Spis treści
- Ból brzucha u dziecka – przyczyny
- Czym się objawia czynnościowy ból brzucha u dzieci?
- Ból brzucha u dzieci – diagnostyka
- Kiedy ból brzucha u dzieci powinien niepokoić? Objawy alarmowe
- Jakie badania laboratoryjne u dzieci z bólami brzucha?
- Przewlekły ból brzucha u dziecka – jakie badania krwi?
- Ból brzucha u dzieci – jak ustalić przyczyny?
Ból brzucha u dziecka – przyczyny
Choroby infekcyjne i bóle brzucha to najczęstsze dolegliwości wieku dziecięcego. Ból brzucha u dzieci to objaw dominujący w wielu chorobach przewodu pokarmowego, zarówno czynnościowych jak i organicznych. Neurofizjologia bólu jest jednak zjawiskiem skomplikowanym. Ból brzucha nie zawsze jest symptomem choroby przewodu pokarmowego. Może być tzw. bólem odniesionym, który objawia się w miejscu odległym od uszkodzonego narządu.
Czym się objawia czynnościowy ból brzucha u dzieci?
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha u dzieci mogą być różnorodne. Począwszy od infekcji jelitowych, poprzez celiakię, alergię, nietolerancje pokarmowe (np. nietolerancję laktozy), pasożyty przewodu pokarmowego, stany zapalne wątroby, polipy, chorobę wrzodową, kamicę nerkową, kamicę żółciową, po tzw. czynnościowe bóle brzucha, które nie mają podłoża organicznego.
Czynnościowy ból brzucha charakteryzuje się tym, że jest dokuczliwy, a przy tym nie jest powiązany z chorobą organiczną. Oto kilka cech, po których można poznać, że u dziecka występuje ten rodzaj bólu brzucha:
- początek objawów jest związany ze stresującymi wydarzeniami lub sytuacjami, np. infekcja, sprawdzian w szkole;
- ból nasila się w sytuacji stresowej, np. rano, przed pójściem do szkoły;
- ból występuje w okolicy pępka – jest obecny stale, ale nie budzi dziecka w nocy;
- bólowi brzucha towarzyszą liczne objawy somatyczne, np. bóle głowy, zawroty głowy, bóle stawów, bóle mięśni.
>>> Przeczytaj też: Ból brzucha – przyczyny, lokalizacje, diagnostyka
Ból brzucha u dzieci – diagnostyka
W diagnostyce bólu brzucha niezwykle ważny jest kliniczny obraz choroby. Dlatego w trakcie wizyty lekarz przeprowadzi wywiad, w którym zapyta o kluczowe zagadnienia. Bardzo istotne, aby starać się udzielić jak najbardziej precyzyjnych odpowiedzi.
Oto przykładowe pytania lekarza w celu zdiagnozowania bólu brzucha u dziecka:
- jaka jest lokalizacja bólu,
- czy ból brzucha występuje u dziecka często i o jakich porach,
- jaki charakter ma ból brzucha – czy jest ostry i krótki, czy może przewlekły,
- czy dziecko cierpi na zaparcia lub biegunki, jaki jest rytm wypróżnień,
- czy bólowi towarzyszą nudności lub wymioty,
- jakie inne objawy towarzyszą bólowi brzucha.
Poza tym lekarz może też zapytać o zwyczaje dietetyczne dziecka, a także czy objawy czynnościowych bólów brzucha występują również u innych członków rodziny.
