Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – jeden z najczęstszych problemów małych dzieci

Spis treści

1. Czym jest „ucho”?
2. Ostre zapaleniu ucha środkowego – kogo głównie dotyczy i jakie daje objawy?
3. Jakie leczenie jest rekomendowane przy ostrym zapaleniu ucha środkowego u dzieci?
4. Jakie mogą być powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci?
5. Podsumowanie

Małe dzieci nie potrafią precyzyjnie opisywać swoich dolegliwości, stąd konieczne jest poszukiwanie innego źródła informacji na temat możliwych przyczyn danych objawów. Jedną z najczęstszych chorób, która wywołuje silną płaczliwość wśród najmłodszych, jest ostre zapalenie ucha środkowego. Najlepszą receptą na niepokój i niepewność jest wiedza – mamy nadzieję, że poniższe informacje na temat tej choroby pomogą niejednemu rodzicowi. Zapraszamy do lektury.

Czym jest „ucho”?

Aby dobrze zrozumieć, czym jest zapalenie ucha środkowego, warto poznać choćby uproszczoną budowę tej anatomicznej struktury. Terminem „ucho” można w skrócie opisać, idąc kolejno od zewnątrz, małżowinę uszną, przewód słuchowy zewnętrzny, ucho środkowe i ucho wewnętrzne. Ucho środkowe to przestrzeń, która jest oddzielona od ucha zewnętrznego błoną bębenkową (możliwą do uwidocznienia w badaniu otoskopem), zawiera kosteczki słuchowe, a z gardłem jest połączona dzięki trąbce Eustachiusza. Posiada też połączenie z przestrzeniami powietrznymi w kości skroniowej, a dokładnie w wyrostku sutkowatym („guzkowata” część naszej czaszki wyczuwalna zaraz za małżowiną uszną). Powyższe stosunki anatomiczne wyjaśniają przebieg choroby; z reguły pierwotną przyczyną jest infekcja wirusowa, w przebiegu której dochodzi do upośledzenia drożności ujścia trąbki słuchowej (u dzieci ta struktura jest naturalnie mniejsza niż u dorosłych, a drogi oddechowe bardziej podatne na obrzęk), wzrost ciśnienia w uchu środkowym i tym samym silny ból. W około 67% przypadków infekcja ma charakter mieszany (wirusowo-bakteryjny), gdyż do częściowo „zablokowanego” ucha środkowego drogą wstępującą dostają się bakterie. Widać więc, że ostre zapalenie ucha środkowego jest w dużej mierze „chorobą hydrauliczną”, stąd może do niej prowadzić wiele różnych potwierdzonych laboratoryjnie zakażeń.

Ostre zapaleniu ucha środkowego – kogo głównie dotyczy i jakie daje objawy?

Ta bolesna choroba może wystąpić u każdego, jednak najczęściej dotyczy dzieci w wieku od 6 do 24 miesięcy. Według danych literaturowych aż około 80% wszystkich dzieci w ciągu swojego życia co najmniej jeden raz doświadczy zapalenia ucha środkowego. Wśród maluchów do 2. roku życia aż w około 20% przypadków może dojść do co najmniej 3-krotnego zachorowania w ciągu roku i mówi się wtedy o nawrotowym zapaleniu ucha środkowego u dzieci, które to wymaga konsultacji laryngologicznej. Objawy obejmują chwytanie się w okolicę ucha i/lub obronę przed dotykaniem tej okolicy przez opiekuna, drażliwość, ból głowy, zakłócony lub niespokojny sen, trudności z karmieniem, wymioty lub biegunkę, gorączkę, która jest zazwyczaj niska.

Jakie leczenie jest rekomendowane przy ostrym zapaleniu ucha środkowego u dzieci?

Zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami ekspertów zrzeszonych wokół Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków, z uwagi na fakt, iż w większości przypadków objawy ustępują samoistnie w ciągu doby, a u niemal 80% dzieci w ciągu 2-7 dni, postępowaniem początkowym jest leczenie objawowe. U dzieci zalecane jest stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, takich jak ibuprofen i paracetamol, przez 24 do 48 godzin od początku objawów. Niekiedy, przy bardzo nasilonym bólu, włącza się preparaty zawierające tramadol i kodeinę (łagodne pochodne morfiny, bardzo silnego leku przeciwbólowego). W łagodzeniu bólu stosowane są również środki miejscowe (krople do uszu)  zawierające wyciągi z ziół, jednak dane odnośnie ich skuteczności (podobne, jak i innych „cudownych” i „naturalnych” środków) są tak marginalne, że nieistotne.

Utrzymywanie się dolegliwości powyżej 2 dni mimo stosowania leczenia objawowego skłania ku wdrożeniu antybiotykoterapii; lekiem z wyboru pozostaje amoksycylina w wysokich dawkach. W sytuacjach szczególnych antybiotyk należy włączyć już na samym początku, zaraz po rozpoznaniu; ta reguła obejmuje dzieci poniżej 6. miesiąca życia, te z gorączką powyżej 39 st. C, znacznie nasilonymi dolegliwościami bólowymi i wymiotami, u dzieci poniżej 2 roku życia z zapaleniem obustronnym, przy obecności wycieku z ucha, u dzieci z wadami twarzoczaszki, zespołem Downa i zaburzeniami odporności.

Jakie mogą być powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci?

Najczęstszym powikłaniem zapalenia ucha środkowego jest (w większości przypadków częściowa) utrata słuchu; ubytek przewodzeniowy jest najczęściej spowodowany wysiękiem w obrębie ucha środkowego, rzadziej niedodmą spowodowaną wysokim podciśnieniem. Może także dojść do wspomnianej już perforacji, która zwykle goi się w ciągu 2–3 miesięcy. Jednym z najpoważniejszych i najcięższych powikłań jest zapalenie wyrostka sutkowatego; objawy to gorączka, ból ucha, zaczerwienienie skóry zaraz za małżowiną uszną i tkliwość tej okolicy, a w niektórych przypadkach przesunięcie małżowiny usznej do przodu i/lub dołu. W przypadku jego podejrzenia bardzo pomocna jest ocena laboratoryjna – oznaczenie morfologii z rozmazem, białka C-reaktywnego, ewentualnie prokalcytoniny (a w zależności od przypadku także kilku innych biomarkerów), a także parametrów układu krzepnięcia. Bardzo rzadkim, ale potencjalnie śmiertelnym powikłaniem zapalenia wyrostka sutkowatego jest bowiem zakrzepica zatok żylnych mózgu.

Podsumowanie

W większości przypadków ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci jest samoograniczającą się chorobą, której objawy ustępują samoistnie pod wpływem racjonalnego leczenia przeciwbólowego. W przypadku podejrzenia choroby warto rozpocząć od włączenia właśnie tej grupy leków i spokojnego zapisania się na wizytę u pediatry. W przypadku, gdy podejrzewamy zapalenie ucha i dziecko sprawia wrażenie silnie chorego, nie wolno zwlekać z szukaniem pomocy, gdyż – choć rzadko – to częste schorzenie może powodować ciężkie powikłania.

Piśmiennictwo

1. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2016, Narodowy Program Ochrony Antybiotyków, red. prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz, dr hab. n. med. Piotra Albrechta, prof. dr hab. n. med. Andrzeja Radzikowskiego
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470332/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9471510/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7176158/
5. https://ijponline.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13052-020-00882-9