Prolaktyna u kobiet – ile wynosi referencyjna wartość? Prolaktyna w ciąży i w menopauzie

Prolaktyna jest białkiem składającym się ze 199 aminokwasów – syntetyzowanym i uwalnianym głównie przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej, a w niewielkim stopniu także w innych tkankach. Hormon ten jest głównie kojarzony z laktacją, jednak pełni o wiele więcej ról. Sprawia to, że odpowiedni, fizjologiczny rytm wydzielania prolaktyny jest niezbędny do zachowania dobrego zdrowia.  

Spis treści:

1. Za co odpowiada prolaktyna u kobiet?
2. Poziom prolaktyny a zajście w ciążę 
   • Kiedy podejrzewać hiperprolaktynemię u kobiet?
3. Co oznacza podwyższona wartość prolaktyny w ciąży? 
4. Jaki powinien być poziom prolaktyny podczas menopauzy?
5. Prolaktyna u kobiet – podsumowanie

Za co odpowiada prolaktyna u kobiet? 

U kobiet prolaktyna jest jednym z kluczowych hormonów regulujących laktację, a także procesy psychiczne. Do głównych funkcji prolaktyny u kobiet należą: 

• promowanie syntezy mleka i utrzymanie laktacji po porodzie. Prolaktyna wraz z estradiolem, progesteronem, laktogenem łożyskowym, insuliną i kortyzolem przygotowuje pierś do laktacji poporodowej;

• udział w regulacji cyklu miesiączkowego. Wraz z rosnącym stężeniem prolaktyny dochodzi do hamowania funkcji jajników;

• udział w kształtowaniu procesów psychicznych – prolaktyna stymuluje zachowania ukierunkowane na potomstwo, w tym czułości wobec dziecka, chęci karmienia, pielęgnacji i zwiększania motywacji matki; 

• kształtowanie libido – wysokie stężenie prolaktyny prowadzi do spadku popędu seksualnego; 

• udział w regulacji metabolizmu glukozy – hormon zwiększa masę komórek produkujących insulinę w czasie ciąży, jednak jego nadmiar w stanach chorobowych (np. przy gruczolaku przysadki) nasila insulinooporność;

• udział w odpowiedzi układu odpornościowego – pełni rolę białka dającego sygnał komórkom odpornościowym. Dzieje się tak w przypadku stężeń fizjologicznych – zbyt wysokie w przebiegu chorób prowadzą do osłabienia odporności;

• zwiększanie wchłaniania wody i soli mineralnych w jelitach oraz zmniejszanie wydalania sodu i potasu przez nerki;

• udział w procesach regeneracyjnych tkanki nerwowej – prolaktyna może stymulować proliferację, różnicowanie i migrację neuronalnych komórek macierzystych. 

Poziom prolaktyny poniżej 25 µg/l jest obecnie uważany za prawidłowy, natomiast podejrzenie guza przysadki (prolactinoma) pojawia się, gdy przekracza 200 µg/l. Wartości w granicach 25–100 µg/l mogą być reakcją na chwilowe bodźce, takie jak stres, hipoglikemia wywołana insuliną, podniecenie seksualne, intensywny trening fizyczny i wahania rytmu dobowego. Można założyć, że wartości w zakresie od 25 do 100 µg/l, przy braku innych rozpoznawalnych przyczyn patologicznych, mogą stanowić reakcję fizjologiczną na żądanie zwiększenia aktywności metabolicznej.

W niektórych stanach fizjologicznych, takich jak ciąża i laktacja, stężenie prolaktyny może być wyższe i mieści się w zakresie 80 – 400 µg/l. Podobnie obserwuje się zmianę stężenia w zależności od fazy cyklu miesiączkowego – w pierwszej poniżej 20, a w drugiej poniżej 40 µg/l. 

Poziom prolaktyny a zajście w ciążę 

Prolaktyna jest jednym z hormonów regulujących cykl miesiączkowy i warunkujących płodność. Praca jajników zależy od odpowiedniego wydzielania przez przysadkę mózgową dwóch hormonów, tzw. gonadotropin – LH i FSH. Ich nadrzędnym ośrodkiem jest podwzgórze – struktura mózgu, która wytwarza hormon zwany gonadoliberyną (GnRH). To on „decyduje” o uwalnianiu LH i FSH, a tym samym warunkuje funkcjonowanie jajników.

Nadmierne stężenie prolaktyny hamuje wytwarzanie GnRH, LH i FSH, a także zmniejsza wrażliwość jajników na LH i FSH. Sprawia to, że hiperprolaktynemia jest silnym czynnikiem utrudniającym – a najczęściej uniemożliwiającym – zajście w ciążę. 

>> Dowiedz się więcej: Diagnostyka niepłodności – przebieg, rodzaje badań

Kiedy podejrzewać hiperprolaktynemię u kobiet? 

