Wielu pacjentów – zarówno dzieci, jak i dorosłych – może zmagać się z nietolerancją laktozy. Składnik ten jest obecny w wielu produktach mlecznych, co niekiedy utrudnia ułożenie diety. Mimo ograniczeń jadłospis bez laktozy może być bardzo urozmaicony – i co najważniejsze – wspierać układ pokarmowy osób z nietolerancją redukując ryzyko, np. wzdęć i bólów brzucha. Z artykułu dowiesz się, na czym polega dieta bezlaktozowa, co wolno i czego nie należy spożywać, a także przedstawiamy przykładowy jadłospis.
Spis treści:
- Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje
- Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?
- Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy
- Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty
- Przykładowy jadłospis bez laktozy
- Dieta bez laktozy: podsumowanie
Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje
Laktoza jest dwucukrem powszechnie występującym w produktach mlecznych. Nietolerancja laktozy to dość częsta choroba – wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia się wytwarzania laktazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy. W zależności od stopnia niedoboru tego enzymu, objawy nietolerancji mogą mieć różne nasilenie.
Czym jest laktoza i jak dochodzi do rozwoju nietolerancji?
Laktoza jest dwucukrem występującym w mleku wszystkich ssaków oraz w produktach mlecznych. Warunkiem niezbędnym do przyswojenia laktozy z pożywienia jest zachowanie aktywności enzymu – laktazy, znajdującej się w nabłonku jelitowym.
W przypadku niedoborów lub braku laktazy dochodzi do zaburzeń procesów trawienia laktozy, czego efektem są:
- wzdęcia brzucha,
- kolki,
- kruczenie,
- przelewania,
- biegunki.
W efekcie następuje nadmierna utrata wody, elektrolitów, białek oraz tłuszczów, co w następstwie powoduje szybkie odwodnienie organizmu. Jeżeli taki stan utrzymuje się przewlekle, to może doprowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała oraz zaburzeń snu i uczucia ciągłego zmęczenia.
Nietolerancja laktozy – jak często występuje?
Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem trawienia i stanowi jedną z najczęstszych nietolerancji pokarmowych u człowieka. W Polsce hipolaktazja występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20–37% osób dorosłych. Szostak-Węgierek i wsp. stwierdzili hipolaktazję u 19,4% badanych dzieci w wieku 7–15 lat z terenu Warszawy.
Ocenia się, że w Polsce w stosunku do innych krajów częstość występowania nietolerancji laktozy utrzymuje się na średnim poziomie. Wśród krajów europejskich największy odsetek (70–80%) osób z hipolaktazją odnotowano w południowych Włoszech.
Nietolerancja laktozy u małych dzieci
W pierwszych miesiącach życia dziecka objawy nietolerancji laktozy mają zazwyczaj charakter przejściowy i wynikają z niedostosowania aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy) do ilości laktozy obecnej w pokarmie spożywanym przez dziecko (zazwyczaj w mleku matki lub preparatach mleka modyfikowanego). Najczęściej nie wymaga to podjęcia żadnych działań, nie jest też konieczna zmiana sposobu żywienia niemowlęcia.
U niemowląt może dojść do wtórnej nietolerancji laktozy, w przebiegu ciężkiej infekcji wirusowej, bakteryjnej czy pasożytniczej przewodu pokarmowego. W tym przypadku – po konsultacji z pediatrą – może być potrzebne zastosowanie diety bezlaktozowej na okres 4-6 tygodni. Czas ten pozwoli na regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych.
Jak zmienia się poziom laktozy jelitowej w trakcie życia?
Należy podkreślić, że poziom laktozy jelitowej zmienia się w zależności od wieku. Najwięcej tego enzymu jest u niemowląt i małych dzieci, gdyż spożycie mleka jest największe. W wieku młodzieńczym aktywność laktazy stanowi około 10% aktywności oznaczanej przy urodzeniu. Także długotrwała eliminacja z diety produktów mlecznych wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.
>> Przeczytaj więcej: Nietolerancja laktozy – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?
Różnica pomiędzy dietą bez laktozy a dietą, z której całkowicie wyklucza się mleko, polega na tym, iż w tej pierwszej można używać mleka i jego przetworów, eliminując laktozę.
Natomiast w przypadku diety z całkowitą eliminacją mleka, z diety wyklucza się wszelkie rodzaje mleka zawierające laktozę, w tym mleko i produkty mleczne pochodzące od krowy, kozy i owcy. Dieta polega na wprowadzaniu roślinnych produktów np. mleka i przetworów owsianych, ryżowych, migdałowych czy sojowych.
