Jaką rolę odgrywa prolaktyna u mężczyzn? 

Prolaktyna to jeden z hormonów, którego biologiczne działanie jest szczególnie ważne u kobiet. U mężczyzn z kolei nie odgrywa tak ważnej roli – o ile jego poziom mieści się w niskich, prawidłowych granicach normy. Jakie są objawy nadmiaru prolaktyny u mężczyzn? Jakie badania należy wykonać? Przeczytaj i dowiedz się, jaką rolę odgrywa ten hormon u płci męskiej. 

Spis treści:

1. Czym jest prolaktyna? 
   • Za co odpowiada prolaktyna u mężczyzn? 
2. Przyczyny nieprawidłowego poziomu prolaktyny u mężczyzn
   • Testosteron a prolaktyna u mężczyzn
3. Co oznacza podwyższony poziom prolaktyny u mężczyzn? 
   • Jakie są objawy hiperprolaktynemii u mężczyzn? 
4. Co oznacza obniżone stężenie prolaktyny u mężczyzn? 
5. Nieprawidłowy poziom prolaktyny u mężczyzn – diagnostyka i leczenie 
6. Prolaktyna u mężczyzn – podsumowanie 

Czym jest prolaktyna? 

Prolaktyna jest hormonem wytwarzanym głównie w przysadce mózgowej, choć zdolność do wytwarzania posiadają także (w znacznie mniejszym stopniu) komórki układu odpornościowego, prostata, macica i gruczoły sutkowe. U mężczyzn pozostaje naturalnie na niskim poziomie. Prawidłowe stężenie prolaktyny mieści się w granicach 2 do 18 ng/ml, choć w zależności od laboratorium zakres ten może nieco się różnić.  

Za co odpowiada prolaktyna u mężczyzn? 

U mężczyzn prolaktyna pełni kilka ważnych funkcji, tj.: 

• regulacja homeostazy psychicznej (zachowań ojcowskich); 

• regulacja funkcji seksualnych, głównie poziomu libido (wspólnie z innymi hormonami, głównie androgenami); 

• udział w regulacji gospodarki węglowodanowej – nadmierne, chorobowe stężenie nasila insulinooporność, sprzyjając rozwojowi cukrzycy; 

• udział w regulacji odpowiedzi układu odpornościowego – pełni rolę cytokiny; 

• udział w osmoregulacji – zwiększa wchłanianie wody i soli mineralnych we wszystkich odcinkach jelita. Zmniejsza natomiast wydalanie sodu i potasu przez nerki.  

Przyczyny nieprawidłowego poziomu prolaktyny u mężczyzn 

Do hiperprolaktynemii, czyli nadmiernego stężenia tego hormonu, prowadzą: 

• choroby przysadki mózgowej: guzy zwane prolactinoma, które w sposób niekontrolowany wytwarzają ten hormon – 90% z nich jest mniejszych, niż 1 cm i daje bardzo skąpe objawy lub nawet ich brak; 

• długotrwały stres; 

• długotrwały, intensywny wysiłek fizyczny; 

• urazy (głównie klatki piersiowej i głowy); 

• niewydolność nerek i/lub wątroby; 

• niedoczynność tarczycy; 

• leki – głównie przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne. 

Hipoprolaktynemia, czyli zmniejszone stężenie prolaktyny może być skutkiem: 

• ucisku przysadki mózgowej przez guzy w obrębie czaszki (np. czaszkogardlaka); 

• niektórych infekcji przebiegających z zajęciem przysadki, szczególnie gruźlicy (która wbrew pozorom wcale nie występuje tak rzadko); 

• chorób takich jak sarkoidoza i histoplazmoza; 

• chorób autoimmunologicznych takich jak toczeń rumieniowaty układowy, zespół antyfosfolipidowy, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane, twardzina układowa i celiakia. 

Testosteron a prolaktyna u mężczyzn 

Zarówno testosteron, jak i prolaktyna należą do grupy hormonów regulujących funkcjonowanie układu rozrodczego. Niewielkie, fizjologiczne stężenia prolaktyny pobudzają jądra do produkcji testosteronu. Jednak nadmierne stężenie prowadzi do spadku poziomu androgenów i tym samym pojawiają się objawy takie jak obniżone libido, zmęczenie lub spadek napędu psychoruchowego. 

Co oznacza podwyższony poziom prolaktyny u mężczyzn? 

Sam wynik oznaczenia prolaktyny, o ile niezbędny, sam w sobie nie wystarcza do postawienia konkretnego rozpoznania. Kluczowe są dwa dodatkowe elementy: 

1. Ocena makroprolaktynemii – prolaktyna tworzy kompleksy z przeciwciałami w klasie IgG, w których hormon nie wykazuje aktywności. Jednak oznaczenie całkowitego stężenia prolaktyny ocenia także i tę frakcję. 

2. Obecność objawów – hiperprolaktynemii towarzyszą objawy. Ich brak przy podwyższonym stężeniu prolaktyny sugeruje, że prawdopodobnie zdecydowaną większość oznaczonego hormonu stanowi frakcja „makro”. 

Wartości prolaktyny rzadko wskazują na konkretną patologię. Dlatego ważną rolę w ustaleniu przyczyn zwiększonego stężenia tego hormonu jest szczegółowy wywiad lekarski i badanie przedmiotowe. Decydują one o przeprowadzeniu kolejnych badań diagnostycznych.  

Jakie są objawy hiperprolaktynemii u mężczyzn? 

