Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?

Spis treści

1. Trzustka – położenie i rola w organizmie
2. Ból trzustki – gdzie jest zlokalizowany, jak pacjent odczuwa typowy ból trzustki? Jakie mogą być przyczyny bólu trzustki?
3. Nowotwór trzustki
4. Jak postępować w przypadku bólu trzustki? Jakie badania może zlecić lekarz przy bólu trzustki?
5. Rola markera nowotworowego CA19-9 w diagnostyce chorób i bólu trzustki

Trzustka – położenie i rola w organizmie

Trzustka jest narządem wydzielania wewnętrznego, położonym w górnej części brzucha. Jej rolą jest produkowanie enzymów trawiących tłuszcze (np. lipaza), białka (np. trypsyna), węglowodany (np. α-amylaza) oraz hormonów regulujących gospodarkę glukozą (insulina, glukagon). Więcej o budowie i roli trzustki można przeczytać TUTAJ.

Ból trzustki – gdzie jest zlokalizowany, jak pacjent odczuwa typowy ból trzustki? Jakie mogą być przyczyny bólu trzustki?

Typowy ból trzustki lokalizuje się w górnej części jamy brzusznej i ma charakter bólu opasującego. Czasem chory odczuwa ten ból jako uciskającą w pasie obręcz, czasem ból promieniuje do lewej łopatki. Nasilenie i czas trwania bólu zależy od jego przyczyny, mogą mu towarzyszyć inne objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Przyczyny bólu trzustki oraz jakie objawy, jakie może odczuwać pacjent przedstawiamy poniżej.

• Ostre zapalenie trzustki – jest to choroba, w której dominuje silny lub bardzo silny ból w górnej części brzucha (w nadbrzuszu), może promieniować do lewej łopatki lub do kręgosłupa. Ponieważ schorzenie ma charakter ostry, ból pojawia się nagle, nie ustępuje przez wiele godzin. Może mieć charakter narastający, mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty i gorączka. Ból nie ustępuje po lekach przeciwbólowych, a brzuch jest napięty i twardy.

Ostre zapalenie trzustki może mieć przebieg o różnym nasileniu. Najczęściej występujący uporczywy ból skłania chorych do zgłoszenia się do lekarza, ale zdarza się również, iż ból ma niewielkie nasilenie i pacjent do lekarza nie trafia. Przeciwnym biegunem takiego stanu są osoby z bardzo ciężkim przebiegiem ostrego zapalenia trzustki (OZT), trafiające do szpitala z objawami wstrząsu i tzw. „ostrego brzucha”.

Najczęstsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki i występującego przy tym bólu to nadużywanie alkoholu oraz kamica żółciowa – odpowiadają za 80% przypadków choroby. Dlatego wskazane jest, aby po epizodzie ostrego zapalenia trzustki unikać alkoholu nawet do końca życia, ponieważ kolejne jego spożycie powoduje nawrót objawów i epizodów ostrego zapalenie trzustki (OZT).

• Przewlekłe zapalenie trzustki – jest schorzeniem, w którym objawy narastają stopniowo, a pojawiający się ból ma charakter łagodniejszy niż w przypadku ostrego zapalenia. Ból lokalizuje się również w nadbrzuszu, również może promieniować do pleców, u niektórych pacjentów tak bardzo imituje ból kręgosłupa, iż przechodzą diagnostykę w kierunku chorób układu kostnego.

Ból w przewlekłym zapaleniu trzustki (PZT) występuje na ogół okresowo, najczęściej występuje 15-30 minut po spożyciu posiłku. W czasie ataku bólu pacjenci szukają ulgi, przyjmując charakterystyczną pozycję ciała, układając się na lewym boku ze zgiętymi i przyciągniętymi do klatki piersiowej kolanami. Ból trwa na ogół kilka godzin. W związku z postępującym stanem zapalnym trzustka stopniowo traci możliwość spełniania funkcji wydzielniczych, co skutkuje problemami z trawieniem. Dlatego oprócz bólu chorzy odczuwają objawy dyspeptyczne i wzdęcia. Obserwują także występowanie biegunek tłuszczowych.

Szacuje się, że nawet 80% przypadków przewlekłego zapalenia trzustki (PZT) związane jest z nadużywaniem alkoholu.

Nowotwór trzustki

Nowotwór trzustki (rak trzustki) to rzadko występująca choroba, jest jednak jedną z najczęstszych przyczyn zgonów spowodowanych chorobami nowotworowymi. Dzieje się tak dlatego, iż jest rozpoznawany w tak zaawansowanym stadium, że pacjentowi nie można już pomóc. Taki stan rzeczy jest następstwem faktu, iż początkowo rak trzustki nie powoduje żadnych objawów, chory nie odczuwa również bólu. Czasem pacjent odczuwa ogólne osłabienie lub dyskomfort w górnej części jamy brzusznej.

Bóle trzustki w przebiegu choroby nowotworowej pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby, zlokalizowane są w nadbrzuszu, mogą promieniować (jak w przypadku bólów w przewlekłym zapaleniu trzustki – PZT) do kręgosłupa i mieć charakter bólów opasujących. Występujące w tym przypadku bóle mogą również być odczuwane jako ból kręgosłupa, co także opóźnia rozpoznanie i bywa bagatelizowane przez chorych. Późne objawy choroby to żółtaczka, świąd skóry, utrata masy ciała.

Jak postępować w przypadku bólu trzustki? Jakie badania może zlecić lekarz przy bólu trzustki?

Bóle w nadbrzuszu nie są swoiste dla chorób trzustki, dlatego zawsze w przypadku ich występowania należy zgłosić się do lekarza, aby – po zebranym wywiadzie i badaniu przedmiotowym – mógł skierować pacjenta na odpowiednie badania diagnostyczne. Mogą to być badania laboratoryjne, jak i obrazowe.

Badania laboratoryjne, jakie można wykonać w diagnostyce chorób trzustki to:

• oznaczenia z krwi, przede wszystkim lipaza i amylaza – badanie stężenia enzymów wydzielanych przez trzustkę,
• badania z kału – elastaza w kale i ilościowa ocena dobowego wydalania tłuszczów z kałem.

Badania obrazowe to w pierwszej kolejności USG, które służy wstępnej ocenie trzustki. Więcej informacji niż USG dostarcza tomografia komputerowa z kontrastem. Pokazuje i określa wielkość torbieli, ich położenie, jak również czy występujące zmiany są torbielowate, czy lite, jaki jest stopień zaawansowania choroby (czy są obecne przerzuty).

W uzasadnionych przypadkach lekarz skieruje pacjenta na badanie ECPW – endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną lub EUS. To ostatnie badanie jest połączeniem USG z endoskopią i polega na wprowadzeniu endoskopu (podobnego jak w tradycyjnej gastroskopii) w rejon trzustki. Na końcu endoskopu umieszczona jest głowica USG, dzięki której można dokładniej zobaczyć zmiany w obrębie chorego narządu. Obraz, który dociera do lekarza badającego jest precyzyjniejszy, niż w tradycyjnym USG.

Rola markera nowotworowego CA19-9 w diagnostyce chorób i bólu trzustki

CA19-9 to badanie zaliczane do markerów nowotworowych, których poziom można oznaczyć we krwi. Niestety badanie nie jest testem przesiewowym i nie znajduje zastosowania w diagnozowaniu i różnicowaniu bólów trzustki czy rozpoznawaniu raka trzustki.

Oznaczenie poziomu CA 19-9 ma znaczenie w monitorowaniu leczenia i ocenie jego skuteczności. Poziom tego markera nie jest swoisty dla nowotworów trzustki, należy również pamiętać, iż u wielu pacjentów choroba przebiega bez podwyższonego poziomu tego białka we krwi. Z tego powodu nie zaleca się wykonywania tego badania w celach diagnostycznych, badanie ma sens, gdy choroba jest już rozpoznana.

Piśmiennictwo

1. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/88950,rak-trzustki-objawy-nowotwory-zlosliwe-trzustki-diagnoza-rokowania
2. https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/195578,choroby-trzustki-postepy-20172018-cz-1-ostre-i-przewlekle-zapalenie-trzustki,1
3. https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/195580,choroby-trzustki-postepy-20172018-cz-3-rak-trzustki