WSSE (water soluble standardized tomato extract, water-soluble STE) to standaryzowany ekstrakt z pomidorów, pozbawiony likopenu, rozpuszczalny w wodzie będący źródłem bioaktywnych związków: polifenoli, nukleotydów, izoflawonoidów.
Agregacja płytek krwi zabezpiecza nasz organizm przed nadmierną utratą krwi np. w przypadku skaleczenia. Zdarzają się jednak sytuacje, w których płytki krwi są nadaktywne i mogą agregować, należą do nich między innymi:
- stany zapalne – CRP↑,
- homocysteina↑,
- cukrzyca,
- otyłość,
- nikotynizm,
- mała aktywność fizyczna.
Wzmożona zdolność trombocytów (płytek krwi) do agregacji obok nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii, palenia papierosów, cukrzycy, nadwagi, otyłości i braku ruchu leży u podłoża schorzeń sercowo-naczyniowych. Właśnie ta wzmożona aktywność prozakrzepowa płytek krwi uczestniczących w patologicznym procesie wykrzepiania związanego z blaszką miażdżycową przyczynia się do manifestacji obrazu klinicznego tych chorób. Zapobieganie wzmożonej aktywności prozakrzepowej płytek stanowi ważny element postępowania zmierzającego do obniżenia ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.
Kwas acetylosalicylowy a choroby sercowo-naczyniowe
W przeszłości stosowano kwas acetylosalicylowy (ASA) w ramach prewencji pierwotnej zawału serca i udaru mózgu w wielu populacjach pacjentów, w tym na przykład u chorych z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy u osób starszych po 60 roku życia. Działanie kwasu acetylosalicylowego (ASA, acetylsalicylic acid) polegające na zahamowaniu cyklooksygenazy (dwóch izoform COX-1 i COX-2)w płytkach krwi i zmniejszeniem produkcji tromboksanu A2 stanowiło podstawę do zastosowania w prewencji zdarzeń sercowo-naczyniowych tego najstarszego leku przeciwpłytkowego.
Kwas acetylosalicylowy (ASA) stosowany powszechnie bez recepty uznawany jest za lek w miarę bezpieczny. Stosowanie go może jednak prowadzić do wystąpienia różnych skutków niepożądanych. Poprzez hamowanie COX-1 (czego skutkiem jest zmniejszenie produkcji prostaglandyn w żołądku) ASA nawet w małych dawkach prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej i powstania nadżerek, owrzodzeń i krwawień. Hamując czynność płytek krwi, zwiększa ryzyko krwawień poza przewodem pokarmowym (od błahych do tych zagrażających życiu).
Seria badań klinicznych z zastosowaniem kwasu acetylosalicylowego (ASA) w latach 80. i 90. XX wieku potwierdziła znaczenie tego leku w terapii chorób sercowo-naczyniowych. O ile jednak nadal niepodważalna jest rola ASA (w małych dawkach) w tak zwanej prewencji wtórnej epizodów sercowo-naczyniowych, to znaczy u chorych z grupy wysokiego ryzyka, po przebytych incydentach sercowo-naczyniowych, to jego zastosowanie w prewencji pierwotnej jest znacznie słabiej udokumentowane i stanowi przedmiot wielu kontrowersji. U chorych bez uprzedniego epizodu sercowo-naczyniowego w wywiadzie, kwas acetylosalicylowy (ASA) wprawdzie zmniejsza liczbę epizodów pierwszego zawału serca, ale bywa to okupione większą częstością występowania krwawień do światła przewodu pokarmowego oraz krwotoków wewnątrzczaszkowych.
