W wątrobie zachodzi wiele złożonych procesów, powiązanych z funkcjonowaniem innych narządów i układów:
- odgrywa kluczową rolę w przemianach białek – w wątrobie powstają białka osocza, wytwarzane są aminokwasy i inne związki,
- jest miejscem metabolizmu węglowodanów – w wątrobie zachodzi magazynowanie, wytwarzanie i uwalnianie zasobów glukozy w zależności od potrzeb danego organizmu,
- pełni kluczową rolę w gospodarce tłuszczowej organizmu – odbywa się w niej przekształcanie węglowodanów i białek w tłuszcze, synteza lipoprotein, fosfolipidów i cholesterolu,
- w wątrobie zachodzi detoksykacja związków endogennych np. hormonów steroidowych oraz egzogennych np. leków, toksyn, które docierają do tego narządu z jelit drogą krążenia wrotnego,
- jest miejscem syntezy 25-hydroksycholekalcyferolu,
- w wątrobie gromadzone są zapasy witamin A, D, B12 i żelaza w postaci ferrytyny,
- pełni bardzo ważne funkcje immunologiczne.
Co ciekawe, wątroba jest największym gruczołem ustrojowym w ciele człowieka, u dorosłego człowieka jej waga osiąga około 1,5 kg.
Przewlekłe choroby wątroby mogą prowadzić do stopniowego i przeważnie nieodwracalnego uszkodzenia tego narządu. Następstwem jest zaburzenie funkcjonowania wątroby zależnie od stopnia zniszczenia jej komórek. Do głównych chorób wątroby należą ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, choroba stłuszczeniowa wątroby i toksyczne uszkodzenie wątroby.
Żywienie osób z przewlekłymi chorobami wątroby zawsze indywidualnie dostosowujemy do stanu zdrowia pacjenta. Powinno uwzględniać:
- stan odżywienia chorego,
- choroby współistniejące,
- wydolność wątroby,
- występujące zaburzenia metaboliczne.
U pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby, u których nie rozpoznajemy cech niewydolności narządu, którzy dobrze tolerują normalną dietę, nie są konieczne dodatkowe restrykcje dietetyczne. Ważne, aby dieta składała się z urozmaiconych posiłków, produktów dozwolonych.
Posiłki powinny być jedzone regularnie w odstępach 3 h. Śniadanie zjadamy do 1 h po przebudzaniu a kolację na 2-3 h przed pójściem spać. Dziennie pacjent powinien zjadać 5-6 odpowiednio zbilansowanych posiłków, dostosowanych do indywidualnych potrzeb danej osoby, odpowiedniej wartości energetycznej diety i podaży białka, aby zapobiec niedożywieniu. U pacjentów, którzy dobrze tolerują tłuszcze, nie ogranicza się znacznie ich ilości, natomiast u osób źle tolerujących, redukuje się poziom tłuszczy do ilości dobrze przyswajalnych. Jeżeli mamy do czynienia z brakiem apetytu u pacjenta, nudnościami, biegunkami czy innymi objawami powodującymi niechęć do spożywania posiłków, pokarmy powinny być wprowadzane częściej, w ograniczonych objętościowo porcjach. Zbyt obfite posiłki mogą powodować dolegliwości dyspeptyczne.
Wszystkie posiłki powinny być spożywane w spokojnej atmosferze. Należy długo przeżuwać każdy kęs, nie rozmawiamy zbyt ekspresywnie przy jedzeniu, aby nie połykać powietrza. Dania nie mogą być bardzo gorące ani zbyt zimne. Posiłki powinny być przyrządzane w dniu spożycia, powinny być świeże i zachęcać sposobem podania do zjedzenia. Nie powinno się ich odgrzewać lub długo przechowywać w lodówce. Sposób przyrządzania to gotowanie, na parze, pieczenie, grillowanie na patelni grillowej. Niedozwolone jest przesmażanie, smażenie w tłuszczach czy przyrządzanie pokarmów w panierkach, duszenie.
Do picia zalecana jest woda mineralna niegazowana – 1,5 l na dobę, można też przyrządzać słabe napary herbaty czarnej bez cukru lub herbatki owocowe, kompoty ze świeżych, dozwolonych owoców bez cukru. Napoje należy przyjmować między posiłkami. Nie powinno się popijać podczas jedzenia.
Przykładowy jadłospis w chorobach wątroby
I śniadania:
- bułka kukurydziana posmarowana cienko masłem z chudą wędliną drobiową, sałatą dowolną i pomidorem sparzonym bez skórki,
- płatki owsiane (zalane wrzątkiem, aby wypłukać z płatków szczawiany, po kilku minutach odlewamy wrzątek) dodajemy owoce maliny/borówkę amerykańska/jabłko bez skórki (owoce mogą być lekko podgotowane w malutkiej ilości wody) plus jogurt naturalny z niską zawartością tłuszczu,
- omlet z samych białek jaj i mąki pszennej oraz mleka 2%, pieczemy bez dodatków przygotowany bez tłuszczu na patelni teflonowej, możemy użyć papieru do pieczenia. Podajemy z dżemem malinowym/truskawkowym/morelowym – najlepiej własnej roboty.
II śniadania:
- pieczywo pszenne posmarowane cienko masłem z twarożkiem z sera chudego, z dodatkiem jogurtu naturalnego o niskiej zawartości tłuszczu z odrobina soli, do tego ogórek zielony,
- koktajl – truskawki, płatki pszenne (uprzednio zalane wrzątkiem, ostudzone), zblendowane z mlekiem 2%,
- ryż jaśminowy ugotowany z łososiem upieczonym, pokrojonym w plasterki do tego sałata, pomidor bez skórki i ogórek zielony, kropimy oliwą z oliwek i kilkoma kroplami cytryny, przyprawiamy do smaku dozwolonymi ziołami.
Obiady:
- udka z kurczaka doprawione ziołami i przyrządzone na parze, podane z ziemniakami purée, do tego buraczki na ciepło,
- zupa krupnik, na piersi kurczaka bez skórki, do tego warzywa starte marchew/pietruszka/seler, ziemniaki i kasza jęczmienna drobna, można na talerzu doprawić naturalnym jogurtem z niską zawartością tłuszczu,
- dorsz/miruna/mintaj pieczony w folii z odrobiną masła i z koperkiem, do tego ryż jaśminowy lub biały, gotowany kalafior pokropiony oliwą z oliwek.
Podwieczorki:
- pieczone warzywa – marchew/pietruszka obrane, pokrojone w słupki i cukinia obrana, pokrojona w grubsze plastry, doprawione dozwolonymi ziołami, pieczemy w piekarniku 180C ok. 20 minut,
- serek wiejski z pomidorem bez skórki i pieczywo pszenne/kukurydziane/ryżowe,
- zupa krem z brokuła ugotowana na wywarze warzywnym podana z grzankami z chleba pszennego.
Kolacje:
- placuszki ziemniaczane z purée ziemniaczanego, upieczone w piekarniku i podane z jogurtem naturalnym o niskiej zawartości tłuszczu, do tego ogórek zielony bez skóry,
- pieczywo pszenne z wędliną własnej roboty z udźca indyka, do tego pomidor bez skóry i dowolna sałata,
- sałatka z makaronu ryżowego/pszennego do tego upieczona w ziołach pierś z kurczaka pokrojona w paseczki, dowolna sałata, pomidorki koktajlowe i ugrillowana lub upieczona w piekarniku cukinia bez skórki, wszystko kropimy sosem z oliwy z oliwek, kilkoma kroplami cytryny i ulubionymi, dozwolonymi ziołami.
Piśmiennictwo
- Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
- Dr n.med. D. Waśko – Czopnik, Dieta wątrobowa, http://waskoczopnik.pl/pdf/Dieta_watrobowa.pdf