Kiedy ból brzucha u dzieci powinien niepokoić? Objawy alarmowe
Czynnościowe bóle brzucha i bóle brzucha spowodowane chorobami organicznymi są do siebie podobne. Ważne jest, aby nie przeoczyć potencjalnego poważniejszego schorzenia, które może być przyczyną bólu brzucha u dzieci. W celu prawidłowego rozpoznania lekarz zapyta o tzw. objawy alarmowe (czerwone flagi), które mogą wskazywać na ryzyko chorób zagrażających zdrowiu dziecka. Są to:
- rodzinne występowanie chorób takich jak: celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit, choroba wrzodowa,
- ból brzucha z prawej strony, który jest zlokalizowany w prawym górnym lub prawym dolnym kwadrancie jamy brzusznej,
- dziecko ma uporczywe i nieustępujące wymioty,
- dziecko odczuwa dysfagię – trudności w połykaniu lub odynofagię – ból w momencie przełykania,
- biegunka występuje nie tylko w dzień, ale i w nocy,
- ból brzucha budzi dziecko w nocy,
- towarzyszące bóle stawów,
- zmiany w okolicach odbytu,
- niezamierzona utrata masy ciała,
- opóźnienie lub zahamowanie dojrzewania płciowego,
- zwolnienie lub zahamowanie wzrostu,
- gorączka o nieustalonej przyczynie,
- krwawienia z przewodu pokarmowego.
Przy ostrym i częstym bólu brzuchu u dziecka, przy którym występują dodatkowo objawy alarmowe, należy pogłębić diagnostykę. W tym celu należy wykonać celowane badania laboratoryjne.
>>> Dowiedz się: Ból brzucha z lewej strony – co może oznaczać? Jakie mogą być przyczyny?
Jakie badania laboratoryjne u dzieci z bólami brzucha?
Rozpoznanie czynnościowego bólu brzucha rozpoczyna się od wywiadu i badania fizykalnego dziecka. Jeśli sugerują one, że tło dolegliwości nie jest organiczne, zaleca się wykonanie kilku laboratoryjnych badań przesiewowych dla potwierdzenia tej tezy.
W zakres tych badań wchodzą następujące testy:
- morfologia,
- OB/CRP,
- bilirubina, kreatynina, AlAT, GGTP, fosfataza zasadowa,
- amylaza, lipaza,
- badanie ogólne moczu (ewentualnie z posiewem),
- badanie kału na pasożyty, posiew kału, badanie kału na krew utajoną,
- test ciążowy u nastolatek.
- Helicobacter pylori – antygen w kale,
Uzupełnieniem takiej diagnostyki są badania serologiczne w kierunku celiakii oraz badanie kalprotektyny w kale. Należy podkreślić, iż kalprotektyna w kale u dzieci z czynnościowymi bólami brzucha jest na podobnym poziomie jak u dzieci zdrowych. Z tego powodu eksperci zalecają oznaczanie jej jako narzędzia różnicującego organiczne bóle brzucha z czynnościowymi. Badanie nie przyda się w przypadku dzieci cierpiących na zaparcia. Poziomy kalprotektyny przy zaparciach czynnościowych są na podobnym poziomie jak u dzieci zdrowych (w grupie kontrolnej).
Bóle brzucha u dzieci mogą być również spowodowane nietolerancją laktozy, fruktozy lub sorbitolu. Pomocne będzie wykonanie nieinwazyjnych testów oddechowych w kierunku tych schorzeń.
Przewlekły ból brzucha u dziecka – jakie badania krwi?
Prawidłowe wyniki badań są potwierdzeniem rozpoznania czynnościowych bólów brzucha i pomagają uspokoić rodziców. W przypadku objawów alarmowych (czerwonych flag) wykonuje się pogłębioną, celowaną diagnostykę laboratoryjną. Wyniki odbiegające od prawidłowych wartości referencyjnych wskazują na inną, niż czynnościowa, etiologię bólu brzucha.
Odchylenia w morfologii krwi mogą wskazywać na występowanie:
- niedokrwistości – powinny ukierunkować diagnozę na celiakię, zespół jelita drażliwego lub eozynofilowe zapalenie przełyku,
- leukocytozy – choroby zapalne i infekcje,
- eozynofilii – alergia, pasożyty, eozynofilowe zapalenie przełyku,
- trombocytozy – stan zapalny, niedobór żelaza.