Badania przeprowadzone w ostatnich latach wyraźnie wskazują, że zbyt wczesne zastosowanie kwasu acetylosalicylowego wiąże się z istotnym wzrostem ryzyka powikłań krwotocznych. Celowość stosowania kwasu acetylosalicylowego (ASA) w prewencji pierwotnej u chorych z chorobami sercowo-naczyniowymi zależy od oszacowania ryzyka związanego z proponowanym dawkowaniem i od wiarygodnej oceny populacji docelowej. W opublikowanym w 2022 roku stanowisku ekspertów amerykańskich dotyczącym stosowania ASA w prewencji chorób sercowo-naczyniowych, opartym na przeglądzie systematycznym, zalecane jest przyjmowanie ASA przez osoby w wieku 40-59 lat, jeśli 10-letnie ryzyko wystąpienia Ch S-N wynosi >= 10%, natomiast osoby powyżej 60 roku życia nie powinny przyjmować ASA w celu prewencji pierwotnej ChS-N. W niektórych badaniach dowiedziono, że stosowanie niskich dawek kwasu acetylosalicylowego u pacjentów w wieku podeszłym w ramach prewencji pierwotnej nie wiąże się z istotną poprawą rokowania sercowo-naczyniowego, powoduje natomiast zdecydowany, bo aż 38-procentowy wzrost względnego ryzyka powikłań krwotocznych.
W niektórych pracach oceniono również wpływ kwasu acetylosalicylowego (ASA) na rozwój niedokrwistości i poziomu ferrytyny (badanie ASPREE 2023 r.) u osób powyżej 70 roku życia (obserwowano zmniejszenie poziomu hemoglobiny i ferrytyny). Wyniki analizy badania ASPREE ugruntowują dotychczasową praktykę wynikającą z zaleceń, że nie należy stosować ASA w prewencji pierwotnej Ch S-N u osób w wieku powyżej 70 lat niezależnie od ryzyka wystąpienia ChS-N, ponieważ potencjalne korzyści nie przeważają nad potencjalnymi skutkami niepożądanymi. W razie przyjmowania ASA przez pacjenta w wyniku jego indywidualnych decyzji należy okresowo kontrolować morfologię.
Obecnie coraz większą wagę przykładamy do stylu życia jako podstawy profilaktyki pierwotnej, podkreślając rolę żywności funkcjonalnej, preparatów żywnościowych specjalnego przeznaczenia oraz wybranych, a przede wszystkim przebadanych suplementów diety.
Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów a choroby sercowo-naczyniowe
Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów (STE, standardized tomato extract) został zatwierdzony w 2009 r. przez Europejską Agencję do Spraw Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia (EFSA, European Food Safety Authority) jako środek dietetyczny, który utrzymuje prawidłową agregację trombocytów.
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów (STE) może stanowić alternatywę dla kwasu acetylosalicylowego (ASA) w pierwotnej profilaktyce choroby sercowo-naczyniowej w populacji pacjentów umiarkowanego ryzyka i u wybranych osób wysokiego ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych oraz cenne uzupełnienie terapii w populacji osób wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka przyjmujących ASA. W związku z ograniczaniem wskazań do stosowania ASA w prewencji pierwotnej schorzeń sercowo-naczyniowych wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów (STE) „wypełnia lukę”, powstałą w wyniku utraty przez wielu pacjentów z podwyższoną aktywnością płytek wskazań do przewlekłego przyjmowania ASA.
W przeprowadzonych badaniach po zażyciu wystandaryzowanego ekstraktu z pomidorów (STE) oceniano szereg parametrów związanych z funkcją trombocytów. Wykazano, że zahamowanie procesu agregacji trombocytów obserwowane po zastosowaniu wystandaryzowanego ekstraktu z pomidorów (STE) ma charakter wielokierunkowy. Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów działa na kluczowe receptory trombocytów zaangażowane w procesy krzepnięcia krwi. Hamując receptor P2Y12 dla ADP, powoduje wzrost aktywności cyklazy adenylowej, co niesie za sobą wzrost stężenia cAMP wewnątrz trombocytu, a to z kolei prowadzi do spadku wewnątrzkomórkowego stężenia jonów wapnia. W efekcie hamowana jest aktywność ziarnistości wewnątrzkomórkowych zawierających: tromboksan A2, ADP, PF4 i selektynę P. Ponadto wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów (STE) blokuje receptor P2Y1, powodując spadek aktywności wewnątrzkomórkowej fosfolipazy C, co następnie wpływa na zmniejszenie stężenia trifosforanu inozytolu -IP3. Proces ten również ostatecznie prowadzi do spadku stężenia jonów wapnia w komórce. Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów hamuje też proces wiązania kolagenu z GP VI, a także czynnika von Willebranda z receptorem GP Ib, powoduje również spadek aktywności fosfolipaz. Wszystkie te zjawiska prowadzą do spadku stężenia wewnątrzkomórkowego jonów wapnia, spadku aktywności kinazy białkowej C (receptor P2Y1) i ostatecznie zmiany organizacji cytoszkieletu trombocytu i jego kształtu. Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów hamuje też aktywację receptora GP IIb/IIIa bezpośrednio zaangażowanego w proces agregacji.
