Duszność to jedno z najbardziej niepokojących odczuć, które może towarzyszyć wielu groźnym chorobom. Co warto o niej wiedzieć? Gdzie szukać pomocy? Przeczytaj, by wiedzieć, co zrobić gdy u siebie bądź bliskich wystąpi ten objaw.
Spis treści:
- Jakie mogą być przyczyny duszności?
- Jak wygląda duszność? Objawy
- Duszność – pierwsza pomoc
- Diagnostyka duszności
- Duszność – leczenie
- Duszność – podsumowanie
Jakie mogą być przyczyny duszności?
Duszność jest subiektywnym odczuciem braku powietrza lub trudności w oddychaniu. Wynika ona z interakcji wielu czynników fizjologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych.
Duszność ma wiele przyczyn i może ujawniać się nagle lub stopniowo, osiągać największe nasilenie podczas wysiłku fizycznego, wdechu lub wydechu.
W zależności od czasu trwania można wyróżnić:
- duszność ostrą: towarzyszy ostrym, zazwyczaj groźnym schorzeniom, u osób dorosłych mogą to być:
- zawał serca,
- zatorowość płucna,
- zapalenie płuc,
- niewydolność serca (w tym zaostrzenie postaci przewlekłej),
- zaostrzenie astmy,
- zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- zaostrzenie przewlekłej śródmiąższowej choroby płuc,
- duszność przewlekłą: wynika z długotrwałej choroby, najczęściej serca i/lub płuc, głównie:
- przewlekłej niewydolności serca,
- choroby wieńcowej,
- przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- idiopatycznego włóknienia płuc,
- mukowiscydozy,
- astmy,
- nadciśnienia płucnego.
Jak wygląda duszność? Objawy
Duszność, jak już wspomniano, jest subiektywnym odczuciem niemożności “złapania tchu”, z drugiej strony kilka czynników może pomóc w ustaleniu potencjalnej przyczyny:
- duszność wdechowa, czyli pojawiająca przy próbie nabrania powietrza, jest powiązana głównie z przeszkodą w przepływie powietrza w górnych drogach oddechowych, którą może być:
- ostre zapalenie krtani,
- zapalenie nagłośni,
- ropień okołomigdałkowy,
- ciało obce,
- duszność wydechowa, czyli towarzysząca próbie usunięcia powietrza z płuc, pojawia się przy:
- zaostrzeniu astmy,
- zaostrzeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- duszność spoczynkowa, czyli pojawiająca się podczas spokojnego oddychania:
- choroby serca (ostre i przewlekłe),
- choroby płuc (ostre i przewlekłe),
- duszność wysiłkowa, która prowokowana jest aktywnością fizyczną (różnego stopnia, w zależności od bazowego stanu zdrowia):
- zaostrzenia chorób płuc (w tym astmy i POChP),
- choroby serca (głównie przebiegające z niewydolnością tego narządu).
Objawami bardzo niepokojącymi, które mogą współwystępować z dusznością, a które powinny skłonić do natychmiastowego udania się po pomoc lekarską, są:
- ból w klatce piersiowej,
- sinica (sine zabarwienie skóry),
- przyspieszony i/lub spłycony oddech,
- wzmożony wysiłek oddechowy,
- uczucie kołatania serca,
- krwioplucie,
- intensywny, produktywny kaszel,
- słyszalny świst (wdechowy, wydechowy oraz wdechowo-wydechowy).
Duszność – pierwsza pomoc
Gdy spotkasz osobę zgłaszającą duszność pamiętaj, że może być to objaw choroby. Jeśli nie jest to duszność ostra, dana osoba zachowuje się i rozmawia zupełnie swobodnie, poradź udanie się do lekarza rodzinnego w celu ustalenia źródła objawu.
W przypadku złego stanu ogólnego, trudności z mówieniem, złapaniem tchu, podejmij następujące kroki:
- zapytaj, co się dzieje, od kiedy dana osoba odczuwa duszność, jakie zgłasza objawy dodatkowe,
- poproś rozmówcę, by usiadł w spokojnym i bezpiecznym miejscu (najlepiej z podparciem), wezwij pomoc dzwoniąc pod numer 112,
- zaczekaj z chorym do momentu przyjazdu pogotowia; w tym czasie należy sprawdzać stan świadomości, pytając o samopoczucie.
Gdy do momentu przyjazdu karetki nastąpi utrata przytomności u poszkodowanego pamiętaj o podstawach BLS (basic life support):
- ponownie upewnij się, że jesteś bezpieczny,
- upewnij się, że osoba straciła przytomność; chwyć za ramiona, lekko potrząśnij, spytaj “Co się stało? Słyszysz mnie?”,
- sprawdź, czy chory oddycha; uklęknij od strony bocznej, skieruj ucho w stronę ust tak, by małżowiną uszną móc poczuć i usłyszeć oddech, a wzrok skieruj na klatkę piersiową chorego i obserwuj ruchy oddechowe,
- jeżeli w ciągu około 10 sekundowej oceny stwierdzisz, że chory na pewno oddycha – ułóż go w tzw. pozycji bezpiecznej,
- jeżeli nie oddycha, rozpocznij resuscytację (30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechy – jeden cykl) i kontynuuj do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego lub przywrócenia funkcji oddechowych, albo co najmniej tak długo, jak to możliwe; kluczową kwestią są prawidłowo wykonane uciski klatki piersiowej – to pozwala na podtrzymanie krążenia w naczyniach krwionośnych.
Diagnostyka duszności
Duszność, jako objaw bardzo niepokojący, każdorazowo wymaga diagnostyki. Wykonywanie jej na własną rękę jest niebezpieczne – może istotnie opóźnić czas rozpoznania choroby.
Duszność ostra, nagła, powinna być diagnozowana w ramach Izby Przyjęć lub Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.
Duszność przewlekłą, narastającą przez kilka dni lub tygodni, można diagnozować w trybie ambulatoryjnym. W tym drugim przypadku:
- przypomnij sobie (może nawet napisz!), kiedy zaczęła się duszność, czy jest obecna na wdechu czy wydechu, jakie są objawy towarzyszące,
- przygotuj listę leków, jakie zażywasz,
- przygotuj dotychczasową dokumentację medyczną (wypisy ze szpitala, wyniki wcześniejszych badań, itp.),
- przygotuj informacje o chorobach występujących w najbliższej rodzinie (rodzice, rodzeństwo, dzieci),
- z powyższymi informacjami zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.
Szczegółowy wywiad medyczny oraz badanie przedmiotowe pozwolą na ukierunkowanie diagnostyki i tym samym sprawne postawienie rozpoznania choroby leżącej u podstaw duszności.
Duszność – leczenie
Najważniejszym elementem terapii jest leczenie choroby podstawowej leżącej u podstaw dolegliwości. W przypadkach zaawansowanej choroby przewlekłej wykrytej późno (np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc) uczucie duszności może utrzymywać się mimo podjętej terapii. Z tego względu nie należy zbyt długo czekać na zgłoszenie się po pomoc, gdy pojawi się duszność.
Duszność – podsumowanie
Duszność to uczucie niemożności wykonania pełnego oddechu. Często towarzyszy bardzo poważnym chorobom, stąd nie może zostać zignorowana. Przyczynę ostrej duszności diagnozuje się w trybie pilnym, przewlekłej zaś w trybie ambulatoryjnym, po starannym przygotowaniu samego pacjenta.
Źródła
Hashmi MF, Modi P, Basit H, et al. Dyspnea. [Updated 2023 Feb 19]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499965/
Sunjaya AP, Homaira N, Corcoran K, Martin A, Berend N, Jenkins C. Assessment and diagnosis of chronic dyspnoea: a literature review. NPJ Prim Care Respir Med. 2022 Mar 8;32(1):10. doi: 10.1038/s41533-022-00271-1. PMID: 35260575; PMCID: PMC8904603.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8904603/
Sharma S, Hashmi MF, Badireddy M. Dyspnea on Exertion. [Updated 2023 Jun 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499847/
Viniol A, Beidatsch D, Frese T, Bergmann M, Grevenrath P, Schmidt L, Schwarm S, Haasenritter J, Bösner S, Becker A. Studies of the symptom dyspnoea: a systematic review. BMC Fam Pract. 2015 Oct 24;16:152. doi: 10.1186/s12875-015-0373-z. PMID: 26498502; PMCID: PMC4619993.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4619993/
European Resuscitation Council Guidelines 2021: Basic Life Support
