Spis treści
- Fluor – znaczenie dla organizmu człowieka
- Fluor – źródła w diecie, wchłanianie, metabolizm
- Zapotrzebowanie na fluor, optymalne normy spożycia
- Objawy niedoboru i przedawkowania fluoru
Fluor jest pierwiastkiem występującym w przyrodzie w postaci minerałów: fluorytów i fluoroapatytów. Co ciekawe, w stanie wolnym jest silnie trującym, żółtozielonym gazem, o ostrym – podobnym do chloru – zapachu. Pomimo silnych właściwości trujących gazu, fluor jest pierwiastkiem niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, chociaż widełki pomiędzy dawką tolerowaną a dawką toksyczną są niewielkie (podobnie jak w przypadku selenu).
Fluor – znaczenie dla organizmu człowieka
Fluor to mikropierwiastek, niezbędny do prawidłowego rozwoju, budowy i funkcjonowania zębów oraz kości. Jako składnik fluoroapatytu wpływa na twardość szkliwa zębów oraz mineralizację kości. Poza tym hamując aktywność enzymów bakteryjnych występujących w osadzie nazębnym, przeciwdziała próchnicy. Pobudza tworzenie tkanki kostnej – stymulując proliferację osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych – wpływając na przyrost jej masy, dlatego związki fluoru znalazły zastosowanie w leczeniu osteoporozy.
Fluor – źródła w diecie, wchłanianie, metabolizm
Zawartość fluoru w organizmie i tkankach człowieka zależy od jego zawartości w pokarmach. Wchłanianie tego pierwiastka zachodzi dzięki dyfuzji prostej, która jest transportem cząsteczek zgodnym z gradientem stężeń (ze środowiska o wyższym stężeniu do miejsca o stężeniu niższym). Dlatego nie wymaga dodatkowej energii, nie warunkuje go również obecność innych elementów pożywienia. Przyswajalność fluoru z dostarczanych pokarmów ocenia się na 50-80% i zależy od jego formy chemicznej. Lepiej wchłania się fluor w połączeniach nieorganicznych, natomiast połączenia z białkami obniżają tę przyswajalność. Czynnikiem poprawiającym wchłanianie tego pierwiastka jest również kwaśne środowisko żołądka oraz obecność kwasów tłuszczowych.
Zawartość fluoru w pokarmach przyjmowanych przez człowieka jest niska, głównym źródłem tego pierwiastka w diecie jest woda pitna, zawartość tego pierwiastka w wodzie waha się w szerokich granicach od 0,15 do 2,0 mg/l. Poza wodą źródłem fluoru jest herbata (0,2 mg w szklance), ryby, soja. Fluor z wody pitnej wchłania się w 90%. Wchłanianie fluoru z żywności hamowane jest w obecności magnezu, fosforu i aluminium.
Należy pamiętać, iż poza fluorem przyjmowanym z pokarmem jest on dostarczany również w postaci fluorku sodu czy monofluorofosforanu z pastą do zębów. W niektórych krajach dodaje się fluor do soli kuchennej.
Większość – nawet 90-97% – wchłanianego fluoru odkłada się w zębach, kościach, paznokciach. Pierwiastek wydala się przede wszystkim z moczem.
Zapotrzebowanie na fluor, optymalne normy spożycia
Fluor jest pierwiastkiem, który ma wąskie widełki pomiędzy dawką bezpieczną i toksyczną. Dzienne zapotrzebowanie dorosłej osoby na ten mikroelement zależy od wieku i płci i dla dorosłego człowieka, wynosi 1,5 – 4,0 mg na dobę. Zapotrzebowanie na fluor niemowląt w pierwszych miesiącach życia pokrywane jest dzięki jego optymalnej zawartości w mleku matki.
Objawy niedoboru i przedawkowania fluoru
Niedobór fluoru prowadzi do zaburzeń twardości szkliwa zębów oraz próchnicy. Mniejsza jest także wytrzymałość kości. Badania wskazują, iż występowanie próchnicy jest skorelowane z zawartością fluoru w jego głównym źródle pokarmowym, czyli w wodzie. Skuteczne zapobieganie próchnicy jest możliwe, jeśli woda zawiera ok. 1 mg fluoru w 1 litrze wody. Ważnym elementem profilaktyki jest dwukrotne szczotkowanie zębów pastą z fluorem.
Profilaktyczne stosowanie fluoru w zalecanych dawkach jest bezpieczne. Natomiast długotrwała podaż fluoru w wyższych dawkach może prowadzić do działań niepożądanych. Pierwszym objawem fluorozy jest pojawienie się plamek na szkliwie zębów. Jeśli podaż fluoru jest większa (powyżej 6,0 mg/l wody) może dojść do fluorozy kości, w których pojawiają się ogniska przewapnień, jak i odwapnienia. Jeśli podaż fluoru przekracza 15 mg/l wody, dochodzi do zwapnienia nie tylko kości, ale również ścięgien, więzadeł i błon międzykostnych, co zmniejsza ruchomość stawów ( w tym również stawów kręgosłupa). Objawy zbyt dużej podaży fluoru mogą wystąpić również w przebiegu leczenia osteoporozy nieodpowiednimi dawkami leków.
Dlatego w celu monitorowania poziomu tego pierwiastka w organizmie w czasie stosowania preparatów z fluorem (profilaktyka chorób zębów, osteoporoza) można wykonywać oznaczenie jego poziomu we krwi.
Piśmiennictwo
- Ciosek Ż, Kot K, Kosik-Bogacka D, Łanocha-Arendarczyk N, Rotter I. The Effects of Calcium, Magnesium, Phosphorus, Fluoride, and Lead on Bone Tissue. Biomolecules. 2021 Mar 28;11(4):506. doi: 10.3390/biom11040506. PMID: 33800689; PMCID: PMC8066206.
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
- Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
