Prawidłowy, harmonijny rozwój psychofizyczny dziecka to cel, do którego dąży każdy rodzic. W tej trudnej podróży towarzyszy im personel medyczny. Opieka obejmuje nie tylko sytuacje, w których dziecko choruje, ale także rutynowe kontrole stanu zdrowia. Najlepszym przykładem są bilanse zdrowia, dzięki którym udaje się uchwycić wiele problemów trapiących małego pacjenta. Kiedy przeprowadza się bilanse? Jakie są cele takiego postępowania? Jak przygotować się na wizytę? Sprawdź a zrozumiesz, jak istotne dla Twojego dziecka są bilanse zdrowia.
Spis treści:
- Bilans zdrowia dziecka: dlaczego należy go wykonać?
- Kiedy należy zrobić bilans dziecka?
- Bilans dziecka: czy jest obowiązkowy?
- Jak przygotować dziecko do bilansu zdrowia?
- Podsumowanie
Bilans zdrowia dziecka: dlaczego należy go wykonać?
Bilanse zdrowia mają głównie na celu wczesne zidentyfikowanie problemów zdrowotnych, a także ocenę bieżącego wzrastania i nabywania przez dziecko kolejnych umiejętności.
Szczegółowa ocena tych elementów wymaga wiedzy o fizjologii i patologii rozwoju fizycznego oraz psychoruchowego od 0 do 18. roku życia, stąd jest przeprowadzana przez wykwalifikowany personel medyczny.
Według ekspertów jest to szczególnie istotne we współczesności, gdzie dochodzi do bardzo dynamicznych zmian ekonomicznych i społecznych.
W takich warunkach dzieci narażone są na wiele zagrożeń:
- rozwarstwienie ekonomiczne,
- problemy rodzinne,
- media społecznościowe.
Stąd wczesna identyfikacja zaburzeń pozwala na podejmowanie adekwatnych działań.
Kiedy należy zrobić bilans dziecka?
Przyjęto kilkanaście punktów wiekowych, w których przeprowadza się bilans zdrowia dziecka. Pierwszym jest bilans noworodka wykonywany zaraz po urodzeniu (zazwyczaj w szpitalu).
W wieku niemowlęcym przeprowadza się go:
- w 1. – 4. tygodniu życia,
- w 2. – 6. miesiącu,
- w 9. miesiącu,
- oraz w 12. miesiącu życia.
Tak częsta rutynowa kontrola jest konieczna w pierwszym roku życia, gdyż jest to najbardziej dynamiczny okres w rozwoju dziecka. Z około 3,5 kg noworodka w ciągu roku człowiek staje się (często) chodzącym, mówiącym pierwsze słowa około 10 kg dzieckiem.
W kolejnych etapach życia bilanse nie są już tak częste i przeprowadzane są:
- w 2. roku życia,
- w 4. roku życia,
- w 5. roku życia,
- tuż przed osiągnięciem wieku szkolnego,
- między 9. a 10. rokiem życia,
- między 13. a 14. rokiem życia,
- między 16. a 17. rokiem życia,
- oraz do ukończenia 19. roku życia.
>> To może Cię zainteresować: Kiedy podejrzewać niedobory odporności u dzieci?
Bilans zero noworodka
Jest to badanie przeprowadzane jeszcze w szpitalu i dokonywane przez neonatologa lub pediatrę. Jego celem jest ocena dobrostanu dziecka i wykrycie potencjalnie zagrażających zdrowiu i życiu chorób.
Dokonuje się szczegółowej oceny przedmiotowej:
- zabarwienia skóry,
- oddechu,
- napięcia mięśniowego,
- czynności serca,
- zmian osłuchowych nad polami płucnymi,
- badania palpacyjnego brzucha,
- ocena jamy ustnej,
- ciemiączka,
- narządów płciowych,
- wstępne badanie stawów biodrowych.
Oprócz tego wykonywane są badania przesiewowe:
- test pulsoksymetryczny; polega on na założeniu pulsoksymetru – urządzenia mierzącego wysycenie krwi tętniczej tlenem – na prawej kończynie górnej oraz jednej z kończyn dolnych; nieprawidłowy wynik pozwala wykryć większość krytycznych wad serca wymagających interwencji kardiochirurgicznej,
- przesiewowe badanie słuchu; wstępne wykrycie jest wskazaniem do pogłębionej diagnostyki, a jeśli w jej toku potwierdza się niedosłuch to możliwe jest skuteczne zaopatrzenie wady; słuch jest konieczny do rozwoju mowy,
- krew na bibułę; z tak pobranej próbki krwi są wykonywane badania przesiewowe pod kątem bardzo groźnych chorób metabolicznych, aktualnie są to wrodzona niedoczynność tarczycy, mukowiscydoza, fenyloketonuria, niektóre wrodzone wady metabolizmu tłuszczów i aminokwasów, wrodzony przerost nadnerczy, deficyt biotynidazy i rdzeniowy zanik mięśni.
