Kalprotektyna w kale – marker stanu zapalnego jelit

Spis treści

1. Czym jest kalprotektyna?
2. Interpretacja wyników badan kalprotektyny w kale
3. Kalprotektyna w kale – różnicowanie zespołu jelita nadwrażliwego (IBS) i nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ)
4. Przydatność kalprotektyny w kale w NChZJ – diagnostyka, monitorowanie leczenia, prognozowanie nawrotów choroby u pacjentów w remisji
5. Kalprotektyna w kale a nowotwór jelita grubego
6. Kalprotektyna w kale – przydatność diagnostyczna u małych dzieci
7. Przygotowanie do badania kalprotektyny w kale, właściwe pobranie próbki

Czym jest kalprotektyna?

Kalprotektyna to jeden z markerów stanu zapalnego, wytwarzany przez komórki organizmu w odpowiedzi na infekcję lub uszkodzenia tkanek. Kalprotektyna może być oznaczana we krwi – kalprotektyna krążąca lub w kale – wówczas jest markerem stanu zapalnego jelit.

Kalprotektyna to białko odkryte już w 1980 roku. Wykryto go przede wszystkim w cytozolu neutrofili, jest również obecne w monocytach i makrofagach, chociaż w mniejszych stężeniach. Stan zapalny jelit lub jakiekolwiek uszkodzenie błony śluzowej, skutkujące stanem zapalnym, powodują wędrówkę neutrofili do światła jelita, a tym samym pojawienie się w nim zwiększonego stężenia kalprotektyny. Jest ona następnie wydalana z kałem.

W zdrowych jelitach stężenie kalprotektyny jest praktycznie nieoznaczalne, jej podwyższone stężenie dobrze koreluje ze stopniem stanu zapalnego. Parametr jest stabilny w pobieranym materiale przez ok. 7 dni w temperaturze pokojowej, dlatego jest oznaczeniem wiarygodnym i wygodnym. Dodatkowo kalprotektyna jest równomiernie rozmieszczona w kale, dzięki temu nie stwarza problemów w pobieraniu odpowiednich próbek do badania.

Kalprotektyna w kale znalazła już swoje stałe miejsce w diagnostyce i monitorowaniu chorób zapalnych jelit. Rekomendacje brytyjskie (NICE – National Institute for Health and Care Excellence) zalecają, aby kalprotektynę w kale oznaczać jako badanie pierwszego rzutu u dorosłych i dzieci >4 roku życia w diagnozowaniu przewlekłych dolegliwości bólowych, jeśli nie występują objawy alarmowe.

Interpretacja wyników badan kalprotektyny w kale

Interpretacja wyników badania kalprotektyny w kale powinna być dokonywana w połączeniu z objawami klinicznymi pacjenta oraz, ewentualnie, z innymi wynikami badań. Wartości referencyjne i rekomendacje postępowania uzależnione od rezultatu badania przedstawiają się następująco:

Doświadczenia z chorymi na NChZJ wskazuję jednak, iż w tych schorzeniach, wartości kalprotektyny w kale osiągają wartości trzycyfrowe. Dlatego sugerowane postępowanie i interpretacja wyników w praktyce jest następująca:

Nieznacznie podwyższony poziom kalprotektyny w kale – 50-150 μg/g – nie wymaga wykonywania kolonoskopii, taki wynik może być spowodowany np.

• infekcją w przewodzie pokarmowym,
• nietolerancją (np. laktozy) lub alergią,
• zażywaniem leków – NLPZ – niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Dlatego w takiej sytuacji, po ustaniu aktywności ewentualnego czynnika sprawczego (np. po odstawieniu leków), badanie należy powtórzyć po 4-6 tygodniach. Jeśli wynik badania jest poniżej wartości referencyjnych, nie trzeba wykonywać kolonoskopii.

Przewlekłe stosowanie leków z grupy NLPZ wywołuje działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego. Jednym z nich jest enteropatia przebiegająca z podwyższeniem stężenia kalprotektyny w kale. W jednym z badań przeprowadzonych z udziałem 40 zdrowych ochotników przyjmujących przez 14 dni 150 mg diklofenaku dziennie, stwierdzono zwiększony poziom kalprotektyny w kale u 75% badanych. Mediana wartości wyjściowych wynosiła 11 μg/g, a po zakończeniu badania 82 μg/g.

Kalprotektyna w kale – różnicowanie zespołu jelita nadwrażliwego (IBS) i nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ)

Przydatność kalprotektyny w różnicowaniu zespołu jelita wrażliwego i nieswoistych chorób zapalnych jelit została udowodniona już kilkanaście lat temu. Jest to ważne, ponieważ objawy obydwu chorób są podobne, natomiast zdrowotne konsekwencje bardzo różne. Dlatego wychwycenie NChZJ na wczesnym etapie, skierowanie pacjenta do dalszej diagnostyki i leczenia jest niezwykle istotne. Postawienie diagnozy w chorobie zapalnej jelit trwa w Polsce kilka lat, co powoduje, że jest ona często wykrywana na etapie nieodwracalnych zmian.

Przeczytaj też: Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Przydatność kalprotektyny w kale w NChZJ – diagnostyka, monitorowanie leczenia, prognozowanie nawrotów choroby u pacjentów w remisji

Kalprotektyna w kale jest pierwszym etapem diagnostyki NChZJ, ale jej przydatność u tych pacjentów jest szersza. Wykazano, że różnicuje ona również aktywną i nieaktywną postać IBD, dobrze korelując z endoskopowym obrazem choroby. Ponadto dobrze służy ocenie skuteczności leczenia i monitorowaniu terapii. W tym przypadku poziom kalprotektyny w kale koresponduje z obrazem histopatologicznym. Prawidłowy obraz błony śluzowej jelit w ocenianych wycinkach idzie w parze powrotem stężenia kalprotektyny w kale do wartości referencyjnych u pacjentów w remisji klinicznej.

