Egzema to szerokie pojęcie, które w dermatologii oznacza bardziej objaw, niż schorzenie samo w sobie. Jak objawia się egzema i czy jest to przypadłość zaraźliwa? Jak możemy poradzić sobie z objawami egzemy? Jakie preparaty warto wybierać i do jakiego lekarza się udać? Sprawdźmy!
Spis treści:
- Co to jest egzema?
- Jakie są przyczyny egzemy?
- Egzema – objawy
- Czy egzema jest zaraźliwa?
- Diagnostyka egzemy – jakie badania wykonać?
- Jak leczyć egzemę?
Co to jest egzema?
Literatura medyczna opisuje egzemę jako stan zapalny zlokalizowany w obrębie skóry, który obejmuje powierzchowne jej warstwy, a więc naskórek (najbardziej zewnętrzną warstwę skóry) oraz część skóry właściwej, a dokładniej jej warstwę brodawkowatą. Egzemę uważamy więc za składową innych schorzeń dermatologicznych. Problem ten może dotykać zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe.
Egzema skóry może być elementem klinicznym takich schorzeń jak:
- alergiczne kontaktowe zapalenie skóry,
- wyprysk pieniążkowaty,
- kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia,
- wyprysk z braku natłuszczania,
- atopowe zapalenie skóry.
Egzema egzogenna
Jedno z kryteriów podziału egzemy dzieli tę przypadłość na egzogenną (zewnętrzną) oraz endogenną (wewnętrzną). Egzema egzogenna to stan zapalny skóry, który wywoływany jest przez alergeny pochodzenia zewnętrznego, a więc na przykład składniki stosowanych kosmetyków, spożywanych pokarmów, czy też alergeny wziewne.
Egzema endogenna
Egzema endogenna wynika z przyczyn wewnętrznych, a więc predyspozycji genetycznej, czy zaburzeń immunologicznych. Należy mieć jednak świadomość, że jest to dość sztywny podział, ponieważ wiele schorzeń, których elementem klinicznym jest egzema ma złożoną etiopatogenezę. Oznacza to, że za pojawienie się objawów odpowiadają zarówno czynniki środowiskowe (w tym narażenie na alergeny), czynniki immunologiczne, jak i predyspozycja genetyczna.
Jakie są przyczyny egzemy?
Przyczyny pojawienia się egzemy są złożone. W zależności od konkretnego przypadku za egzemę może odpowiadać:
- alergia kontaktowa – wywołana przez alergeny takie jak na przykład nikiel, kobalt, czy chrom. Warto zaznaczyć, że metale to jedne z najczęściej uczulających alergenów, ale uczulać może również wiele innych składników,
- narażenie na substancje drażniące – na przykład detergenty, farby, mydła czy cement. Tego rodzaju substancje mogą uszkodzić barierę hydrolipidową skóry, co prowadzi do pojawienia się objawów egzemy,
- wysuszenie skóry – wynikające na przykład z niedostatecznej aktywności gruczołów łojowych, używania drażniących kosmetyków, czy schorzeń przewlekłych. Jest to problem, który często pojawia się u osób starszych i prowadzi do wspomnianego już wyprysku z braku natłuszczania,
- czynniki genetyczne – odgrywają one istotną rolę w rozwoju atopowego zapalenia skóry, którego istotą jest defekt bariery naskórkowej. Jest to związane między innymi z defektem filagryny, a więc białka odpowiadającego za prawidłowe funkcjonowanie i budowę naskórka.
>> Przeczytaj także: Alergeny, czyli co najczęściej uczula. Rodzaje i lista alergenów
Egzema – objawy
Klasyczne objawy egzemy to pojawienie się na skórze zmian o charakterze rumieniowo-złuszczającym. Oznacza to, że skóra jest zaczerwieniona, wysuszona oraz łuszczy się. W przebiegu egzemy mogą się pojawić również zmiany grudkowe, a więc wykwity wyniosłe ponad poziom skóry, a czasami także pęknięcia i rozpadliny. Zmiany skórne są zazwyczaj swędzące, co wywołuje odruch drapania i duży dyskomfort.
Pacjenci często borykają się z dolegliwością, jaką jest egzema dłoni. Wynika to przede wszystkim z faktu, że dłonie to ten obszar ciała, który ma kontakt z wieloma alergenami mogącymi wywołać stan zapalny. Dłonie są również wystawione na działanie niekorzystnych warunków środowiskowych takich jak wiatr, mróz, czy zmiany temperatur, co dodatkowo pogarsza objawy.
Czy egzema jest zaraźliwa?
Należy wyraźnie podkreślić, że egzema nie jest zaraźliwa, ponieważ nie wynika z przyczyn infekcyjnych – nie powoduje jej żaden drobnoustrój, a więc bakteria, wirus czy grzyb. Nie ma więc obaw, że po kontakcie (nawet bezpośrednim) z pacjentem borykającym się z egzemą, sami będziemy chorować.
Diagnostyka egzemy – jakie badania wykonać?
Schorzenia, których elementem klinicznym jest egzema diagnozowane są typowo na podstawie obrazu klinicznego. Jeżeli lekarz podejrzewa kontaktowe zapalenie skóry, to możliwe jest wykonanie naskórkowych testów płatkowych, które pozwalają na identyfikację alergenów, które wywołują objawy choroby.
W wątpliwych przypadkach, gdy konieczne jest różnicowanie egzemy z innymi schorzeniami dermatologicznymi (na przykład z łuszczycą czy grzybicą – które mogą wyglądać podobnie) konieczne jest pobranie wycinka skóry i wykonanie badania histopatologicznego.
W niektórych sytuacjach, pomocne mogą okazać się również badania laboratoryjne, polegające na oznaczeniu:
- stężenia IgE całkowitego,
- stężenia swoistych IgE,
- morfologii krwi obwodowej,
- stężenia CRP.
Jak leczyć egzemę?
Leczenie egzemy wymaga zazwyczaj zastosowania preparatów o działaniu przeciwzapalnym, do których należą:
- miejscowe leki sterydowe (w postaci maści, kremu, emulsji, aerozolu),
- miejscowe inhibitory kalcyneuryny (maści z zawartością takrolimusu i pimekrolimusu).
W celu zmniejszenia dolegliwości świądowych stosuje się również doustne leki antyhistaminowe (leki przeciwalergiczne), do których należy na przykład bilastyna, cetyryzyna czy też lewocetyryzyna. W ciężkich przypadkach konieczne może być włączenie leczenia ogólnego, na przykład z wykorzystaniem leków sterydowych lub zakwalifikowanie pacjenta do leczenia immunosupresyjnego (między innymi z wykorzystaniem cyklosporyny).
Bardzo ważne jest również nawilżanie skóry z użyciem emolientów, a więc dermokosmetyków, wspierających barierą naskórkową oraz zmniejszających przeznaskórkową utratę wody. Nie można zapomnieć również o unikaniu alergenów, które zostały zidentyfikowane w testach alergicznych i odpowiadają za wywoływanie objawów.
>> Warto przeczytać: Grzybice powierzchowne skóry
Nieleczona egzema – do czego prowadzi?
Nieleczona lub nieodpowiednio leczona egzema może prowadzić do zajęcia większych obszarów skóry, ale również pojawienia się przewlekłych zmian zapalnych, a czasami nadkażenia bakteryjnego wykwitów. Ponadto, długo utrzymujące się zmiany (szczególnie egzema na twarzy i egzema na rękach) prowadzą do istotnego obniżenia jakości życia oraz pogorszenia funkcjonowania społecznego.
Egzema to element kliniczny wielu schorzeń dermatologicznych. Egzema może mieć złożone przyczyny, ale należy wyraźnie podkreślić, że nie są one związane z czynnikami infekcyjnymi. Jeżeli pojawiają się u nas objawy, mogące wskazywać na egzemę, to konieczna jest konsultacja dermatologiczna i włączenie odpowiedniego leczenia.
Bibliografia
- L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
- J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
- M. Wiercińska, Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie, Medycyna Praktyczna. [dostęp online],
- R. Nowicki i inni, Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2019, 106, 354–371.
