone z przejściem infekcji. U tych pacjentów często na początku podejrzewa się inne choroby, np. cukrzycę, niedoczynność tarczycy (zmęczenie) czy niedokrwistość z niedoboru żelaza. W Polsce już blisko 5,5 mln osób przechorowało COVID-19 (liczba oficjalnie zarejestrowanych przypadków – stan na luty 2022) a szacuje się, iż drugie tyle przeszło infekcję, nie wykonując testu, dlatego w przypadku pojawienia się objawów opisanych na początku artykułu należy brać pod uwagę zespół pocovidowy i wykonać u takich pacjentów badania laboratoryjne, które pozwolą wskazać przyczynę dolegliwości oraz ocenić wydolność zagrożonych narządów.
Jakie badania laboratoryjne należy wykonać po przejściu COVID-19?
Badania, które należy wykonać, aby sprawdzić stan zdrowia pacjenta po COVID-19 obejmują ocenę stanu kilku ważnych narządów, oraz pozwalają wykryć i monitorować ewentualne powikłania.
- morfologia – wskazuje ogólny stan zdrowia oraz pokazuje przedłużający się stan zapalny (podwyższony poziom leukocytów)
- d-dimery – COVID-19 sprzyja aktywacji układu krzepnięcia, uszkodzeniu śródbłonka naczyń krwionośnych i tworzeniu się zakrzepów. Konsekwencją zakrzepicy może być udar mózgu, zawał serca lub zator płuc. Oznaczenie stężenia d-dimerów pomaga w rozpoznaniu zakrzepicy, niski poziom d-dimerów pozwala z dużym prawdopodobieństwem wykluczyć występowanie problemów zatorowo-zakrzepowych, ponieważ u osób zdrowych występują one w ilościach śladowych.
- cholesterol – wysoki poziom cholesterolu sprzyja występowaniu miażdżycy, zwiększa ryzyko powstania zakrzepów. Dlatego u pacjentów po infekcji COVID-19 bardzo ważne jest, aby poziom cholesterolu utrzymywać w normie.
- kreatynina w surowicy – jest parametrem umożliwiającym ocenę funkcji nerek
- aminotransferaza alaninowa (ALT) – umożliwia ocenę funkcji wątroby
- glukoza na czczo – cukrzyca jest chorobą, która sprzyja występowaniu ciężkiego przebiegu COVID-19 oraz powikłań po tej chorobie. Niewyrównana cukrzyca jest również czynnikiem zwiększonego ryzyka wystąpienia zakrzepów. Dlatego ważne jest, aby mieć świadomość, czy chorujemy na cukrzycę (na dziś w Polsce ok. 1 mln osób nie jest świadoma, iż ma podwyższony poziom glukozy we krwi) oraz ją kontrolować.
- witamina D – u osób, które przechorowały COVID-19 ważny jest prawidłowy poziom witaminy D, ponieważ jej niedobór zwiększa ryzyko długotrwałego utrzymywania się objawów po chorobie. Dlatego badanie powinno się znaleźć w panelu badań po infekcji COVID-19.
- p/c przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 w klasie IgG – ich obecność we krwi świadczy o przebytym kontakcie z wirusem lub jest informacją, jak organizm zareagował na szczepienie. Wysokie miano przeciwciał to wskazówka, iż ryzyko ponownego zachorowania jest mniejsze.
Wszystkie powyższe badania rekomendowane po COVID-19 można znaleźć w pakietach badań ALAB laboratoria.
Rehabilitacja po COVID-19
Postępowanie z osobą, która przechorowała COVID-19 i ma powikłania, zależy od ich rodzaju oraz stopnia ich nasilenia. Wielu pacjentów przechodzi rehabilitację po chorobie, której celem jest pomoc w odzyskaniu sprawności i wydolności fizycznej. Rehabilitacja obejmuje wiele aspektów, np. ćwiczenia oddechowe, tlenoterapię, inhalacje, kinezyterapię. Niektórzy pacjenci powinni być objęci opieką psychologa. Należy pamiętać, że wsparcie psychologiczne ma duże znaczenie dla procesu odzyskiwania równowagi po ciężkiej chorobie.