Co więcej, parametr pokazuje również nawrót aktywności choroby, zanim jeszcze u pacjenta wystąpią objawy kliniczne oraz zmiany endoskopowe. W jednym z badań stwierdzono, iż zwiększenie stężenia tego parametru można wykryć na 2-6 miesięcy przed nawrotem zmian widocznych w badaniu endoskopowym.

W związku z tym eksperci ESPGHAN rekomendują, aby oznaczanie poziomu kalprotektyny w kale u osób z NChZJ wykonywać co 6 miesięcy, jeśli pacjent jest w remisji i nie odczuwa żadnych objawów. Jeśli natomiast pojawią się symptomy wskazujące na zaostrzenie choroby, badanie należy wykonać wcześniej.

Dalsze rekomendacje mówią, iż jeśli u pacjenta w remisji oznaczenie kalprotektyny w kale będzie >300 µg/g należy wykonać endoskopię, ponieważ ten poziom markera wskazuje na nawrót choroby.

Z powtarzania badania kalprotektyny w kale odnoszą również korzyści chorzy po resekcji jelita i po kolektomii. W obydwu grupach jest ona wskaźnikiem zmian nawrotowych.

Kalprotektyna w kale a nowotwór jelita grubego

Pacjenci często pytają, czy kalprotektyna może być markerem raka jelita grubego. Odpowiedź na to pytanie jest złożona. Jeśli dany nowotwór wywołuje reakcję zapalną, wówczas poziom tego parametru będzie podwyższony. Nie wszystkie nowotwory taką reakcję wywołują, zwłaszcza na początku choroby, dlatego nie jest to marker swoisty dla wykrywania choroby nowotworowej. U części pacjentów wynik będzie podwyższony, ale wynik prawidłowy nie wyklucza istnienia choroby nowotworowej.

Kalprotektyna w kale – przydatność diagnostyczna u małych dzieci

Stężenie kalprotektyny w kale zmienia się z wiekiem, u noworodków może być bardzo wysokie i prezentować wartości nawet 500 µg/g – dzieci do 6 mies. życia. Dzieci do lat trzech będą miały stężenie kalprotektyny w kale do 200 µg/g, 3-4 r.ż to < 75 µg/g.  Wiąże się to z niedojrzałością przewodu pokarmowego, tworzeniem mikrobiomu, rozwojem układu odpornościowego. Stężenie tego parametru osiąga wartości charakterystyczne dla wieku dorosłego po ukończeniu 4 r.ż. Dlatego interpretacja wyników u małych dzieci jest trudna.

Eksperci ESPGHAN zalecają, aby oznaczanie poziomu kalprotektyny u dzieci wykonywać w celu różnicowania czynnościowych i organicznych bólów brzucha. Natomiast nie ma ono zastosowania u niemowląt z kolką czy zaparciem czynnościowym. Nie jest również wskaźnikiem prognostycznym alergii na białko mleka krowiego.

Przygotowanie do badania kalprotektyny w kale, właściwe pobranie próbki

Oznaczanie stężenia kalprotektyny w kale nie wymaga od pacjenta żadnego przygotowania. Badanie wykonuje się z dowolnej próbki kału, należy tylko pamiętać, aby materiał nie miał kontaktu z wodą z muszli sedesowej. Używane do mycia sanitariatów detergenty mogą dawać wyniki fałszywie negatywne. Dlatego najlepiej, aby pacjent w takiej sytuacji wypróżniał się na podkładkę zawieszoną na siedzeniu toalety. Do badania wystarczy niewielka ilość materiału, wielkości orzecha włoskiego.

Czasem pacjenci z zaostrzeniem NChZJ skarżą się na dużą ilość krwi w kale i mają wątpliwości, czy taki materiał jest diagnostyczny. Odpowiedź brzmi tak, taki materiał można oddać do badania.

>>> Przeczytaj też: Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Piśmiennictwo

1. Walsham NE, Sherwood RA. Fecal calprotectin in inflammatory bowel disease. Clin Exp Gastroenterol. 2016 Jan 28;9:21-9. doi: 10.2147/CEG.S51902. PMID: 26869808; PMCID: PMC4734737.
2. https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/postepy/319188,postepy-w-gastroenterologii-dzieciecej-w-latach-2021-2022
3. Liu F, Lee SA, Riordan SM, Zhang L, Zhu L. Global Studies of Using Fecal Biomarkers in Predicting Relapse in Inflammatory Bowel Disease. Front Med (Lausanne). 2020 Dec 17;7:580803. doi: 10.3389/fmed.2020.580803. PMID: 33392214; PMCID: PMC7773777.
4. Koninckx CR, Donat E, Benninga MA, Broekaert IJ, Gottrand F, Kolho KL, Lionetti P, Miele E, Orel R, Papadopoulou A, Pienar C, Schäppi MG, Wilschanski M, Thapar N. The Use of Fecal Calprotectin Testing in Paediatric Disorders: A Position Paper of the European Society for Paediatric Gastroenterology and Nutrition Gastroenterology Committee. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2021 Apr 1;72(4):617-640. doi: 10.1097/MPG.0000000000003046. PMID: 33716293.
5. Wykład „Łuszczyca i choroby zapalne jelit”, dr Magdalena Kaniewska, wygłoszony na konferencji Światowy Dzień Chorego na Łuszczycę, Warszawa, 26.10.2023.