O podwyższonym stężeniu prolaktyny może świadczyć obecność: 

• obniżonego libido, 

• problemów z osiągnięciem erekcji, 

• męskiej niepłodności, 

• powiększenie gruczołów piersiowych niekiedy z mlekotokiem, 

• obniżenie gęstości mineralnej kości, 

• trudności z widzeniem (przy obecności guza przysadki). 

>> Przeczytaj też: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Co oznacza obniżone stężenie prolaktyny u mężczyzn? 

Zbyt niskie stężenie prolaktyny jest niezwykle rzadkie u mężczyzn i z reguły nie daje nasilonych objawów. Są nimi problemy z płodnością (z racji obniżonej jakości nasienia) i zaburzenia erekcji. Obecność innych objawów (np. bólów głowy, zaburzeń widzenia, przewlekłego kaszlu, duszności) może świadczyć o wtórnym charakterze tej nieprawidłowości. 

Nieprawidłowy poziom prolaktyny u mężczyzn – diagnostyka i leczenie 

Optymalny czas badania krwi to 2–3 godziny po przebudzeniu. Hiperprolaktynemię rozpoznaje się, gdy jej stężenie przekracza 25 ng/ml. Podwyższony poziom prolaktyny, zwłaszcza nieznacznie (w zakresie 20–40 ng/ml), należy potwierdzić co najmniej dwoma testami. Pozwala to uwzględnić wahania dobowe, a także inne czynniki środowiskowe, które powodują przejściowe podwyższenie. Pięciokrotne przekroczenie górnej granicy normy w jednorazowym badaniu pozwala na rozpoznanie bez dodatkowych oznaczeń. Test spoczynkowy, który obejmuje seryjne pobieranie krwi po 30 i 60 minutach, służy do diagnozowania hiperprolaktynemii wywołanej stresem. Cennym narzędziem jest także test z metokroplamidem – lekiem, którego skutkiem ubocznym jest zwiększone uwalnianie prolaktyny. Podaje się 10 mg leku doustnie i oznacza poziom hormonu po 60 oraz 120 minutach. Oto jak można interpretować wyniki: 

• 6-krotny wzrost upoważnia do rozpoznania hiperprolaktynemii czynnościowej. Leczenie obejmuje stosowanie leków hamujących uwalnianie prolaktyny. 

• Wzrost od 2 do 6 razy jest fizjologiczny i nie wymaga leczenia. 

• Wzrost mniej niż 2-krotny nakazuje ocenę funkcji i struktury tarczycy oraz przysadki mózgowej. W tym przypadku należy leczyć nie tylko hiperprolaktynemię, ale także chorobę tarczycy lub przysadki. 

Prolaktyna u mężczyzn – podsumowanie 

Nadmierne stężenie prolaktyny wywołujące objawy to rzadka przypadłość u mężczyzn. Jednak w przypadku istnienia zaburzeń płodności, spadku libido, dysfunkcji seksualnej, trudności z widzeniem, przewlekłym zmęczeniu warto pomyśleć o tej przyczynie objawów. Diagnostyka wstępna jest stosunkowo prosta i pozwala na ustalenie źródła problemu, co z kolei umożliwia skuteczne leczenie. 

Źródła: 

1. Medication-Induced Hyperprolactinemia Molitch, Mark E. Mayo Clinic Proceedings, Volume 80, Issue 8, 1050 – 1057 [https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(11)61587-5/fulltext] 
2. Al-Chalabi M, Bass AN, Alsalman I. Physiology, Prolactin. [Updated 2023 Jul 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507829/] 
3. Samperi I, Lithgow K, Karavitaki N. Hyperprolactinaemia. J Clin Med. 2019 Dec 13;8(12):2203. doi: 10.3390/jcm8122203. PMID: 31847209; PMCID: PMC6947286. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6947286/] 
4. Hashemian F, Shafigh F, Roohi E. Regulatory role of prolactin in paternal behavior in male parents: A narrative review. J Postgrad Med. 2016 Jul-Sep;62(3):182-7. doi: 10.4103/0022-3859.186389. PMID: 27424551; PMCID: PMC4970346. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4970346/] 
5. Gill-Sharma MK. Prolactin and male fertility: the long and short feedback regulation. Int J Endocrinol. 2009;2009:687259. doi: 10.1155/2009/687259. PMID: 20011060; PMCID: PMC2778443. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2778443/] 
6. Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/21. / [red.prow.] Piotr Gajewski. ED: Wyd.12. AW: Kraków : Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020 
7. Green KI, Amadi C. Status of Serum Prolactin Levels among Male Cohort in Infertile Couples. Int J Appl Basic Med Res. 2020 Oct-Dec;10(4):245-251. doi: 10.4103/ijabmr.IJABMR_323_19. Epub 2020 Oct 7. PMID: 33376697; PMCID: PMC7758791. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7758791/] 
8. Saleem M, Martin H, Coates P. Prolactin Biology and Laboratory Measurement: An Update on Physiology and Current Analytical Issues. Clin Biochem Rev. 2018 Feb;39(1):3-16. PMID: 30072818; PMCID: PMC6069739. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6069739/] 
9. Thapa S, Bhusal K. Hyperprolactinemia. [Updated 2023 Jul 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537331/] 
10. Levine S, Muneyyirci-Delale O. Stress-Induced Hyperprolactinemia: Pathophysiology and Clinical Approach. Obstet Gynecol Int. 2018 Dec 3;2018:9253083. doi: 10.1155/2018/9253083. PMID: 30627169; PMCID: PMC6304861. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6304861/]