Spis treści
- Czym jest nadczynność tarczycy?
- Nadczynność tarczycy – przyczyny
- Subkliniczna nadczynność tarczycy
- Jawna nadczynność tarczycy – objawy
- Nadczynność tarczycy – rozpoznanie
- Nadczynność tarczycy – badania obrazowe
- Badania laboratoryjne w diagnostyce nadczynności tarczycy
- Nadczynność tarczycy – jak interpretować wyniki?
- Jak przebiega leczenie nadczynności tarczycy?
Czym jest nadczynność tarczycy?
Nadczynność tarczycy to stan, w którym w organizmie pojawia się nadmierna ilość hormonów T3 – trójodotyroniny i T4 – tyroksyny. Jest to choroba, która zazwyczaj rozwija się stopniowo. Jej objawy pojawiają się i narastają przez kilka miesięcy, chociaż zdarzają się przypadki, kiedy objawy pojawiają się nagle (np. w związku z ekspozycją na jod) lub rozwijają się latami (np. wole guzkowe).
Nadczynność tarczycy – przyczyny
Nadczynność tarczycy to bardzo częsta choroba endokrynologiczna – dotyczy ok. 2% populacji. Zdecydowanie częściej choują na nią kobiety. Wśród pacjentów występuje 1,6% kobiet i 0,14% mężczyzn. W przypadku niemowląt i małych dzieci (do lat czterech) zdarza się raz na 100 000 dzieci. Schorzenie w takim samym stopniu dotyczy chłopców jak i dziewczynek. Sytuacja zmienia się w wieku dojrzewania (po 10 r.ż.) – wtedy najczęściej ujawnia się niedoczynność tarczycy, w przewadze u płci żeńskiej (3 na 100 000 dziewczynek). Przyczyny nadczynności tarczycy to:
- nadmierna produkcja hormonów przez gruczoł tarczycowy, np. choroba Graves-Basedowa,
- wole guzkowe toksyczne (pojedynczy guzek autonomiczny – choroba Goetscha, mnogie guzki autonomiczne – choroba Plummera),
- nadmierne uwalnianie hormonów tarczycy, np. choroba Hashimoto w stanie hashitoxicosis,
- nadmierna produkcja TSH spowodowana przez guz przysadki,
- nadmiar hCG wytwarzany przez prawidłowe łożysko w przebiegu ciąży lub przez nabłoniaka kosmówki,
- stosowanie leków (amiodaron, jod, lit, interferon alfa),
- zewnątrztarczycowe źródła hormonów tarczycy – wole jajnikowe.
>>> Więcej informacji na temat hormonów tarczycy znajdziesz tutaj: Zapytaj eksperta – Tarczyca cz.1. Hormony tarczycy
Subkliniczna nadczynność tarczycy
Choroba daje różne objawy. Może ona również przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Wtedy objawy są bardzo dyskretne. W około połowie przypadków subklinicznej nadczynności tarczycy dochodzi do samoistnego uregulowania stężenia TSH. Natomiast ok. 5% przypadków rocznie przechodzi w jawną nadczynność. Pacjent z subkliniczną postacią tej choroby może odczuwać przyspieszoną czynność serca. W badaniach laboratoryjnych uwidacznia się wtedy zmniejszone stężenie TSH i prawidłowe stężenie fT3 i fT4. Warto zwrócić uwagę na tę postać choroby, ponieważ długotrwale nieleczona prowadzi do rozwoju innych schorzeń, np. osteoporozy. Z kolei u osób starszych TSH niższe niż 0,1 mIU/l wiąże się ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Jawna nadczynność tarczycy – objawy
Hormony tarczycy wpływają na wiele funkcji naszego organizmu. Z tego powodu zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tego gruczołu cechuje różnorodność objawów. Do symptomów zaliczamy:
- objawy ogólne – zmniejszenie masy ciała pomimo prawidłowego lub nawet zwiększonego łaknienia, osłabienie, zmniejszona tolerancja ciepła (uczucie gorąca)
