Nadciśnienie tętnicze – choroba (także) dzieci i młodzieży

Spis treści

1. Jak rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?
2. Gdzie i jak powinno się przeprowadzać pomiary ciśnienia tętniczego?
3. Jakie są czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?
4. Kiedy podejrzewać chorobę – nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?
5. Jakie są konsekwencje niezdiagnozowanego nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?
6. U mojego dziecka rozpoznano nadciśnienie tętnicze – co dalej?
7. Podsumowanie

Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą układu krążenia na świecie i według Światowej Organizacji Zdrowia dotyka zatrważające 1,28 miliarda dorosłych na całym świecie. Nie oznacza to braku schorzenia wśród dzieci i młodzieży, gdzie według danych epidemiologicznych zmaga się z nim od 3 do 5% populacji pediatrycznej, a kolejne 10 do 14% charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem krwi. Jaka jest definicja choroby u dzieci? Jakie są czynniki ryzyka? Kiedy podejrzewać schorzenie? Jakie są konsekwencje zaniechania pomocy lekarskiej? Zapraszamy do lektury.#n4

Jak rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?

Według wytycznych Amerykańskiej Akademii Pediatrii z 2017 roku w przypadku młodzieży w wieku przedpokwitaniowym jako stan przednadciśnieniowy podano ciśnienie skurczowe i/lub rozkurczowe znajdujące się między 90. a 95. percentylem, z kolei w kolejnym przedziale wiekowym granicę odcięcia wynoszą wartości przekraczające 120/80 mm Hg lub zakres 90-95. percentyl, w zależności od tego, która wartość była niższa. Zdecydowanie prostszą definicję podają wydane w tym roku wytyczne Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia tętniczego; według nich dla grupy wiekowej do 15. roku życia granicą rozpoznania nadciśnienia tętniczego są wartości równe lub przekraczające 95. percentyl, natomiast już od 16. roku życia obowiązują kryteria jak u dorosłych (czyli 140/90 mmHg). Jak zatem zinterpretować domowy pomiar ciśnienia u dziecka? W książeczce zdrowia, na ostatnich stronach, znajdują się siatki centylowe odnoszące się do prawidłowych dla płci i wieku wartości ciśnienia; w przypadku problemów z odpowiednim odczytem powinno się skorzystać z pomocy personelu medycznego.

Gdzie i jak powinno się przeprowadzać pomiary ciśnienia tętniczego?

Według zaleceń ekspertów ciśnienie tętnicze należy mierzyć co roku u dzieci i młodzieży w wieku co najmniej 3 lat, a w przypadku dodatkowych obciążeń w postaci otyłości, przyjmowania leków podwyższających ciśnienie, współistniejącej choroby nerek, cukrzycy lub koarktacji aorty podczas każdej wizyty lekarskiej, a ta rekomendacja dotyczy także dzieci poniżej 3. roku życia. Przed pomiarem dziecko powinno zostać posadzone w cichym, spokojnym miejscu do 5 minut, a sam pomiar powinien być przeprowadzany na prawym ramieniu, które powinno znajdować się na poziomie serca, być podparte i odsłonięte; najlepiej, gdy mankiet wynosi 80–100% obwodu ramienia, a jego szerokość sięga co najmniej 40%. Warto pamiętać, że pomiary domowe nie służą do rozpoznawania nadciśnienia tętniczego i stanów pochodnych, mogą jednak stanowić cenne źródło informacji o przebiegu już rozpoznanej choroby.

Jakie są czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?

