Niepłodność u kobiet to jedna z realnych przeszkód w posiadaniu potomstwa. Przyczyny jej występowania są zróżnicowane – mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych, jak i przeszkód anatomicznych. W artykule omawiamy jedne z najczęstszych przyczyn kobiecej niepłodności, a także wskazujemy jakie badania warto wykonać, diagnozując ją.
Spis treści:
- Objawy niepłodności kobiecej
- Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?
- Problemy z zajściem w ciążę – jakie badania wykonać?
Objawy niepłodności kobiecej
Niepłodność u kobiet może mieć wiele przyczyn, które manifestują się różnymi objawami. Wśród tych symptomów wymienia się:
- nieregularne i często bolesne miesiączki,
- przewlekłe dolegliwości w obrębie miednicy mniejszej,
- ból podczas współżycia,
- plamienia kontaktowe,
- brak owulacji,
- zmiany anatomiczne (pierwotne lub wtórne).
Wymienione objawy mogą towarzyszyć chorobom ginekologicznym i zaburzeniom związanym z produkcją hormonów płciowych.
>> Przeczytaj też: Wpływ żywienia na płodność
Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?
Przyczyny niepłodności są zależne od płci. Za niemożność zajścia w ciążę może odpowiadać czynnik żeński, męski lub nieznany (idiopatyczny). Trudno wymienić jedną, konkretną przyczynę niepłodności. Jej podłoże często jest wieloczynnikowe, choć w części przypadków badania diagnostyczne pozwalają na stwierdzenie określonej przyczyny, co daje szansę na włączenie skutecznego leczenia.
Czynnik żeński odpowiada za ok. 50-65% przypadków niepłodności. Wyróżnia się przyczyny:
- jajnikowe – zaburzenia owulacji (25-30%) lub niska rezerwa jajnikowa,
- jajowodowe (20%),
- maciczne – nieprawidłowości anatomiczne np. wrodzone lub nabyte (20%).
Znaczenie mają również zmiany związane z endometriozą i/lub zrostami w miednicy mniejszej, które stanowią około 15% przypadków niepłodności.
Choroby i zaburzenia wpływające na płodność kobiet
Choroby ginekologiczne stanowią istotną przeszkodę w zajściu w ciążę. Istotne znaczenie ma m.in. endometrioza. Dotyczy 25-50% kobiet w rozpoznaną niepłodnością, a w jej przebiegu odnotowuje się zaburzenia czynności jajników, jajowodów i endometrium, co przekłada się na nieprawidłowy przebieg procesu folikulogenezy, owulacji, zapłodnienia i implantacji zarodka.
Istotne są również zaburzenia równowagi hormonalnej u kobiet, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na proces owulacji. Istotne wśród nich są:
- niedoczynność układu podwzgórzowo-przysadkowego (<10% przypadków)
- dysfunkcja osi przysadkowo-jajnikowej (80-90%)
- pierwotna niedoczynność jajników (<5%)
- hiperprolaktynemia.
Innym zaburzeniem hormonalnym, które utrudnia zajście w ciążę i może być przyczyną niepłodności jest PCOS.
Nieprawidłowości anatomiczne kobiecego układu rozrodczego
Zmiany anatomiczne w obrębie żeńskich narządów płciowych mogą przyczynić się do utrudnienia procesu zapłodnienia. Istotne wśród nich są:
- zaburzony transport komórki jajowej, co określa się mianem czynnika jajowodowego;
- trudność w implantacji zarodka, czyli czynnik maciczny.
Powyższe zmiany mogą mieć charakter pierwotny (są obecne od urodzenia) lub wtórny, np. nabyte w procesach chorobowych czy na skutek inwazyjnego leczenia (np. radioterapii miednicy mniejszej).
Zaburzenia jajowodowe
Czynnik jajowodowy może:
- dotyczyć 1 lub 2 jajowodów;
- występować na całym lub określonym odcinku jajowodu;
- mieć charakter częściowego zwężenia (stenozy), poszerzenia lub całkowitej blokady.
Szczególnym czynnikiem jajowodowym w niepłodności kobiecej jest tzw. wodniak jajowodu. Jego występowanie wiąże się z:
- zarośnięciem dystalnej części jajowodu,
- poszerzeniem światła jajowodu,
- wypełnieniem jajowodu zapalnym płynem, który spływa do macicy.
Dysfunkcje wywołane przez wodniaka jajowodu mają bezpośredni wpływ na ograniczenie możliwości implantacji zarodka, również w przypadku, gdy drugi jajowód jest wolny od cech patologicznych.
Inne przeszkody w jajowodach, które utrudniają zajście i/lub utrzymanie ciąży to:
- mięśniaki zlokalizowane w rogach macicy,
- duże guzy i zmiany uciskające jajowód.
Nie bez znaczenia są również zabiegi chirurgiczne, jak usunięcie ciąży jajowodowej i cesarskie cięcie.
Zaburzenia maciczne
Zmiany anatomiczne macicy utrudniają między innymi implantację zarodka, drożność ujść jajowodów lub kanału szyjki macicy. Mogą mieć charakter:
- wrodzony – związany z wadą rozwojową np. obecność przegrody macicy, a także macica jednorożna, podwójna, dwurożna i łukowata;
- nabyty – związany z obecnością zmian zapalnych, guzów (podśluzówkowych i śródściennych), polipów, wewnątrzmacicznych zrostów endometrialnych lub z adenomiozą.
Ich występowanie rzutuje m.in. na zmniejszoną objętość macicy i zmiany w ukrwieniu.
Inne przyczyny niepłodności u kobiet
Inne przyczyny niepłodności u kobiet mogą wiązać się ze zmniejszoną rezerwą jajnikową lub przebytymi chorobami infekcyjnymi i zapalnymi np. zakażeniem Chlamydią czy Mycoplasmą.
Problemy z zajściem w ciążę – jakie badania wykonać?
Przyczyn kobiecej niepłodności jest wiele. Dlatego zestaw (pakiet) badań, który można wykonać w ramach diagnostyki jest szeroki. Obejmuje badania:
- hormonalne, które uwzględniają oznaczenie FSH, LH, estradiolu, PRL, TSH;
- potwierdzające owulację, np. progesteron w fazie lutealnej;
- oceniające rezerwę jajnikową, czyli AMH, FSH w 3. dniu cyklu.
Badania hormonalne, zależnie od laboratorium, mogą być dostępne jako podstawowy lub rozszerzony profil hormonalny.
Podstawowy profil hormonalny u kobiet z niepłodnością lub jej podejrzeniem
Na podstawowy profil hormonalny składa się oznaczenie stężenia:
- gonadotropin przysadkowych – LH i FSH,
- prolaktyny,
- TSH,
- estrogenów,
- testosteronu.
Więcej na temat diagnostyki niepłodności znajdziesz w Centrum Wiedzy ALAB.
>> To może Cię zainteresować: Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?
Poszerzony profil hormonalny w diagnostyce niepłodności u kobiet
W ramach rozszerzonego profilu hormonalnego wykonuje się oznaczenie poziomu:
- SHBG (globulin wiążących hormony płciowe),
- DHEAS,
- androstendionu.
Innym parametrem, o którym należy pamiętać jest 17-alfa-hydroksyprogesteron, o którym więcej przeczytasz w artykule: Ważny marker w zaburzeniach hormonalnych – 17-OH progesteron.
Badania z krwi oceniające rezerwę jajnikową
W przypadku kobiet po 30. roku życia, który określa się jako zaawansowany wiek reprodukcyjny, wykonuje się ocenę rezerwy jajnikowej. Określa ona szacunkową liczbę komórek jajowych, jednak nie dostarcza informacji na temat ich jakości biologicznej. W ramach tej oceny oznacza się poziom hormonu antymullerowskiego (AMH), a także stężenie FSH w 3. dniu cyklu oraz wykonuje się badanie ultrasonograficzne AFC.
Niepłodność u kobiet to złożony problem diagnostyczny ze względu na wielopłaszczyznowy charakter tego zaburzenia. Może wynikać z przyczyn anatomicznych – zarówno pierwotnych, jak i wtórnych – ale również być związany z zaburzeniami hormonalnymi obejmującym dysfunkcje na linii podwzgórze-przysadka-jajniki. Dlatego tak ważna jest szczegółowa i szeroka diagnostyka niepłodności, która obejmuje badania hormonalne z krwi, ale również specjalistyczne badania ginekologiczne.
>> Przeczytaj też: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
- Bręborowicz G H (2020) Położnictwo i ginekologia Tom 1-2, Warszawa: PZWL
- Ciepiela O (2021) Diagnostyka laboratoryjna w pielęgniarstwie i położnictwie, Warszawa: PZWL