- objawy ze strony układu nerwowego – objawy neurologiczne – drażliwość, nerwowość, bezsenność, trudności w koncentracji uwagi, niepokój
- objawy ze strony przewodu pokarmowego – pacjentów cechuje przyspieszony pasaż jelitowy, a w związku z tym zwiększenie częstotliwości wypróżnień lub biegunki. Długotrwała nadczynność tarczycy może prowadzić do zaburzeń wchłaniania, w części przypadków do powiększenia i uszkodzenia wątroby
- objawy skórne – skóra pacjentów jest ciepła, wilgotna i przekrwiona, cechuje ją nadmierna potliwość, u części chorych występują zaburzenia pigmentacji (nadmierna pigmentacja lub bielactwo), łatwo wypadające, cienkie i łamliwe włosy, łamliwe paznokcie
- objawy ze strony narządu ruchu – osłabienie siły mięśni szkieletowych i zmniejszenie ich masy, wtórna osteoporoza
- objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego – tachykardia (przyspieszona akcja serca), kołatanie serca, wzrost ciśnienia skurczowego i obniżenie ciśnienia rozkurczowego, czasem niemiarowa akcja serca i objawy niewydolności. Nadczynność tarczycy może skutkować zespołem zaburzeń znanych jako zespół tarczycowo-sercowy, na który składają się zaburzenia rytmu (migotanie przedsionków), niewydolność serca, niewydolność naczyń wieńcowych, nadciśnienie tętnicze
- objawy ze strony układu rozrodczego – nadmiar hormonów tarczycy skutkuje zwiększoną syntezą SHBG – białka wiążącego hormony płciowe, testosteron i estradiol. Następstwem takiego stanu rzeczy jest zmniejszenie frakcji wolnego testosteronu u mężczyzn, zaburzenia libido i ginekomastia. U kobiet obserwuje się skąpe i rzadkie miesiączki. Choroba nie ma jednak wpływu na owulację i płodność u kobiet.
>>> Przeczytaj też: Zapytaj eksperta – Tarczyca cz.2. Przeciwciała i choroby autoimmunologiczne tarczycy
Obraz kliniczny choroby Graves-Basedowa
Objawy nadczynności tarczycy są podobne, niezależnie od pierwotnej przyczyny tej choroby. Wyjątkiem są objawy oczne, które pojawiają się w przebiegu choroby Graves-Basedowa. Jawna orbitopatia, czyli charakterystyczny wytrzeszcz, wynika z uszkodzenia mięśni okoruchowych. Stan ten występuje u ok. 25% chorych z autoimmunologiczną chorobą tarczycy.
Klasyczne objawy nadczynności w przebiegu choroby Graves-Basedowa to:
- Tachykardia (przyspieszenie pracy serca)
- Wytrzeszcz oczu
- Wole naczyniowe
Jednak nie zawsze mamy do czynienia z całą triadą objawów. Dzieje się tak w przypadkach wcześniejszego zdiagnozowania i leczenia choroby, a także u osób starszych, u których częściej występuje zespół tarczycowo-sercowy. U części chorych po 60 r.ż. objawy kliniczne są jeszcze bardziej skąpe. Możemy zaobserwować apathetic hyperthyroidism – apatyczną postać nadczynności tarczycy, w której występuje depresja i zmniejszona masa ciała.
Nadczynność tarczycy – rozpoznanie
Lekarze rozpoznają nadczynność tarczycy na podstawie wywiadu, objawów klinicznych (jeśli występują), badania fizykalnego, badań laboratoryjnych oraz obrazowych. Oto jak krok po kroku wygląda rozpoznanie lekarskie:
- W trakcie wywiadu z pacjentem lekarz zapyta o objawy i ewentualne wcześniejsze leczenie chorób tarczycy.
- Kolejnym krokiem jest ustalenie czy pacjent cierpi na inne choroby autoimmunologiczne.
- Lekarz zapyta też o historię chorób tarczycy występujących w rodzinie pacjenta.
- Elementem stawiania diagnozy jest badanie fizykalne tarczycy i osłuchiwanie serca.