Nie wszystkie dzieci są w tym samym stopniu narażone na zachorowanie, co w dużej mierze zależy od prowadzonego trybu życia, obciążenia rodzinnego i przebytych schorzeń. Do najsilniej udowodnionych należą otyłość, siedzący tryb życia, wysokie spożycie sodu w diecie, obecność nadciśnienia tętniczego u najbliższych krewnych, a także wywiad okołoporodowy (niska masa urodzeniowa i wcześniactwo). Do zachorowania predysponują także liczne schorzenia nerek (ostre uszkodzenie i przewlekła choroba nerek, zapalenia kłębuszkowe, zespół nerczycowy, wielotorbielowatość, zespół hemolityczno-mocznicowy), choroby endokrynologiczne (wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, nadczynność i niedoczynność tarczycy, cukrzyca), wady serca i naczyń (koarktacja aorty, zwężenie tętnicy nerkowej, zakrzepica żył nerkowych), nowotwory (guz Wilmsa, guz chromochłonny), a także niektóre choroby neurologiczne i przyjmowane substancje, w tym leki (np. sterydy, kofeina, nikotyna, doustne środki antykoncepcyjne).

Kiedy podejrzewać chorobę – nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?

W większości przypadków u dzieci i młodzieży choroba przebiega bezobjawowo, zdarza się jednak, że młodociani uskarżają się na bóle głowy, zmęczenie, krwawienia z nosa, zaburzenia snu, nastroju i trudności szkolne. Z uwagi na częstą wspomnianą bezobjawowość sama obecność wymienionych wyżej czynników ryzyka powinna skłaniać ku monitorowaniu w kierunku potencjalnego nadciśnienia tętniczego.

Jakie są konsekwencje niezdiagnozowanego nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?

Choroby przewlekłe przez wiele lat mogą przebiegać bez dolegliwości i odczuwalnych konsekwencji, nie oznacza to jednak braku uszczerbku na zdrowiu. Istnieją ograniczone bezpośrednie dowody na ciężkie powikłania sercowo-naczyniowe w przypadku nadciśnienia tętniczego u dzieci, jednak odnosząc się do danych z niedawno opublikowanego badania z udziałem niemal 2000 dzieci w wieku szkolnym w wieku 6–15 lat obserwowanych przez 30 lat, rozkurczowe ciśnienie krwi przekraczające 80 mmHg wiązało się z 66% większym ryzykiem uszkodzenia tętnic szyjnych, 127% większym ryzykiem uszkodzenia nerek w postaci albuminurii i o 148% zwiększonym ryzykiem przerostu lewej komory.

U mojego dziecka rozpoznano nadciśnienie tętnicze – co dalej?

Po rozpoznaniu (w placówce opieki zdrowotnej, nie w pomiarach domowych) nadciśnienia tętniczego u dziecka jednym z najważniejszych etapów diagnostycznych jest potwierdzenie rozpoznania, a następnie określenie stopnia jego ciężkości – od tego zależą bowiem dalsze kroki. Pierwszym z nich jest poszukiwanie przyczyn (u dzieci udział nadciśnienia tętniczego wtórnego, będącego konsekwencją innych schorzeń, jest istotny w każdym przedziale wieku), w drugim ocenia się współistniejące czynniki ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Równocześnie, według także krajowych rekomendacji eksperckich, należy ocenić stan narządów, do uszkodzenia których dochodzi w przebiegu choroby.

Podsumowanie

Nadciśnienie tętnicze u dzieci ma znaczący wpływ na zdrowie w kontekście długoterminowym, stąd tak ważne jest pamiętanie o obecności choroby także i w tej populacji. Tym bardziej że obecnie istnieją standardy skutecznego leczenia, które umożliwi wejście w dorosłość bez potężnego, ciężkiego bagażu w postaci zwiększonego ryzyka innych chorób sercowo-naczyniowych.

Przeczytaj też: Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje

Piśmiennictwo

1. https://publications.aap.org/pediatrics/article/140/3/e20171904/38358/Clinical-Practice-Guideline-for-Screening-and?autologincheck=redirected
2. https://academic.oup.com/ndt/advance-article/doi/10.1093/ndt/gfad207/7273852
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37345492/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9091586/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9072228/
6. https://journals.lww.com/jhypertension/fulltext/2023/12000/2023_esh_guidelines_for_the_management_of_arterial.2.aspx