Choroby autoimmunologiczne – czym są? Objawy, diagnostyka i leczenie

Choroby autoimmunologiczne to grupa schorzeń, które rozwijają się, gdy układ odpornościowy zamiast chronić organizm przed zagrożeniami z zewnątrz, zaczyna atakować własne komórki i tkanki. Mogą one dotknąć niemal każdy narząd czy układ organizmu. W większości mają charakter przewlekły, ale często przebiegają z okresami remisji. Dowiedz się, co wywołuje choroby autoimmunologiczne oraz na czym polega ich diagnostyka i leczenie.

Spis treści:

1. Co to są choroby autoimmunologiczne?
   • Czy choroby autoimmunologiczne są dziedziczne?
2. Najpopularniejsze choroby autoimmunologiczne
3. Co wywołuje choroby autoimmunologiczne?
4. Jak sprawdzić, czy mam choroby autoimmunologiczne?
   • Badania na choroby autoimmunologiczne
5. Jak zatrzymać choroby autoimmunologiczne?
6. Leczenie chorób autoimmunologicznych

Co to są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne to schorzenia, w których układ odpornościowy atakuje zdrowe komórki, tkanki lub narządy organizmu, błędnie identyfikując je jako zagrożenie. W efekcie rozwija się przewlekły stan zapalny oraz dochodzi do uszkodzenia tkanek, co zaburza lub uniemożliwia ich prawidłowe funkcjonowanie.

Choroby autoimmunologiczne mogą dotyczyć jednego narządu (np. tarczycy, jak w przypadku choroby Hashimoto) lub obejmować cały organizm (np. toczeń rumieniowaty układowy). Przyczyny, objawy, przebieg zależą od rodzaju schorzenia.

Na chorobę autoimmunologiczną można zachorować w każdym wieku. Zdarza się, że u jednej osoby jednocześnie obecnych jest kilka schorzeń zaliczanych do tej grupy.

Według dostępnych danych epidemiologicznych choroby autoimmunologiczne dotyczą 3–5% populacji. Częstość występowania i rozpowszechnienie różnią się między poszczególnymi schorzeniami.

Czy choroby autoimmunologiczne są dziedziczne?

Czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju chorób autoimmunologicznych, ale nie są jedyną przyczyną ich występowania. Istnieje wiele badań sugerujących, że osoby, u których w rodzinie występowały tego typu schorzenia, są bardziej narażone na ich rozwój.

Należy pamiętać, że nie u wszystkich osób, u których występują predyspozycje genetyczne, rozwinie się choroba autoimmunologiczna. Ważną rolę odgrywają także czynniki środowiskowe.

Najpopularniejsze choroby autoimmunologiczne

Obecnie znanych jest ponad 100 chorób autoimmunologicznych. Do najczęstszych z nich należą:

• choroba Hashimoto – to przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy, w przebiegu którego dochodzi do zaburzenia produkcji hormonów tarczycy, a w konsekwencji rozwoju niedoczynności tarczycy;
• cukrzyca typu 1 – w jej przebiegu dochodzi do niemal całkowitego zniszczenia komórek β trzustki, które produkują insulinę, co skutkuje jej brakiem i utrzymywaniem się zbyt wysokiego stężenia glukozy we krwi oraz zaburzeniami metabolicznymi;
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – to choroba tkanki łącznej prowadząca do zapalenia stawów i ich zniszczenia , schorzenie to może dotykać również wiele innych narządów;
• toczeń rumieniowaty układowy – to choroba, w której proces zapalny obejmuje wiele tkanek i narządów, ma bardzo zróżnicowane nasilenie i przebieg.

Co wywołuje choroby autoimmunologiczne?

Przyczyny chorób autoimmunologicznych są złożone i wciąż nie do końca poznane. Wiadomo, że do ich rozwoju przyczynia się współistnienie kilku czynników. Są to przede wszystkim wspomniane wcześniej predyspozycje genetyczne, a także czynniki środowiskowe, do których zalicza się m.in.:

• promieniowanie UV,
• dym papierosowy,
• zanieczyszczenia powietrza i toksyny,
• niedobory witamin i minerałów,
• stres,
• przyjmowanie niektórych leków,
• otyłość.

Również niektóre infekcje wirusowe i bakteryjne mogą wywoływać reakcje autoimmunologiczne.

Jak sprawdzić, czy mam choroby autoimmunologiczne?

Rozpoznanie chorób autoimmunologicznych często bywa trudne, ponieważ ich objawy są niespecyficzne i mogą przypominać inne schorzenia. Czujność powinny wzbudzić m.in.:

• przewlekłe zmęczenie,
• bóle stawów i mięśni,
• zmiany skórne,
• gorączka niewiadomego pochodzenia,
• nagłe zmiany wagi,
• częste biegunki i problemy z trawieniem,
• zaburzenia równowagi.

Pojawienia się niepokojących objawów zawsze należy skonsultować z lekarzem i przeprowadzić szczegółową diagnostykę.

Badania na choroby autoimmunologiczne

Diagnostyka chorób autoimmunologicznych opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu przedmiotowym i badaniach dodatkowych. Rodzaj tych ostatnich zależy od objawów klinicznych i tego, jakie schorzenie jest brane pod uwagę w danym przypadku.

Badania w diagnostyce chorób autoimmunologicznych to m.in.:

• morfologia krwi obwodowej ,
• CRP,
• OB,
• badania przeciwciał (np. przeciwciał przeciwjądrowych ANA, przeciwciał antyfosfolipidowych, przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie, przeciwciał endomyzjalnych EmA, czynnika reumatoidalnego),
• badania oceniające pracę narządów (np. poziom hormonów tarczycy, poziom insuliny).

Dodatkowo często stosuje się także różnego rodzaju badania obrazowe (np. USG, rezonans magnetyczny) lub endoskopowe. Niekiedy konieczne jest wykonanie biopsji.

Jak zatrzymać choroby autoimmunologiczne?

Istotne w minimalizowaniu ryzyka chorób autoimmunologicznych są:

• zdrowa i dobrze zbilansowana dieta,
• utrzymywanie optymalnej masy ciała,
• regularna aktywność fizyczna,
• rezygnacja z używek,
• nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem,
• ochrona przed infekcjami i dbanie o odporność organizmu.

Bardzo ważne jest także regularne monitorowanie stanu zdrowia poprzez wykonywanie badań profilaktycznych i okresowe kontrole lekarskie. Należy pamiętać, że wczesna diagnostyka w wielu przypadkach pozwala na szybkie wdrożenie leczenia, a tym samym spowolnienie rozwoju choroby i uniknięcie poważnych powikłań.

Leczenie chorób autoimmunologicznych

Leczenie chorób autoimmunologicznych ma na celu złagodzenie objawów i zahamowanie postępu choroby. Terapia jest dopasowywana do rodzaju schorzenia. Zastosowanie mają m.in.:

• leki immunosupresyjne,
• leki przeciwzapalne,
• glikokortykosteroidy,
• terapie biologiczne.

Dodatkowo w leczeniu chorób autoimmunologicznych stosuje się także rehabilitację, psychoterapię czy dietoterapię. Jeżeli w wyniku procesów autoimmunizacyjnych dany narząd przestał spełniać swoją funkcję, konieczne jest wdrożenie odpowiedniej terapii (np. insulinoterapii przy cukrzycy typu 1).

Choroby autoimmunologiczne stanowią poważne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Mają charakter przewlekły i zazwyczaj nie można ich całkowicie wyleczyć. Jednak wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia mogą znacząco spowolnić ich postęp i złagodzić objawy, a tym samym poprawić jakość życia osoby chorej.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/320906,choroby-autoimmunologiczne-co-to-lista-chorob-przyczyny (dostęp 03.10.2024)
2. L. Wang i in., Human autoimmune diseases: a comprehensive update, Journal of Internal Medicine 2015, vol. 278, s. 369–395
3. J. Luty, E. Bryl, Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, t. 11, nr 1, s. 1–6
4. https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ1/65948,cukrzyca-typu-1 (dostęp 03.10.2024)
5. A. Marcol-Majewska i in., Reumatoidalne zapalenie stawów — propozycje postępowania diagnostycznego, Forum Reumatol. 2017, t. 3, nr 2, s. 88–92
6. A. Daca, E. Bryl, Toczeń rumieniowaty układowy — kryteria diagnostyczne i kliniczne skale oceny aktywności choroby — rys historyczny, Forum Medycyny Rodzinnej 2013, t. 7, nr 5, s. 225–243