Podwyższone OB lub CRP wskazuje na istnienie stanu zapalnego. Podwyższone stężenia enzymów wątrobowych (AlAT, GGTP) to z kolei oznaka problemów z wątrobą lub kamicy żółciowej. Nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu mogą oznaczać, że przyczyna tkwi w układzie moczowym. Dodatkowe występowanie erytrocytów w moczu może być oznaką kamicy nerkowej. Dodatnie wyniki badań serologicznych w kierunku celiakii (stężenie przeciwciał przeciwko transglutaminazie, które dziesięciokrotnie przekracza wartości prawidłowe) potwierdzają istnienie tej choroby. Podwyższona kalprotektyna w kale to wskazówka do poszukiwania chorób zapalnych jelit.
Badanie USG i endoskopia u dziecka z bólem brzucha
Częstym badaniem diagnostycznym wykonywanym w przypadku bólów brzucha u dzieci jest USG, a czasem też endoskopia. Kiedy warto wykonać takie badania? Obserwacje kliniczne wskazują, że należy to zrobić w przypadku zaobserwowania takich objawów alarmowych jak:
- żółtaczka, wymioty żółcią,
- krwawienie z przewodu pokarmowego,
- ból w okolicy lędźwiowej, ból oddalony od linii pośrodkowej ciała,
- niezamierzona utrata masy ciała,
- nieprawidłowości w badaniu fizykalnym dziecka, np. powiększenie narządów.
Przyczynę zaburzeń na podstawie USG udaje się ustalić u 10% dzieci. Natomiast u pacjentów bez objawów alarmowych nieprawidłowości w USG jamy brzusznej występują u niespełna 1% chorych. Dlatego przy nieobecności czerwonych flag USG jest mało przydatne w ustaleniu przyczyny bólów brzucha.
Ból brzucha u dzieci – jak ustalić przyczyny?
Badania wskazują, że w przypadku występowania pojedynczego objawu bólu brzucha, gastroskopia nie jest przydatna diagnostycznie. Jeśli u dziecka nie występują objawy alarmowe, czyli ból brzucha nie jest przewlekły i ostry, endoskopia również będzie mało przydatna. Gdy dziecko ma co najmniej dwa objawy alarmowe, w 51% przypadków można ustalić przyczynę bólów brzucha na podstawie endoskopii. Należy pamiętać, że endoskopia jest badaniem obciążającym małego pacjenta. Dlatego jej rutynowe wykonywanie nie ma uzasadnienia.
Migrena brzuszna – nietypowa przyczyna bólu brzucha u dzieci
Nietypową przyczyną bólów brzucha u dzieci jest migrena. Jest to rzadka postać choroby, która występuje tylko u dzieci. Objawia się intensywnymi, napadowymi bólami brzucha. Tuż przed wystąpieniem napadu migreny brzusznej może wystąpić aura migrenowa (światłowstręt, objawy naczynioruchowe). Charakterystyczne dla migreny brzusznej jest to, że objawy ulegają złagodzeniu po zastosowaniu leków przeciwmigrenowych.
W celu rozpoznania migreny brzusznej należy wykluczyć inne choroby, które mogą powodować podobne objawy, tj.:
- niedrożność jelita cienkiego, dróg moczowych lub dróg żółciowych,
- zaburzenia metaboliczne i zaburzenia psychiczne,
- gorączka śródziemnomorska.
W diagnozie migreny brzusznej pomoże precyzyjny wywiad. Ważne jest, aby zapytać o objawy poprzedzające, pojawienie się aury migrenowej oraz występowanie migreny u innych członków rodziny.
Piśmiennictwo
- Prof. dr hab. n. med. Toporowska-Kowalska, E., Ból brzucha u dziecka – z perspektywy pediatry i gastroenterologa. Wykład. Konferencja Podyplomowa Szkoła PTP, 24.02.2024.
