Otyłość brzuszna to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, w wyniku czego sylwetka pacjenta przybiera kształt jabłka. Brzuszny typ otyłości występuje częściej u mężczyzn; otyłość brzuszna u kobiet pojawia się w okresie menopauzy. Jak wygląda pacjent z otyłością brzuszną? Jakie są jej przyczyny, jakie zagrożenia niesie otyłość brzuszna, jakie badania pacjent powinien przejść i jakie jest leczenie tej formy otyłości? Odpowiedź znajdziesz w artykule, zapraszamy do przeczytania.
Spis treści:
- Czym jest otyłość brzuszna (trzewna)?
- Jakie są przyczyny otyłości brzusznej?
- Powikłania otyłości brzusznej
- Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie i leczenie
- Badania w otyłości brzusznej
Czym jest otyłość brzuszna (trzewna)?
Brzuszny typ otyłości (nazywany również otyłością androidalną, centralną lub wisceralną) to pacjent o typie sylwetki jabłko. Jest to sylwetka z zaokrąglonym, stanowiącym najszerszą część ciała brzuchem (pacjent nie ma talii), szeroką klatką piersiową i szczupłymi nogami.
Najczęściej pacjenci postrzegają otyłość wisceralną jako zaburzenie wyglądu, niestety problem jest głębszy. Dzieje się tak, ponieważ tkanka tłuszczowa gromadzi się nie tylko pod skórą. Otacza również narządy wewnętrzne, pogarszając warunki ich funkcjonowania i wydolność, dlatego jest to typ otyłości związany z większym ryzykiem występowania chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy t.2.
Kryterium diagnostyczne otyłości brzusznej
Rozpoznanie otyłości brzusznej jest możliwe na podstawie pomiaru obwodu talii, pomocny jest również wskaźnik WHR. Z otyłością mamy do czynienia, gdy wskaźnik BMI > 30 kg/m2. Kryterium otyłości brzusznej w populacji dorosłych Europejczyków, według International Diabetes Federation, jest obwód talii u mężczyzn większy niż 94 cm, a u kobiet większy niż 80 cm.
Rozpoznanie otyłości brzusznej na podstawie wskaźnika WHR:
- kobiety > 0,85,
- mężczyźni > 0,9
Czym jest wskaźnik WHR?
Wskaźnik WHR (ang. waist-hip ratio), nazywany współczynnikiem talia-biodro, jest parametrem pomocnym w uproszczonej ocenie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ustroju. Oblicza się go jako iloraz obwodu talii i obwodu bioder, obydwie wielkości podaje się w centymetrach.
Wzór na obliczenie współczynnika WHR:
Jakie są przyczyny otyłości brzusznej?
Otyłość to choroba przewlekła, którą – ze względu na przyczyny – dzielimy na pierwotną i wtórną. Otyłość pierwotna, która jest efektem dodatniego bilansu energetycznego, niskiej aktywności fizycznej i/lub zaburzeń psychiczno-emocjonalnych, jest przyczyną ponad 90% wszystkich przypadków tej choroby. Otyłość wtórna może być spowodowana zaburzeniami hormonalnymi, czynnikami genetycznymi, zażywaniem leków, zaburzeniami odżywiania.
Przyczyny hormonalne otyłości to m.in.;
- niedoczynność tarczycy,
- zespół policystycznych jajników,
- zespół Cushinga.
>> Przeczytaj także: Otyłość i jej zapobieganie – profilaktyka otyłości pierwotnej i wtórnej
Brzuch tarczycowy, brzuch kortyzolowy, brzuch stresowy a otyłość centralna
Określenia brzuch tarczycowy lub brzuch kortyzolowy są określeniami stosowanymi potocznie, w odniesieniu do sytuacji, gdy tkanka tłuszczowa gromadzi się w okolicach jamy brzusznej u osób, które cierpią na zaburzenia pracy tarczycy (niedoczynność tarczycy) lub cierpią na przewlekły stres czy zespół Cushinga.
Gdy mówimy o brzuchu tarczycowym lub kortyzolowym musimy mieć świadomość, iż nie są to terminy medyczne. Ważne również jest, aby zdawać sobie sprawę, że zaburzenia hormonalne nie zawsze są przyczyną pojawienia się tego typu otyłości, a mogą być jej skutkiem.
Powikłania otyłości brzusznej
Otyłość brzuszna – częściej niż gynoidalna – wiąże się z powikłaniami, w tym powikłaniami metabolicznymi i sercowo-naczyniowymi.
