Fentanyl jest jednym z najsilniejszych i najbardziej kontrowersyjnych leków przeciwbólowych o potencjale uzależniającym współczesnych czasów. Jego wyjątkowo silne działanie przeciwbólowe sprawia, że jest on szeroko stosowany w medycynie, ale jednocześnie staje się poważnym problemem społecznym ze względu na jego intensywne właściwości uzależniające i wysokie ryzyko przedawkowania. Czym dokładnie jest fentanyl? Jak działa na organizm i dlaczego jego stosowanie w pewnych sytuacjach może być niebezpieczne ? Jakie są objawy zatrucia fentanylem oraz jak wygląda obecna epidemia fentanylu, która dotyka tak wiele krajów na całym świecie?
Spis treści:
- Co to jest fentanyl?
- Jak fentanyl działa na organizm?
- Zatrucie fentanylem – objawy
- Epidemia fentanylu
Co to jest fentanyl?
Fentanyl to organiczny związek chemiczny, będący pochodną piperydyny. Jako syntetyczny opioid, wykorzystywany jest w medycynie głównie w charakterze silnego środka przeciwbólowego i anestezjologicznego. Został opracowany w latach 60. XX wieku przez belgijskiego chemika dr. Paula Janssena. Szybko zyskał uznanie ze względu na swoją skuteczność w łagodzeniu bólu, zwłaszcza u pacjentów z przewlekłymi, silnymi dolegliwościami bólowymi oraz jako środek anestetyczny. Fentanyl działa poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi w mózgu, co prowadzi do zmniejszenia odczuwania bólu oraz wywołanie uczucia euforii.
Fentanyl – ile razy jest silniejszy od morfiny?
Fentanyl jest wyjątkowo silnym opioidowym analgetykiem. Szacuje się, że jest on około 50 do 100 razy silniejszy od morfiny. Jego gwałtowne działanie sprawia, że nawet niewielkie dawki fentanylu mogą wywołać silne efekty przeciwbólowe, ale także niosą ze sobą wysokie ryzyko przedawkowania i uzależnienia.
Jak fentanyl działa na organizm?
Fentanyl działa poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi (silne powinowactwo do receptora μ oraz słabsze do δ i κ) w mózgu, rdzeniu kręgowym oraz innych częściach ciała. Receptory te są częścią systemu nerwowego odpowiedzialnego za odczuwanie bólu oraz regulację emocji. Kiedy fentanyl łączy się z nimi, hamuje przekazywanie sygnałów bólowych i wywołuje uczucie euforii oraz głębokiego relaksu. Działanie fentanylu jest bardzo szybkie, ale krótkotrwałe. Po podaniu dożylnym, osiąga szczyt po około dwóch minutach, działając od 20 do 30 minut. Natomiast po podaniu doustnym efekty zaczynają się po około 30–60 minutach i mogą utrzymywać się nawet do 6 godzin.
Fentanyl w małych dawkach wywołuje typowe dla opioidów efekty, takie jak znieczulenie, senność i zmniejszenie uczucia lęku. W anestezjologii, gdzie stosowane są dużo wyższe dawki, najczęściej przed zabiegami operacyjnymi, mogą wystąpić silne objawy ze strony układu nerwowego, które obejmują:
- omamy czuciowe oraz wzrokowe
- intensywne złudzenia przestrzenne
- zmniejszenie uczucia lęku
- znieczulenie fizyczno-psychiczne
- zaburzenia świadomości
Jednakże, fentanyl ma również wpływ na inne funkcje organizmu, takie jak oddychanie. Może powodować depresję oddechową, co oznacza, że zwalnia i spłyca oddech, co jest szczególnie niebezpieczne i może prowadzić do zgonu w przypadku przedawkowania.
>> Przeczytaj także: Środki psychoaktywne – definicja, rodzaje, wykrywanie w organizmie.
Dlaczego fentanyl jest tak niebezpieczny?
Fentanyl jest niebezpieczny z kilku powodów, wynikających z jego unikalnych właściwości farmakologicznych oraz zastosowań:
– Wyjątkowa siła działania: Fentanyl jest jednym z najpotężniejszych opioidów dostępnych w medycynie, co oznacza, że nawet bardzo małe dawki mogą być śmiertelne, szczególnie w przypadku nieumyślnego przedawkowania. Już dwa miligramy mogą spowodować przedawkowanie lub śmierć.
– Szybkie działanie i krótki okres półtrwania: Fentanyl działa niezwykle szybko, zwłaszcza w przypadku podania dożylnego, co może prowadzić do natychmiastowych efektów przeciwbólowych, ale także szybko rozwijających się objawów toksyczności. Jego krótki czas działania oznacza, że użytkownicy mogą być skłonni do częstego przyjmowania kolejnych dawek, co zwiększa ryzyko przedawkowania.
– Wysokie ryzyko uzależnienia: Fentanyl, jak inne opioidy, ma potencjał uzależniający. Regularne stosowanie może prowadzić do szybkiego rozwoju tolerancji, fizycznego oraz psychicznego uzależnienia, przez co trudno jest odczuwać przyjemność z czegokolwiek poza narkotykiem.
– Częste mieszanie z innymi substancjami: Fentanyl często pojawia się na rynku narkotykowym w postaci narkotyków zastępczych lub podrobionych leków, co znacznie zwiększa ryzyko przedawkowania.
– Epidemia zatruć i zgonów: Fentanyl jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do rosnącej liczby zgonów z powodu przedawkowania opioidów na całym świecie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych.