Znajomość objawów i stanów towarzyszących hiperpolaktynemii umożliwia sprawną diagnostykę. Szczegółowy wywiad lekarski wraz z badaniem przedmiotowym i zestaw kilku badań laboratoryjnych zazwyczaj pozwalają szybko ustalić przyczyny lub wykluczyć najgroźniejsze z nich.

Diagnostykę w kierunku hiperprolaktynemii warto rozpocząć w przypadku: 

• wtórnego braku miesiączki, 

• niepłodności (definiowanej jako brak ciąży po 12 miesiącach regularnego współżycia), 

• trudności z utrzymaniem ciąży (poronienia), 

• obniżenia libido i/lub spadku napędu psychoruchowego, 

• niedoczynności tarczycy (objawiającej się m.in. zmęczeniem, zaparciami, wzrostem masy ciała), 

• mlekotoku u kobiety, która nie jest w okresie ciąży lub laktacji, 

• suchości pochwy i bolesnych stosunków płciowych, 

• hirsutyzmu – pojawienia się owłosienia w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn (twarz, klatka piersiowa), 

• wystąpienia lub nasilenia trądziku. 

Co oznacza podwyższona wartość prolaktyny w ciąży? 

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, stężenie prolaktyny w ciąży jest naturalnie podwyższone. Ma to na celu:

1. przygotowanie gruczołów sutkowych do produkcji mleka;
2. zahamowanie cyklu miesiączkowego (wraz z innymi hormonami).

Wraz z kolejnymi tygodniami ciąży stężenie prolaktyny stopniowo rośnie i w III trymestrze osiąga do 400 µg/l. 

Jaki powinien być poziom prolaktyny podczas menopauzy? 

Menopauza to stan, w którym jajniki utraciły zdolność do przeprowadzania owulacji, przez co nie jest już możliwe zajście w ciążę czy laktacja. Z tego względu u kobiet po menopauzie bazowe stężenie prolaktyny jest niskie. Jak podają dane z badań naukowych, jest ono podobne do stężenia u mężczyzn, czyli nie przekracza 20 µg/l. Wzrost powyżej tej wartości może być uwarunkowany przyczynami prozaicznymi (np. wysiłkiem, stresem, stosowaniem niektórych leków) jak i poważnymi (gruczolakiem przysadki, niedoczynnością tarczycy, urazem głowy i/lub klatki piersiowej). Szczególnie w tej grupie pacjentek nadmierny poziom prolaktyny wymaga nieco szerszej diagnostyki. 

Prolaktyna u kobiet – podsumowanie

Prolaktyna jest ważnym hormonem regulującym produkcję mleka oraz warunkującym funkcjonowanie jajników, a tym samym płodność. Niedocenianym efektem biologicznym prolaktyny jest regulowanie życia psychicznego, libido (wyższe stężenie – niższy popęd), a także instynktu macierzyńskiego. Objawy sugerujące nadmierny poziom prolaktyny u kobiety wymagają weryfikacji i diagnostyki, gdyż nieleczona hiperprolaktynemia niesie za sobą m.in. ryzyko niepłodności.  

>> Może zainteresować Cię też: Jaką rolę odgrywa prolaktyna u mężczyzn?

Źródła:

1. Pirchio R, Graziadio C, Colao A, Pivonello R, Auriemma RS. Metabolic effects of prolactin. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Sep 27;13:1015520. doi: 10.3389/fendo.2022.1015520. PMID: 36237192; PMCID: PMC9552666. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9552666/] 
2. Saleem M, Martin H, Coates P. Prolactin Biology and Laboratory Measurement: An Update on Physiology and Current Analytical Issues. Clin Biochem Rev. 2018 Feb;39(1):3-16. PMID: 30072818; PMCID: PMC6069739.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6069739/] 
3. Kirsch P, Kunadia J, Shah S, Agrawal N. Metabolic effects of prolactin and the role of dopamine agonists: A review. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Sep 30;13:1002320. doi: 10.3389/fendo.2022.1002320. PMID: 36246929; PMCID: PMC9562454. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9562454/] 
4. Iancu ME, Albu AI, Albu DN. Prolactin Relationship with Fertility and In Vitro Fertilization Outcomes-A Review of the Literature. Pharmaceuticals (Basel). 2023 Jan 13;16(1):122. doi: 10.3390/ph16010122. PMID: 36678618; PMCID: PMC9867499. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9867499/] 
5. Georgescu T, Swart JM, Grattan DR, Brown RSE. The Prolactin Family of Hormones as Regulators of Maternal Mood and Behavior. Front Glob Womens Health. 2021 Dec 1;2:767467. doi: 10.3389/fgwh.2021.767467. PMID: 34927138; PMCID: PMC8673487.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8673487/] 
6. Tanner MJ, Hadlow NC, Wardrop R. Variation of female prolactin levels with menopausal status and phase of menstrual cycle. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 2011 Aug;51(4):321-4. doi: 10.1111/j.1479-828X.2011.01321.x. Epub 2011 Jun 9. PMID: 21806583.[https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21806583/]