Złe wchłanianie i nietolerancja węglowodanów to częsty problem kliniczny, chociaż dokładna częstość ich występowania nie jest znana. Objawy są niespecyficzne, z tego powodu wielu pacjentów (po wykluczeniu organicznych przyczyn choroby) funkcjonuje z rozpoznaniem IBS i nie jest właściwie leczona. Dlatego zapraszamy do przeczytania artykułu nt. nietolerancji jednego z węglowodanów – fruktozy. Jak diagnozować nietolerancję fruktozy i jakie jest właściwe leczenie?
Spis treści:
- Czym jest fruktoza?
- Nietolerancja fruktozy – jakie są przyczyny?
- Jakie objawy daje nietolerancja fruktozy?
- Jak zdiagnozować nietolerancję fruktozy? Test wodorowo-metanowy, badanie genetyczne i badania dodatkowe
- Nietolerancja fruktozy – leczenie
Czym jest fruktoza?
Fruktoza jest cukrem owocowym, jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa fructus – owoc. Chemicznie jest monosacharydem, naturalnie występującym w miodzie, owocach i niektórych warzywach. Jednak głównym źródłem fruktozy w organizmie człowieka jest sacharoza, dwucukier złożony z fruktozy i glukozy. Może ona również pochodzić z syropu glukozowo-fruktozowego, powszechnie stosowanego do słodzenia produktów spożywczych i napojów bezalkoholowych.
Źródłem fruktozy w diecie są również fruktany, zawierające krótkie łańcuchy jednostek fruktozy. Fruktany o długości 2-9 jednostek określane są jako oligofruktoza, o długości > 10 jednostek jest inuliną.
Fruktoza stanowi 15-30% ogólnej puli cukrów spożywanych w diecie. Uważa się, iż problem nietolerancji tego węglowodanu, prowadzący do zespołu złego wchłaniania fruktozy wiąże się z faktem, iż w procesie ewolucji fruktoza była spożywana tylko w postaci owoców (w określonej porze roku) i miodu. Wraz z rozwojem przemysłu spożywczego spożycie fruktozy i syropu glukozowo-fruktozowego wzrosło tak znacznie, iż rozwinęły się mechanizmy sprzyjające nietolerancji tego produktu.
Jak przebiega wchłanianie fruktozy w jelitach?
Fruktoza wchłania się w jelicie cienkim, jednak organizm ludzki ma ograniczone możliwości tego wchłaniania.
Fruktoza w postaci cukru prostego wymaga do wchłaniania obecności odpowiednich transporterów i jeśli dostarczana jest w niewielkich ilościach, ulega całkowitej absorpcji. Natomiast jeśli fruktoza jest dostarczana w ilościach, które nie mogą być zagospodarowane przez transportery, nie ulega wchłonięciu i dociera do dalszych odcinków jelit.
Fruktoza z sacharozy ulega absorpcji dopiero po rozłożeniu tego dwucukru – do glukozy i fruktozy. Hydroliza sacharozy zaczyna się już w jamie ustnej, zasadniczy proces ma miejsce w jelicie cienkim pod wpływem enzymu sacharaza. Następująca po niej absorpcja fruktozy podlega takim samym mechanizmom jak fruktozy dostarczanej w postaci cukru prostego.
Fruktoza z fruktanów nie wchłania się w jelitach. W organizmie ludzkim brak jest enzymów, które pomogłyby rozbić fruktany na mniejsze fragmenty, dlatego docierają one do końcowego odcinka jelita cienkiego i bliższej części jelita grubego w postaci niezmienionej.
Nietolerancja fruktozy – jakie są przyczyny?
Nietolerancja fruktozy to rodzaj nadwrażliwości pokarmowej spowodowanej zaburzeniami jej wchłaniania w jelicie cienkim, spowodowanymi zbyt dużą ilością tego cukru w diecie.
Niewchłonięta w jelicie cienkim fruktoza (również w postaci fruktanów) dociera do jego końcowego odcinka jelita krętego i bliższego odcinka jelita grubego, co istotnie wpływa na czynność przewodu pokarmowego. Fruktoza jest substancją niskocząsteczkową powodującą powstanie ciśnienia osmotycznego. Efektem takiego działanie jest gromadzenie wody świetle jelita i przyspieszenie jego perystaltyki. Fruktoza i fruktany są również substratem dla bakterii jelitowych. Ulegają one fermentacji, co przyczynia się do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz gazów jelitowych, głównie wodoru i dwutlenku węgla, czasem metanu.
Fruktozemia wrodzona – genetycznie uwarunkowana nietolerancja fruktozy
Wrodzona nietolerancja fruktozy spowodowana jest niedoborem enzymu aldolaza B (aldolaza fruktozo-1-fosforanu). Jest to enzym uczestniczący w przemianach fruktozy w wątrobie, jelicie cienkim i nerkach. Efektem jego braku jest zatrzymanie tych przemian na etapie substancji przejściowej – fruktozo-1-fosforan. Ponieważ jest to produkt toksyczny, uszkadzający m.in. komórki wątroby skutkuje to szeregiem poważnych objawów klinicznych.
Fruktozemia wrodzona jest rzadką chorobą genetyczną, występuje u 1 na 40 000 urodzonych dzieci, jej przyczyną są mutacje w genie ALDOB.
Jakie objawy daje nietolerancja fruktozy?
Objawy nietolerancji fruktozy koncentrują się na dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego. Nagromadzenie gazów i wody w jelitach przyczynia się do powstawania:
- wzdęć,
- uczucia dyskomfortu w jamie brzusznej,
- biegunki,
- nasilenia dolegliwości związanych z refluksem.