Wykazano, że zwiększony WHR jest silnym czynnikiem predykcyjnym – wskazującym na ryzyko pojawienia się – zawału serca. U osób z już rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca otyłość wiąże się z krótszą oczekiwaną długością życia. Każdy wzrost BMI o 1 kg/m2 wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia niewydolności serca o 5% w grupie mężczyzn i o 7% w grupie kobiet. U chorych na otyłość aż o 50% wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca pod postacią migotania przedsionków.
Otyłość wiąże się również z częstszym występowaniem:
- zaburzeń metabolicznych: cukrzycy t.2, stłuszczenia wątroby, kamicy pęcherzyka żółciowego.
- zaburzeń hormonalnych: zespołu policystycznych jajników.
- powikłań ze strony układu oddechowego: astmy oskrzelowej, bezdechu sennego, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
- powikłań nerkowych.
- chorób nowotworowych: raka endometrium, raka nerki, raka przełyku, raka jelita grubego, raka trzustki, raka piersi.
- powikłań dermatologicznych w wyniku zaburzonej bariery ochronnej skóry, nieprawidłowego wydzielania gruczołów łojowych i potowych, zaburzeń gojenia się ran.
Otyłość sprzyja również występowaniu depresji.
>> Przeczytaj także: Wpływ otyłości, zapalenia i leptyny na rozwój chorób cywilizacyjnych
Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie i leczenie
Pacjent z otyłością centralną w pierwszej kolejności musi zmodyfikować styl życia. Podstawą postępowania jest dieta, budowanie świadomych nawyków żywieniowych oraz aktywność fizyczna. Ponieważ jednak sylwetka typu jabłko sprzyja powikłaniom otyłości, konieczna jest w tym przypadku ocena przyczyny i ewentualnych skutków choroby.
Jeśli mamy do czynienia z otyłością pierwotną modyfikacja stylu życia i dieta są podstawą leczenia. Jeśli natomiast otyłość jest wtórna lub modyfikacja stylu życia nieskuteczna, dołącza się metody farmakologiczne, a w przypadku otyłości olbrzymiej – leczenie chirurgiczne.
Leczenie żywieniowe – dieta w otyłości brzusznej
Dieta w otyłości brzusznej jest de facto leczeniem żywieniowym, ponieważ otyłość jest chorobą klasyfikowaną w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. Leczenie żywieniowe to podstawa leczenia tej choroby, rekomendowana jest dieta o ograniczonej kaloryczności. Niezwykle ważne jest aby dieta nie wprowadzała nadmiernych restrykcji kalorycznych i była zrównoważona pod względem zawartości składników odżywczych. Ułożony we współpracy z dietetykiem plan żywieniowy powinien uwzględniać redukcję 5-10% początkowej masy ciała w czasie pierwszych 3-6 miesięcy. Oznacza to, iż optymalny tygodniowy cel to zmniejszenie masy ciała o 1 kg w pierwszym tygodniu i o 0,5 kg w kolejnych tygodniach i miesiącach.
Korzystne modele żywieniowe u pacjentów z otyłością to leczenie z ograniczeniem kalorii i dbałością o zawartość błonnika w diecie na poziomie 25-29 g dziennie. Dodatkowe korzyści zdrowotne przynosi:
- dieta typu śródziemnomorskiego – działanie na profil lipidowy, kontrolę glikemii (zmniejszenie ryzyka cukrzycy t.2) oraz ograniczenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych i ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego
- dieta wegetariańska – działanie na profil lipidowy, kontrolę glikemii (zmniejszenie ryzyka cukrzycy t.2) oraz ograniczenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych.
Z punktu widzenia otyłości brzusznej szczególnie korzystna jest dieta DASH, w której obserwuje się redukcję obwodu w pasie.
>> To może Cię zainteresować: Wpływ diety wegańskiej i wegetariańskiej na poziom lipidów
Otyłość brzuszna a suplementy diety
Pacjenci z otyłością brzuszną często pytają o polecenia suplementów diety. Reklamy suplementów wypełnione są obietnicami bezwysiłkowego i szybkiego chudnięcia. Rynek „odchudzających” suplementów diety i tzw. spalaczy tłuszczu jest ogromny. Założeniem tej grupy produktów ma być szybsze spalanie tkanki tłuszczowej lub hamowanie wchłaniania tłuszczu w przewodzie pokarmowym. Lista substancji, które mają poprawiać spalanie tłuszczu w organizmie jest długa, często są ze sobą w suplementach łączone.