Bilans niemowlaka
Każda z 4 rutynowych wizyt w 4. roku życia wygląda nieco inaczej, co jest uzależnione od dynamiki rozwoju w tym wieku:
- 1. – 4. tydzień życia: ocena noworodka składa się z pomiaru masy ciała i obwodu głowy (z odniesieniem wyników do siatek centylowych), oceny zabarwienia skóry, kikuta pępowiny, wielkości ciemiączka przedniego, stanu neurologicznego; ponownie badane są biodra oraz orientacyjnie słuch; ocenie poddaje się także drożność dróg łzowych i przezierność ośrodków optycznych oka,
- w kolejnych punktach czasowych ocenia się przyrost masy i długości ciała, osiąganie tzw. kamieni milowych rozwoju (nabywanie poszczególnych umiejętności przez dziecko jak np. głużenie, gaworzenie, chodzenie itp.), realizację szczepień ochronnych, a także objawy częstych przypadłości charakterystycznych dla wieku (niedokrwistość),
- według Rozporządzenia Ministra Zdrowia w 12. miesiącu życia dokonywany jest pierwszy pomiar ciśnienia tętniczego.
>> Przeczytaj też: Nadciśnienie tętnicze – choroba (także) dzieci i młodzieży
Bilans dwu- i czterolatka
Podczas bilansu dwulatka oprócz powyższych głównych elementów ocenia się:
- jamę ustną pod kątem higieny i ewentualnych wczesnych zmian próchniczych (tak, niestety, niekiedy już 2-latek ma próchnicę) i prawidłowości zgryzu,
- pięć kluczowych składowych rozwoju dziecka: motoryka duża (np. chodzenie), motoryka mała (np. chwytanie rękoma), mowa, funkcje poznawcze oraz społeczno-emocjonalne,
- długość kończyn dolnych, u 4-latków dodatkowo zniekształcenia statyczne,
- ciśnienie tętnicze (w tej grupie wiekowej nadciśnienie niemal zawsze ma bardzo poważne podłoże).
>> Sprawdź też: Bóle wzrostowe u dziecka
Bilans 6-latka
W tej grupie wiekowej sprawdzane jest nie tylko wzrastanie, przyrost masy ciała oraz prawidłowości anatomiczne, ale także sprawdza się gotowość szkolną oraz kwalifikuje się dziecko do zajęć ruchowych. Dużą uwagę zwraca się na sposób żywienia dziecka, aktywność ruchową, zachowanie dziecka w grupach rówieśniczych oraz sposób wymowy – jest to jeden z ostatnich punktów czasowych na podjęcie skutecznej terapii logopedycznej.
Bilans szkolny
Celem tego bilansu jest określenie poziomu rozwoju fizycznego, psychospołecznego i emocjonalnego na tle pobytu pierwszych lat w szkole. Stąd ocena skupia się na przystosowaniu dziecka do szkoły, środowiska społecznego (relacje z rówieśnikami, nauczycielami) i rodzinnego. W tym wieku mogą pojawiać się pierwsze oznaki dojrzewania płciowego i są one poszukiwane. U dziewcząt jest to powiększenie piersi, u chłopców powiększenie jąder.
Bilans dziecka: czy jest obowiązkowy?
Bilanse nie są obowiązkowe, jednak są gwarantowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczeniem zdrowotnym. Jeśli jesteś rodzicem, pamiętaj, że zdrowie Twojego dziecka to każdorazowo efekt partnerskiej współpracy lekarza, pielęgniarki i obojga rodziców, z zachowaniem i poszanowaniem wzajemnych ról.
Jak przygotować dziecko do bilansu zdrowia?
By wizyta przebiegała sprawnie, warto wcześniej przygotować:
- książeczkę zdrowia dziecka,
- dokumentację medyczną (wyniki dotychczasowych badań, wypisy ze szpitala itp.),
- listę z pytaniami do lekarza.
>> To może Cię zainteresować: Jak przygotować dziecko do pobrania krwi?
Podsumowanie
Bilanse zdrowia to jeden z kluczowych elementów ciągłej oceny rozwoju psychofizycznego i społecznego dziecka. Punkty czasowe wizyt nie są przypadkowe – odzwierciedlają dynamikę zmieniającego się środowiska dorastania. Nie są to wizyty obowiązkowe, jednak bardzo ważne i cenne. Przed wizytą naszykuj książeczkę zdrowia dziecka, dokumentację medyczną i pomyśl, o co chcesz zapytać lekarza swojego dziecka.
Źródła
Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, Zakład Badań Przesiewowych i Diagnostyki Metabolicznej, https://przesiew.imid.med.pl/badaniaprzesiewowe.html (dostęp: 02.10.2024)
ABC bilansów zdrowia dziecka, A. Oblacińska, M. Jodkowska, P. Sawiec, Medycyna Praktyczna 2017
Standardy Opieki Medycznej nad Noworodkiem w Polsce, zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Wydanie IV 2021 zaktualizowane i uzupełnione
Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zaprowadz-dziecko-na-bilans-zdrowia (dostęp: 02.10.2024)