>> Dowiedz się: Wzdęcia brzucha – czym są, jakie mogą być przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza?
Objawy wrodzonej nietolerancji fruktozy u dzieci
Objawy wrodzonej nietolerancji fruktozy pojawiają się w okresie niemowlęcym, kiedy do diety dziecka wprowadza się pokarmy zawierające fruktozę, co ma zazwyczaj miejsce w wieku 5-6 miesięcy. Objawy mogą jednak pojawiać się wcześniej, jeśli dziecko jest karmione nie tylko mlekiem mamy, ale dostaje również preparaty dla niemowląt, które mogą zawierać fruktozę.
Obserwuje się następujące symptomy:
- nudności,
- wzdęcia i wodobrzusze,
- pocenie się,
- bóle brzucha,
- wymioty.
Dolegliwości pojawiające się po spożyciu tych produktów skutkują u dziecka niechęcią do jedzenia owoców i warzyw.
>> Przeczytaj też: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?
W badaniu fizykalnym stwierdza się powiększoną wątrobę. Dochodzi również do upośledzenia wzrostu.
Po spożyciu dużej ilości fruktozy u dziecka może pojawiać się nagła hipoglikemia, drgawki i śpiączka, ostra niewydolność wątroby.
Jak zdiagnozować nietolerancję fruktozy? Test wodorowo-metanowy, badanie genetyczne i badania dodatkowe
Nietolerancja węglowodanów, w tym fruktozy, diagnozowana jest przy pomocy testów oddechowych.
>> Dlaczego oznaczanie zawartości pewnych gazów we wdychanym powietrzu jest zasadne w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego wyjaśniamy w artykule: Testy oddechowe w diagnostyce chorób układu pokarmowego – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
- Test wodorowo-metanowy
Do rozpoznania nietolerancji fruktozy służy test wodorowo-metanowy, polegający na oznaczeniu wodoru i metanu w dziesięciu próbkach powietrza, przed i po wypiciu roztworu fruktozy – w sumie 10 próbek. Pierwsza próbka pobierana jest przed wypiciem fruktozy, następne w odstępach 20-minutowych (od 20 do 160 minuty po wypiciu). W ALAB laboratoria test w kierunku nietolerancji fruktozy można wykonać w domu, po uprzednim pobraniu z punktu pobrań specjalnego zestawu do badania. Zestaw zawiera informację o tym jak się przygotować do badania oraz jak je prawidłowo wykonać.
U pacjentów z podejrzeniem nietolerancji fruktozy test wodorowo-metanowy należy wykonać po uprzednim wykluczeniu SIBO, ponieważ u osób z SIBO wynik badania może być fałszywie dodatni.
- Badanie genetyczne
W diagnostyce wrodzonej fruktozemii wykorzystuje się badanie mutacji występujących w genie ALDOB. Dodatni wynik badania genetycznego oraz charakterystyczne objawy przesądzają o rozpoznaniu.
- Badania dodatkowe
U niemowląt podejrzewanych o wrodzoną nietolerancję fruktozy wykonuje się badania enzymów wątrobowych, AsPAT i AlAT.
Nietolerancja fruktozy – leczenie
Leczenie nietolerancji fruktozy, polega na ograniczeniu ilości spożywanej w diecie fruktozy. Pacjent musi wiedzieć w jakich pokarmach, głównie warzywach i owocach, występuje fruktoza, należy również kontrolować spożycie fruktanów. Lepiej tolerowane są produkty o mniejszej zawartości fruktozy, jak również te, gdzie fruktozie towarzyszy glukoza.
Leczenie fruktozemii – wrodzonej postaci choroby – polega na całkowitym wyeliminowaniu fruktozy z diety. U osób z wrodzoną nietolerancją fruktozy przeciwwskazany jest test wodorowo-metanowy z fruktozą.
Istotnym źródłem fruktozy w diecie współczesnego człowieka są syrop glukozowo-fruktozowy lub syrop kukurydziany, stosowane jako substancja słodząca w żywności i napojach bezalkoholowych. Bywa również używana jako konserwant produktów żywnościowych, można ją spotkać w pieczywie czy wędlinach. Dlatego pacjent z tą chorobą musi uważnie czytać etykiety.
Fruktoza obecna jest w żywności także w postaci dodatków:
- E473 – estry sacharozy i kwasów tłuszczowych,
- E474 – sacharoglicerydy.
Warto mieć świadomość, że fruktoza jest również używana w niektórych procedurach medycznych, np. w postaci wlewów dożylnych. Dlatego zawsze trzeba informować personel medyczny o swojej chorobie.
>>> Przeczytaj też: Nietolerancja fruktozy a dieta. Co można jeść, czego unikać?
Bibliografia:
- Gaughan S, Ayres L, Baker PR II. Hereditary Fructose Intolerance. 2015 Dec 17 [updated 2021 Feb 18]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993–2024. PMID: 26677512.
- Fedewa A, Rao SS. Dietary fructose intolerance, fructan intolerance and FODMAPs. Curr Gastroenterol Rep. 2014 Jan;16(1):370. doi: 10.1007/s11894-013-0370-0. PMID: 24357350; PMCID: PMC3934501.
- K. Marek, B. Kamińska, K. Plata-Nazar i wsp., Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, t. 4, nr 2, s. 117–121.
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/fruktoza-i-choroby-ukladu-sercowo-naczyniowego/