Innym działaniem ekstraktu z pomidorów jest wpływ na syntezę TNF-α(↓), odpowiedzialnego za adhezję leukocytów, oraz zmniejszenia ekspresji cząstek adhezyjnych – ICAM-1 i VCAM-1. Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów (STE) wykazuje nie tylko działanie przeciwpłytkowe, ale także przeciwzapalne (spadek stężenia interleukin: IL12, IL10, IL1β), antyoksydacyjne (hamowanie utleniania LDL), zmniejszające insulinooporność (spadek stężeń cytokin zapalnych w tkance tłuszczowej), hipotensyjne (hamowanie układu renina–angiotensyna–aldosteron, wzrost stężenia jonów potasu). Potencjał farmakodynamiczny wystandaryzowanego ekstraktu z pomidorów (STE) wydaje się więc bardzo zachęcający.
Podsumowanie
Wystandaryzowany ekstrakt z pomidorów posiada szereg zalet i pozwala na uzyskanie wymiernych efektów klinicznych (potwierdzonych w badaniach). Według konsensusu ekspertów Sekcji Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej populacje, u których należy rozważyć zastosowanie STE, to:
1. Osoby z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, u których występuje:
- nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy (ASA),
- przeciwwskazania do zastosowania kwasu acetylosalicylowego (ASA),
- wysokie ryzyko powikłań typowych dla kwasu acetylosalicylowego (ASA).
2. Chorzy na cukrzycę i/lub nadciśnienie tętnicze bez jawnej choroby sercowo-naczyniowej (aktualnie nie kwalifikują się do leczenia kwasem acetylosalicylowym)
3. Chorzy z nadciśnieniem tętniczym:
- trudno poddającym się kontroli,
- z nadciśnieniem i uszkodzeniami narządowymi, którzy z innych przyczyn nie przyjmują kwasu acetylosalicylowego (ASA).
4. Osoby z grupy wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego według SCORE niekwalifikujące się jeszcze do terapii przeciwpłytkowej
5. Osoby z nadwagą lub otyłością
6. Prewencja wtórna – uzupełnienie terapii kwasem acetylosalicylowym (ASA), szczególnie w przypadku oporności (dotyczy nawet 20-30% chorych)
Standaryzowany wyciąg z pestek pomidorów (alternatywny preparat antyagregacyjny, w przypadku którego przeprowadzono badania kliniczne) jako żywność funkcjonalna lub suplement diety wydaje się bardzo atrakcyjnym narzędziem optymalizacji obecnych schematów terapii pacjentów obciążonych czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego.
Piśmiennictwo
- A. Sosnowska, M. Wełnicki, A. Mamcarz: Praktyczne zastosowanie wystandaryzowanego ekstraktu z pomidorów – stan wiedzy na rok 2019, Medycyna Faktów 2019; 1(42): 13-18
- B. Sokołowska: Bezpieczeństwo stosowania kwasu acetylosalicylowego w prewencji pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych u osób w podeszłym wieku w świetle wyników badania ASPREE, Med. Prakt., 2024; 1:118-122.
- M. Barylski: … „żelowe otoczki pestek” w prewencji chorób sercowo – naczyniowych, VII Ogólnopolska konferencja PACC, Warszawa, 17-18 listopada 2023 r.