Nadczynność tarczycy – badania obrazowe
Badania obrazowe, które są pomocne w rozpoznaniu przyczyn choroby to:
- USG tarczycy – pozwala określić wielkości narządu i jego strukturę oraz uwidocznia ewentualne zmiany ogniskowe. Pomaga też w ocenie okolicznych węzłów chłonnych.
- Scyntygrafia tarczycy – dzięki wprowadzeniu do organizmu radioizotopów jodu lub technetu, badanie to również pomaga ocenić wielkość narządu oraz zróżnicowanie struktury. Pokazuje też różnice w wychwytywaniu jodu, dzięki czemu pozwala wykryć, np. guzki tarczycy. W rezultacie można stwierdzić z jakim rodzajem guzka mamy do czynienia.
| Rozwój technologii USG powoduje, że rzadziej wykonuje się scyntygrafię. Jednak w niektórych przypadkach jest to badanie niezbędne. O doborze badań obrazowych decyduje lekarz. |
Badania dodatkowe to RTG klatki piersiowej. Ułatwia ono ocenę ucisku wola na tchawicę i pozwala rozpoznać wole zamostkowe. Można tez wykonać rezonans magnetyczny szyi i klatki piersiowej.
Badania laboratoryjne w diagnostyce nadczynności tarczycy
W diagnostyce chorób tarczycy kluczową rolę odgrywają badania laboratoryjne. Badaniem podstawowym jest oznaczanie poziomu TSH – hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową. Zawiaduje on wydzielaniem hormonów tarczycy. Zmniejszenie poziomu TSH jest sygnałem nadczynności tego gruczołu. Do pełnej diagnostyki niezbędne jest wykonanie oznaczenia fT3 i fT4, czyli frakcji wolnej hormonów tarczycy.
W przypadku chorób tarczycy wykonuje się również inne badania laboratoryjne. Mogą one wykryć zmiany spowodowane przez zaburzenia równowagi hormonalnej tarczycy w innych układach i narządach. Są to:
- morfologia – pozwala wykryć ewentualną niedokrwistość
- lipidogram – pozwala stwierdzić zaburzenia gospodarki lipidowej, które towarzyszą chorobom tarczycy
- oznaczenie poziomu wapnia
- oznaczenie poziomu witaminy D.
Diagnostyka choroby Graves-Basedowa
W diagnostyce choroby Graves-Basedowa przydatne jest oznaczenie poziomu przeciwciał. Dla tego schorzenia charakterystyczne są przeciwciała przeciwko receptorowi tyreotropiny (TRAb). Podwyższenie ich stężenia potwierdza chorobę GB i pozwala zróżnicować przyczynę nadczynności.
Nadczynność tarczycy – jak interpretować wyniki?
Uproszczona interpretacja wyników wygląda następująco:
- obniżony poziom TSH, fT4 w normie – subkliniczna nadczynność tarczycy. Taki obraz spotykamy również w ciąży.
- obniżony poziom TSH, fT4 podwyższony – nadczynność tarczycy.
Badania hormonalne w diagnostyce tarczycy musisz wykonać w godzinach porannych i na czczo, po przespanej nocy. Przestrzeganie tych reguł jest ważne, aby uzyskać wiarygodne wyniki i uniknąć niepotrzebnej dalszej diagnostyki.
Jak przebiega leczenie nadczynności tarczycy?
Nadczynność tarczycy jest chorobą, którą zajmuje się najczęściej lekarz endokrynolog. Jej leczenie zależy od przyczyny nadczynności, chorób współistniejących oraz innych czynników, np. ciąży. Leczenie nadczynności tarczycy może być farmakologicznie – jako jedyna forma lub w celu przygotowania do leczenia operacyjnego, czy terapii jodem. Leczenie operacyjne jest wskazane, jeśli schorzeniu dodatkowo towarzyszy nowotwór. Leki, które stosuje się w trakcie choroby hamują wytwarzanie hormonów tarczycy. Ważne jest też monitorowanie terapii. Pierwsza kontrola powinna nastąpić po 3-6 tygodniach od rozpoczęcia leczenia.
Piśmiennictwo:
