Spis treści
- Rola witaminy A w organizmie
- Biodostępność witaminy A – czynniki wpływające na jej wchłanianie
- Zapotrzebowanie i źródła witaminy A
- Objawy niedoboru i nadmiaru witaminy A w organizmie
Rola witaminy A w organizmie
Witamina A to jedna z tych witamin, które pacjenci często suplementują. Jest to de facto grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach, w skład której wchodzi retinol (witamina A1), retinal, kwas retinowy oraz karotenoidy. Głównymi związkami karotenoidów są: β-karoten, α-karoten, β-kryptoksantyna, luteina, likopen.
Najaktywniejszym karotenoidem jest β-karoten będący prowitaminą A. Aby zyskać aktywność biologiczną, musi ulec przekształceniu, dopiero wówczas zyskuje pełną funkcjonalność. Aktywność witaminy A wykazuje również α-karoten i β-kryptoksantyna. Likopen to karotenoid nadający warzywom i owocom barwę czerwoną. Jest silnym antyoksydantem, który – wg badań – zapobiega uszkodzeniom DNA, dzięki czemu może ograniczać rozwój raka prostaty, ma również udział w profilaktyce chorób układu krążenia. Luteina natomiast zapobiega zwyrodnieniu plamki żółtej.
Witamina A spełnia istotną rolę w procesie prawidłowego widzenia, stanowiąc składnik purpury wzrokowej, czyli rodopsyny. Ponadto uczestniczy w prawidłowym różnicowaniu komórek tkanki nabłonkowej i kostnej, bierze udział w produkcji i uwalnianiu hormonów kory nadnerczy i tarczycy. Jest istotnym czynnikiem wspomagającym utrzymanie prawidłowego stanu błon śluzowych i skóry, bierze udział w odczuwaniu smaku. Ponadto witamina A ma potencjał antyoksydacyjny, dzięki czemu wraz z witaminą C i E zapobiega nadmiernemu utlenianiu kwasów tłuszczowych, chroni przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, wpływa na prawidłową budowę erytrocytów.
Witamina A bierze udział w tworzeniu plemników, rozwoju łożyska i prawidłowym wzroście płodu.
Istotna rola witaminy A polega również na udziale w utrzymaniu prawidłowej odporności organizmu, pomaga chronić przed infekcjami i je zwalczać.
Biodostępność witaminy A – czynniki wpływające na jej wchłanianie
Witamina A po wchłonięciu z przewodu pokarmowego magazynowana jest przede wszystkim w wątrobie. Nawet do 90% tej substancji zawiera właśnie wątroba, niewielkie ilości są w nerkach, tkance tłuszczowej, osoczu i innych tkankach. Wydalanie witaminy A odbywa się głównie z żółcią.
Na wchłanianie witaminy A mają wpływ różne czynniki. Jednym z nich jest forma witaminy A. Retinol wchłania się w ok. 80%, podczas gdy karotenoidy w ok. 30%.
Wchłanianiu retinolu sprzyja obecność w pokarmie tłuszczów oraz białka. Czynnikiem sprzyjającym jest również obecność kwasów żółciowych oraz prawidłowy poziom hormonów tarczycy.
Czynnikami, które ograniczają jej wchłanianie, są niedostateczna ilość tłuszczu w diecie, alkohol oraz duża ilość błonnika. Przeładowanie organizmu żelazem lub niedobór cynku to również czynniki ograniczające jej wchłanianie.
Witamina A jest wrażliwa na obróbkę kulinarną. Szacuje się, iż straty β-karotenu w czasie gotowania i duszenia warzyw lub owoców mogą wynosić ok. 20%. Przechowywanie warzyw lub owoców w nieprawidłowych warunkach (niewłaściwa temperatura, dostęp światła) dochodzą nawet do 80%. Należy również pamiętać, iż zawartość witaminy A w warzywach i owocach uzależniona jest również od pory roku.
Również obróbka kulinarna mięsa czy ryb powoduje 20% straty tej witaminy. Duszenie, pieczenie, gotowanie, smażenie to procesy zmniejszające zawartość witaminy A w przyjmowanych pokarmach.
Zapotrzebowanie i źródła witaminy A
Witamina A jest obecna zarówno w pokarmach roślinnych, jak i produktach pochodzenia zwierzęcego. Rośliny są źródłem karotenoidów, zwłaszcza β-karotenu, czyli prowitaminy A, a mięso retinolu i jego pochodnych.
Głównym źródłem witaminy A dla Polaków są mleko i jego przetwory, jaja, wątróbka i podroby, ryby.
Objawy niedoboru i nadmiaru witaminy A w organizmie
Głównym źródłem witaminy A w diecie Polaków są produkty zwierzęce – 60%, z kolei 40% pochodzi z produktów roślinnych. Niedobory tej witaminy występują stosunkowo rzadko, objawy pojawiają się dopiero po wyczerpaniu jej zapasów w wątrobie.
Wczesnym symptomem niedoboru jest suchość skóry i nadmierne rogowacenie naskórka. Następne objawy to zaburzenia występujące w nabłonku dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, dróg moczowych i pochwy. Zmniejsza się wydzielanie śluzu, jego działanie ochronne jest niewystarczające, co może skutkować zmniejszoną odpornością na zakażenia bakteryjne. Charakterystycznym objawem niedoboru witaminy A jest kurza ślepota, czyli tzw. niedowidzenie zmierzchowe.
Pozostałe objawy to łamliwość włosów i paznokci, zaburzenia łaknienia, problemy z zajściem w ciążę, zaburzenia wzrostu kości i zębów, osteoporoza.
Nadmierna podaż witaminy A występuje głównie wskutek niekontrolowanej suplementacji. Może przyczyniać się do: drażliwości i zaburzeń koncentracji, bólów głowy, nudności, wymiotów, światłowstrętu.
Nadmierna podaż witaminy A u kobiet w ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju płodu.
Piśmiennictwo
- Ostrowska L., Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, PZWL 20182.
- Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D, Dietoterapia, PZWL 2014