>> Przeczytaj również: Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy
Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy
U chorych z nietolerancją laktozy występuje zróżnicowana, indywidualna wrażliwość na spożywane produktów zawierających laktozę.
Często nie ma potrzeby całkowitego wykluczania produktów mlecznych z diety, trzeba jedynie ograniczyć ich spożycie oraz wybierać produkty o mniejszej zawartości laktozy.
Jogurty, kefiry i mleko acidofilne w diecie bez mleka
W nietolerancji laktozy z diety chorych powinno wyeliminować się słodkie mleko. Można stosować mleko fermentowane w postaci jogurtów, kefirów czy mleka acidofilnego. Produkty te zawierają mniej laktozy. Jogurty, pomimo podobnej jak w mleku zawartości laktozy, są lepiej od niego tolerowane dzięki obecności, mających własną laktazę, bakterii mlekowych (Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus).
Sery w diecie bez laktozy
W diecie zalecane są twarde sery dojrzewające jak gouda, parmezan czy cheddar, które praktycznie nie zawierają laktozy, są dobrze tolerowane przez chorych. Sery topione i kremowe typu brie oraz fromage również zawierają mniej laktozy w porównaniu do serów twarogowych.
Produkty bez laktozy a dieta bez mleka krowiego
U osób z ciężką nietolerancją laktozy zalecane jest całkowite wykluczenie produktów zawierających najmniejsze ilości laktozy z diety i przejście na dietę bezlaktozową. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów spożywczych bezlaktozowych jak np. mleko bezlaktozowe czy sery oraz inne produkty mleczne bez laktozy. Na opakowaniu widnieje napis „produkt spożywczy nie zawiera laktozy”. Ważne, aby osoby z nietolerancją laktozy zawsze zapoznawały się z treścią etykiety (przed zakupem).
>> Sprawdź również: Nietolerancje pokarmowe – czy to częsty problem?
Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty
Laktoza jest cukrem występującym w mleku, dlatego wszystkie produkty z mleka krowiego, koziego i owczego zawierają pewne jej ilości. W przetworach mlecznych zawartość laktozy jest zróżnicowana. Najwięcej laktozy zawiera czyste mleko oraz serwatka, mniejsze ilości laktozy występują w napojach mlecznych, serach twarogowych i maśle. Niewielkie ilości laktozy zawierają twarde sery dojrzewające. Ponieważ laktoza może być obecna w innych produktach spożywczych, zawierających w swoim składzie mleko w proszku czy serwatkę, zaleca się przed zakupem przetworów mlecznych dokładnie zapoznać się z etykietą produktu.
Przykładowy jadłospis bez laktozy
- I śniadanie bez laktozy
Chleb żytni razowy z serem żółtym gołda. Do tego ogórek zielony i kiełki brokuła.
- II śniadanie bez laktozy
Jogurt kokosowy z płatkami żytnimi, borówką amerykańską i nasionami chia.
- Obiad bez laktozy
Zupa krupnik na udku z indyka, z mieszanką warzyw mrożonych, kaszą jaglaną. Doprawiamy do smaku ulubionymi ziołami i przyprawami oraz łyżeczką oliwy z oliwek.
- Podwieczorek bezlaktozowy
Kisiel z jabłkiem startym na grubych oczkach tarki.
- Kolacja
Grzanka z bułki grahamki do tego jajko na twardo i pomidor pokrojony w plasterki posypany posiekanym szczypiorkiem.
To może Cię zainteresować:
>> Nietolerancja laktozy – moda czy rzeczywista dolegliwość? Jak można to zbadać?
>> Diagnostyka alergii na mleko i jajko
Dieta bez laktozy: podsumowanie
Dieta w nietolerancji laktozy polega na początkowej eliminacji z jadłospisu mleka i produktów mlecznych zawierających laktozę.
Produkty zawierające laktozę wyklucza się z jadłospisu na krótki czas, obserwuje swój organizm, aż do chwili ustąpienia objawów nietolerancji. Następnie zaleca się stopniowe wprowadzanie ich do diety i obserwowanie, czy nie wystąpią ponownie nietolerancje. Zobrazuje to choremu ilość laktozy, jaką toleruje jego organizm.
Bibliografia
- Cichańska B., Rujner J. Dieta bezglutenowa i bezmleczna dla dzieci i dorosłych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, ISBN 83-200-2662-8
- Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik pod redakcją G. Konińskiej, A. Marczewskiej, M. Źródlak). Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Wydanie IX. Warszawa 2013.
- mp.pl, Laktoza – co to jest i jakie są objawy nietolerancji laktozy dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk
