Niedoczynność tarczycy

Spis treści

1. Czym jest tarczyca?
2. Czym jest niedoczynność tarczycy?
3. Rozpoznawanie niedoczynności tarczycy
4. Badania laboratoryjne w diagnostyce niedoczynności tarczycy
   • Kobiety planujące ciążę, w ciąży i po porodzie
   • Osoby starsze
   • Dzieci
5. Leczenie niedoczynności tarczycy

Czym jest tarczyca?

Tarczyca to gruczoł zbudowany z dwóch płatów, połączonych cieśnią, w kształcie motyla, położony na przedniej powierzchni szyi, przylega do tchawicy tuż poniżej chrząstki tarczowatej. Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki zbudowane z jednej warstwy komórek pęcherzykowych otaczających koloid, w którym  magazynowane są hormony tarczycy: tyroksyna T4 i trijodotyronina T3. Synteza i uwalnianie T3 i T4 z tarczycy stymulowane jest przez tyreotropinę (TSH), hormon produkowany w przednim płacie przysadki, z kolei podwzgórze stymuluje TSH pod wpływem podwzgórzowej tyreoliberyny (TRH). Wydzielanie zarówno TSH, jak i TRH hamowane jest  zwrotnie przez krążące we krwi hormony tarczycy, w ten sposób zamykając pętlę regulacji pracy tego narządu.

Tyroksyna i trijodotyronina transportowane są wraz z krwią w całym organizmie, stymulując metabolizm, gospodarkę lipidową oraz pobudzają czynność mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych i rozwój ośrodkowego układu nerwowego.

Zaburzenia czynności tarczycy można podzielić na pierwotne (wynikające z nieprawidłowości w samym gruczole tarczowym) oraz wtórne (spowodowane przez nieprawidłową regulację czynności tarczycy przez przysadkę lub podwzgórze).

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest przewlekłe autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy, nazywane chorobą Hashimoto.

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to zespół objawów klinicznych występujących w efekcie niewystarczającej ilości hormonów tarczycy.

Do najbardziej charakterystycznych objawów niedoczynności tarczycy należą:

• zmęczenie, ogólne spowolnienie, nietolerancja wysiłku,
• przyrost masy ciała,
• nietolerancja zimna,
• sucha skóra lub suche, przerzedzone włosy, obrzęki, nadmierne rogowacenie np. łokci,
• obfite, nieregularne miesiączki lub problemy z płodnością, osłabienie libido,
• chrypa,
• zaparcia,
• zwolnienie czynności serca,
• depresja, zaburzenia pamięci, problemy ze skupieniem uwagi.

Wiele z tych objawów np. zmęczenie czy przyrost masy ciała jest powszechnych i niekoniecznie oznacza, że masz problem z tarczycą.

Rozpoznawanie niedoczynności tarczycy

Lekarz rozpoznaje niedoczynność tarczycy po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego. Rozpoznanie nie może się opierać na samych objawach, ponieważ wiele z nich jest takich samych jak w innych chorobach. Badania obrazowe np. USG tarczycy oraz laboratoryjne umożliwiają potwierdzenie diagnozy, oraz znalezienie jej przyczyny.

Badania laboratoryjne w diagnostyce niedoczynności tarczycy

W jawnej niedoczynności tarczycy możemy się spodziewać następujących zmian w badaniach laboratoryjnych:

1. Stężenie TSH w surowicy – zwiększone w pierwotnej niedoczynności tarczycy, zmniejszone we wtórnej i trzeciorzędowej;
2. Stężenie fT4 w surowicy – zmniejszone;
3. Stężenie fT3 w surowicy – prawidłowe lub zmniejszone.

Badania dodatkowe:

1. Stężenie przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO) – obecne w chorobie Hashimoto. W chorobie Gravesa-Basedowa; miano przeciwciał anty-TPO jest niecharakterystyczne, lekarz może zlecić dodatkowo oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (TRAb) w celu pogłębionej diagnostyki;
2. Profil lipidowy – w niedoczynności tarczycy możemy spodziewać się zwiększonego stężenia cholesterolu całkowitego, LDL oraz triglicerydów;
3. Morfologia – w niedoczynności tarczycy może występować niedokrwistość, zmniejszone stężenie hemoglobiny (Hb) lub/i hematokryt (Hct) i liczba erytrocytów (Rbc);
4. Stężenie sodu (Na) i wapnia (Ca) – możliwe niewielkie obniżenie stężenia;
5. Prolaktyna (PRL) – możliwe zwiększenie stężenie prolaktyny we krwi, ze względu na pobudzenie produkcji prolaktyny przez ten sam hormon, który pobudza produkcję TSH, czyli TRH.

Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni zapadają na niedoczynność tarczycy. Choroba częściej występuje również u osób po 60. roku życia.

Polskie Towarzystwo Endokrynologii w 2021 opracowało szczególne zalecenia dotyczące następujących grup:

Kobiety planujące ciążę, w ciąży i po porodzie

1. Przed ciążą:

PTE sugeruje oznaczenie stężenia TSH w surowicy u kobiet planujących ciąże. W przypadku planowania zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu, wcześniejszych niepowodzeń prokreacyjnych oraz z grupy ryzyka niedoczynności tarczycy (po usunięciu tarczycy, leczeniu radiojodem, przy obecności przeciwciał przeciwtarczycowych) oznaczenie stężenia TSH jest zalecane.

2. W ciąży:

• Zaleca się oznaczenie stężenia TSH u wszystkich kobiet w okresie 4.-8. tygodnia ciąży. Należy zwrócić uwagę, że dla każdego trymestru ciąży opracowane są różne wartości referencyjne TSH. W przypadku braku takich wartości można przyjąć, że TSH <2,5 mIU/L jest prawidłowe, natomiast >4mIU/L wskazuje na niedoczynność tarczycy. Więcej informacji na ten temat znajdziesz TUTAJ.
• W czasie ciąży, w sytuacji zdiagnozowania niedoczynności tarczycy monitoruje się stężenie TSH i FT4 co 4 tygodnie w pierwszej połowie ciąży oraz co najmniej raz w okolicach 30. tygodnia ciąży. Więcej informacji na temat niedoborów hormonów tarczycy w ciąży znajdziesz TUTAJ.

3. Po porodzie:

Po upływie 6-12 miesięcy po porodzie należy sprawdzić stężenie TSH i FT4 pod kątem konieczności dalszego leczenia.

Osoby starsze

U osób po 70. roku życia objawy niedoczynności tarczycy mogą być słabo wyrażone i niecharakterystyczne, a u wielu osób może objawiać się poprzez zaburzenia pamięci, depresję, niedokrwistość i niewydolność mięśnia sercowego, ze słabo wyrażonymi innymi objawami. Oznaczenie stężeń TSH i FT4 w surowicy umożliwia prawidłowe rozpoznanie i wprowadzenie odpowiedniego leczenia.

Dzieci

Niektóre dzieci rodzą się z tarczycą, która nie jest w pełni rozwinięta lub nie działa prawidłowo. Nieleczona wrodzona niedoczynność tarczycy może prowadzić do upośledzenia umysłowego i zaburzeń wzrostu — gdy dziecko nie rośnie zgodnie z oczekiwaniami. Wczesne leczenie może zapobiec tym problemom. Dlatego większość noworodków w Polsce jest badana pod kątem niedoczynności tarczycy tuż po urodzeniu.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy leczy się, zastępując hormony, których własna tarczyca nie jest w stanie wytworzyć. Najczęściej stosowana jest lewotyroksyna (Euthyrox, Letrox, Tirosint Sol, Eferoxin), lek, który jest homologiczny z tyroksyną wytwarzaną w zdrowej tarczycy. Lekarz zleci badanie krwi około 4-8 tygodni po rozpoczęciu przyjmowania leku, w razie potrzeby dostosowując dawkę. Po każdej zmianie dawki leku możesz spodziewać się badania krwi. Po ustaleniu optymalnej dawki badanie krwi powtarza się po 6 miesiącach, a następnie raz w roku.

Niedoczynność tarczycy może być całkowicie kontrolowana za pomocą leków zawierających hormony tarczycy, o ile przyjmujesz zalecaną dawkę zgodnie z instrukcją. Nigdy nie należy przerywać przyjmowania leku bez uprzedniej konsultacji z lekarzem. Przyjmowanie zbyt dużej dawki leku zawierającego hormony tarczycy może spowodować poważne problemy, takie jak migotanie przedsionków lub osteoporoza.

Piśmiennictwo

1.  Rozpoznawanie i leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę i kobiet w ciąży.
2. Omówienie zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego 2021. Med. Prakt., 2022; 2: 31–44
3. Endokrynologia – postępy 2019/2020. Med. Prakt., 2020; 6: 78–89
4. Leczenie niedoczynności tarczycy. Podsumowanie wytycznych American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement 2014. Med. Prakt., 2015; 5: 12–26
5. Choroby tarczycy – cz. 2. Nadczynność tarczycy, choroby tarczycy u kobiet w ciąży i inne zagadnienia. Med. Prakt., 2014; 12: 98–104
6. Patil N, Rehman A, Jialal I. Hypothyroidism. In: StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; 2020. Updated August 10, 2020. Accessed January 5, 2021.
7. Pearce EN, Farwell AP, Braverman LE. Thyroiditis. New England Journal of Medicine. 2003;348(26):2646–2655. doi: 10.1056/NEJMra021194. Erratum in: New England Journal of Medicine. 2003;349(6):620
8. Jonklaas J, Bianco AC, Bauer AJ, et al; American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Guidelines for the treatment of hypothyroidism: prepared by the American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Thyroid. 2014;24(12):1670–1751. doi: 10.1089/thy.2014.0028