Warto wiedzieć:
Fentanyl jest bezwonny i bez smaku, co utrudnia jego wykrywanie w nielegalnych substancjach. Często jest dodawany do innych narkotyków, takich jak heroina czy kokaina, bez wiedzy użytkowników, co zwiększa ryzyko przypadkowego przedawkowania.
Zatrucie fentanylem – objawy
Zatrucie fentanylem może manifestować się różnorodnie, w zależności od dawki i sposobu podania substancji. Oto najczęstsze objawy zatrucia fentanylem:
- Agresja, omamy,
- Silna depresja oddechowa (spłycenie lub zatrzymanie oddechu),
- Utrata przytomności, głęboki stan śpiączki lub zaburzenia świadomości,
- Zwężenie źrenic (tzw. „szpilkowate źrenice”),
- Zawroty głowy oraz skrajne uczucie senności,
- Nudności i wymioty,
- Zaburzenia rytmu serca, zwolnione tętno i obniżone ciśnienie krwi,
- Obrzęk płuc.
Objawy zatrucia fentanylem mogą bardzo szybko postępować i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Nalokson to lek, który można zastosować w sytuacji przedawkowania, o ile zostanie podany natychmiast. Działa szybko, łącząc się z receptorami opioidowymi i blokując działanie opioidów. Jednak fentanyl jest silniejszy od innych opioidów, takich jak morfina, co może wymagać kilku podań naloksonu, aby odwrócić skutki przedawkowania.
Czy wiesz że?
Osoby po zastosowaniu fentanylu mogą doświadczać stanu tzw. „śpiączki na stojąco”. Oznacza to, że są w stanie pomiędzy jawą a snem, gdzie mogą wydawać się obudzone, ale w rzeczywistości znajdują się w stanie głębokiego znieczulenia i trudno jest je obudzić lub nawiązać z nimi normalną interakcję.
Epidemia fentanylu
W ostatnich latach świat zmaga się z epidemią fentanylu, która szczególnie dotknęła Stany Zjednoczone. Od lat 90. XX wieku obserwuje się dramatyczny wzrost liczby przypadków przedawkowania opioidów, w tym fentanylu. Substancja ta jest coraz częściej wykorzystywana nielegalnie, często jako dodatek do innych narkotyków, co jeszcze bardziej zwiększa jej dostępność i ryzyko związane z jej używaniem.
Epidemia fentanylu ma poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne. Wzrost liczby zgonów z powodu przedawkowania opioidów obciąża systemy opieki zdrowotnej, a także ma negatywny wpływ na rodziny i społeczności. Walkę z tą epidemią prowadzi się na wielu frontach, w tym poprzez edukację publiczną, zwiększenie dostępu do leczenia uzależnień oraz działania prawne przeciwko nielegalnemu handlowi fentanylem.
Dlaczego fentanyl jest tak silnie uzależniający? Głównie ze względu na swoje bezpośrednie działanie na receptory opioidowe w mózgu, co prowadzi do intensywnego uczucia euforii. Regularne używanie fentanylu powoduje, że organizm adaptuje się do obecności związku, co prowadzi do rozwoju tolerancji – użytkownicy potrzebują coraz większych dawek, aby osiągnąć ten sam efekt. Ponadto, nagłe zaprzestanie używania fentanylu prowadzi do objawów odstawienia, które mogą być niezwykle nieprzyjemne i bolesne, co skłania osoby uzależnione do kontynuowania zażywania.
Mechanizm uzależnienia od fentanylu jest złożony i obejmuje zarówno fizjologiczne, jak i psychologiczne aspekty. Na poziomie biologicznym, fentanyl powoduje zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego, w tym zmiany w produkcji neuroprzekaźników odpowiedzialnych za odczuwanie przyjemności i bólu. Na poziomie psychologicznym, euforia wywołana przez fentanyl może prowadzić do silnej potrzeby powtarzania doświadczenia, co w połączeniu z fizycznym uzależnieniem tworzy bardzo trudny do przerwania cykl.
W odpowiedzi na rosnący problem uzależnień od fentanylu, konieczne są skoordynowane działania obejmujące edukację, profilaktykę, leczenie oraz wsparcie dla osób uzależnionych i ich rodzin. Zrozumienie mechanizmów działania i uzależnienia od fentanylu jest kluczowe dla skutecznej walki z tą globalną epidemią.
Podsumowując, fentanyl jest niezwykle silnym opioidowym środkiem przeciwbólowym, który ma istotny potencjał terapeutyczny, ale także wysokie ryzyko związane z przedawkowaniem i uzależnieniem. Jego działanie na organizm, w połączeniu z łatwością, z jaką może być nadużywany, czyni go jednym z najniebezpieczniejszych narkotyków na współczesnym rynku. Edukacja i świadomość na temat ryzyka związanego z fentanylem są kluczowe dla zapobiegania jego nadużywaniu i ograniczania negatywnych skutków zdrowotnych i społecznych.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
1. NIDA. Fentanyl DrugFacts. National Institute on Drug Abuse website. https://nida.nih.gov/publications/drugfacts/fentanyl. June 1, 2021 Accessed June 1, 2024.
2. Armenian P., Vo KT., Barr-Walker J., Lynch KL. Fentanyl, fentanyl analogs and novel synthetic opioids: A comprehensive review. Neuropharmacology. 2018 May 15;134(Pt A):121-132.
3. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=1000
4. Han Y., Cao L., Yuan K. et al. Unique Pharmacology, Brain Dysfunction, and Therapeutic Advancements for Fentanyl Misuse and Abuse. Neurosci. Bull. 38, 1365–1382 (2022).
