Żyjąc w XXI wieku, myślimy coraz więcej o tym, co zrobić, aby opóźnić proces starzenia się naszego organizmu i w dobrym zdrowiu dożyć sędziwego wieku. Doniesienia naukowe z ostatnich lat mówią o rzeczywistym wieku biologicznym organizmu. Co ważne, nie musi on odpowiadać temu, który zapisany jest w naszym dowodzie osobistym – czyli wiekowi metrykalnemu.
Wiemy też coraz więcej o czynnikach, które mogą w realny sposób wpływać na wolniejsze lub szybsze starzenie się komórek i organizmu.
Wszystko jednak sprowadza się do naszych chromosomów, a dokładniej do ich końcowych części – telomerów.
Telomery — co to jest? Jak wpływają na starzenie się organizmu?
Telomery, odkryte w 1939 roku przez Hansa Mullera, to powtarzalne fragmenty w chromosomach, zlokalizowane na ich końcach, które działają jak „czapeczki” ochronne.
Każdy chromosom ma dwa telomery umiejscowione na jego końcach. Telomery, czyli końcówki chromosomów składają się z powtarzalnej sekwencji tego samego kodu DNA, która u ludzi składa się z zasad TTAGGG. Najważniejszą funkcją telomerów jest utrzymanie integralności i stabilności chromosomów. Struktura telomerów zabezpiecza końce chromosomów przed ewentualnymi uszkodzeniami, które mogą zachodzić podczas ich replikacji – rozłożeniem enzymami, zapobieganiu zespoleń końcówek i wymianie materiału genetycznego (rekombinacji) z innymi chromosomami. W ten sposób telomery zabezpieczają stabilność materiału genetycznego.
Przy każdym podziale komórki telomery ulegają skróceniu, a ich długość jest wskaźnikiem „zużycia” organizmu spowodowanego uszkodzeniem komórek i stresem, ponieważ każdy podział komórki skraca telomery o kilka jednostek sekwencji.
Jak wydłużyć telomery?
Istotnym czynnikiem w kontekście długości telomerów jest działanie telomerazy – enzymu, który wydłuża telomery przed replikacją i występuje w intensywnie dzielących się komórkach. Aktywna telomeraza wpływa na regenerację telomerów w komórkach. Jej aktywność zmniejsza się z wiekiem. Zmniejszenie aktywności telomerazy łączy się również ze starzeniem się komórek.
Co może wydłużać telomery i wpływać na aktywność telomerazy?
Telomery chroniące chromosomy, a co za tym idzie, nasz materiał genetyczny skracają się wraz z wiekiem, ale mogą też ulec wydłużeniu. Znaczenie ma też stopień aktywności telomerazy.
Obecnie szacuje się, że nie więcej niż 20% postępującego procesu starzenia się jest determinowana genetycznie. Czy i jak można w takim razie obniżyć wiek biologiczny? Tym, co przede wszystkim wpływa na starzenie komórkowe to czynniki zewnętrzne, głównie związane ze stylem życia:
- regularna aktywność fizyczna
- prawidłowo zbilansowana dieta – “wydłużająca telomery”, czyli uwzględniająca odpowiednią podaż witamin i składników mineralnych
- odpowiedni status antyoksydacyjny
- utrzymanie odpowiedniej masy ciała
- unikanie stresy psychicznego
- odpowiednia ilość i jakość snu
- absencja od alkoholu, tytoniu i innych używek
- stopień zanieczyszczenia środowiska
Jak sprawdzić wiek biologiczny – oznaczyć długość telomerów?
Wiek biologiczny możemy oszacować, wykonując w Internecie prosty test na wiek biologiczny, który najczęściej występuje w formie „kalkulatora” lub „quizu”, które uwzględniają deklaracje dotyczące miejsca zamieszkania, diety, aktywności fizycznej, stosowanych leków czy ogólnie pojętego higienicznego trybu życia. Jest to jednak tylko ocena deklaratywna – nie dowiemy się w ten sposób, w jakim wieku są de facto nasze komórki.
Długość telomerów pozwala ocenić genetyczne badanie wieku biologicznego, którego celem jest izolacja genomowego DNA z próbki krwi. Polega ono na przeprowadzeniu ilościowej łańcuchowej reakcji polimerazy (Q-PCR), aby oznaczyć względną średnią długość telomerów. W tym celu oblicza się wskaźnik T/S, który przedstawia stosunek średniej długości telomerów pacjenta do długości genu kontrolnego występującego w pojedynczej kopii w genomie. Uzyskany wynik porównuje się z danymi populacyjnymi dla danego przedziału wiekowego.
Badanie długości telomerów (wiek biologiczny) jest dostępne w ALAB laboratoria.