Suplementy diety w Polsce nie są badane pod kątem składu czy wzajemnych interakcji, dlatego pacjent przyjmuje je na własną odpowiedzialność. Nie mają również badań pokazujących skuteczność. Dlatego, biorąc pod uwagę ich – bardzo często – wysoką cenę, nie warto ich stosować. Więcej o suplementach w Polsce przeczytasz w naszym artykule: Czym są suplementy diety i czym się różnią od leków?
W badaniu porównującym działanie termogenicznych (zamieniających energię w ciepło) suplementów diety z planem łączącym ćwiczenia i dietę okazało się, iż efekt wywołanym suplementami odchudzającymi był mniejszy niż po zastosowaniu samych ćwiczeń lub ćwiczeń połączonych z dietą bez wspomagania suplementacją.
>> Przeczytaj również: Karnityna – rola w organizmie, zapotrzebowanie. Czy karnityna wspomaga odchudzanie?
Otyłość wisceralna a liposukcja brzucha
Innym, szybkim sposobem na pozbycie się tkanki tłuszczowej na brzuchu, ma być liposukcja. Jest to zabieg inwazyjny, który niesie za sobą ryzyko powikłań, o których pacjenci często nie myślą.
Osoby, które rozważają takie postępowanie, powinny również wziąć pod uwagę, iż liposukcja jest zabiegiem, który usuwa tylko tłuszcz gromadzący się pod skórą jamy brzusznej; pozostawia natomiast ten zgromadzony wokół narządów jamy brzusznej. Dlatego nie poprawia ich funkcjonowania, nie wpływa korzystnie na zdrowie otyłego pacjenta, nie zmniejsza ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i wszystkich pozostałych związanych z otyłością. Liposukcja nie jest elementem leczenia otyłości.
Badania w otyłości brzusznej
Każdy pacjent z otyłością powinien przechodzić badania w kierunku zaburzeń metabolicznych i chorób związanych z nadmierną masą ciała. Wśród tych badań jest pomiar ciśnienia tętniczego oraz następujące badania laboratoryjne:
- glikemia na czczo i doustny test tolerancji glukozy,
- profil lipidowy,
- kwas moczowy we krwi,
- TSH, fT3 i fT4,
- AlAT i AsPAT,
- morfologia,
- witamina D,
- CRP,
- badanie ogólne moczu.
Badania uzupełniające tę diagnostykę mogą obejmować dodatkowe testy hormonalne: leptyna, adnipnektyna, kortyzol, badania w kierunku zespołu policystycznych jajników.
U osób z otyłością może być również wskazane wykonanie USG jamy brzusznej.
Otyłość to poważna choroba, wpływająca nie tylko na wygląd, ale również na zdrowie i komfort życia pacjenta. Pacjent z otyłością nie powinien być postrzegany jako osoba o słabym charakterze, która powinna po prostu mniej jeść. Podstawą leczenia otyłości rzeczywiście jest odpowiedni plan żywieniowy, ale powinien być uzupełniony o aktywność fizyczną, pomoc psychologiczną, i – jeśli są wskazania – farmakoterapię i leczenie chirurgiczne.
Bibliografia
- Bąk-Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka-Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska-Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz-Migas A., Matyjaszek-Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz-Jankowska E., Stachowska E., Stelmach-Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. Wyd. Specj.; maj 2022: 1–87
- Bieńko N., Dystrybucja tkanki tłuszczowej. Lepsze jabłko czy gruszka?,https://ncez.pzh.gov.pl/zdrowe-odchudzanie/dystrybucja-tkanki-tluszczowej-lepsze-jablko-czy-gruszka/# (dostęp 12.09.2024)
- Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II.
- Clark JE, Welch S. Comparing effectiveness of fat burners and thermogenic supplements to diet and exercise for weight loss and cardiometabolic health: Systematic review and meta-analysis. Nutr Health. 2021 Dec;27(4):445-459. doi: 10.1177/0260106020982362. Epub 2021 Jan 11. PMID: 33427571.
- Harris MB, Kuo CH. Scientific Challenges on Theory of Fat Burning by Exercise. Front Physiol. 2021 Jul 6;12:685166. doi: 10.3389/fphys.2021.685166. PMID: 34295263; PMCID: PMC8290478.
- Berry, M.G. et al, Liposuction: A review of principles and techniques. Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery, Volume 64, Issue 8, 985 – 992
