Spis treści
- Tłuszcze
- Węglowodany
- Normalizacja masy ciała i aktywność fizyczna
- Fitosterole i stanole roślinne
- Nutraceutyki
- Podsumowanie
Szacuje się, że częstość występowania dyslipidemii w Polsce wynosi 60–80% osób powyżej 18. r.ż. Rekomenduje się zatem, aby każda osoba dorosła (jeśli jeszcze tego nie zrobiła) oznaczyła sobie profil lipidowy, ponieważ zaburzenia gospodarki lipidowej są najczęstszym czynnikiem ryzyka zaburzeń sercowo-naczyniowych.
Według aktualnych wytycznych (w przypadku wartości nieprawidłowych) po analizie wyników badań oraz oszacowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego (według skali SCORE) lekarz wybiera odpowiednie dla pacjenta leczenie. Terapia jest złożona, a nieodłącznym jej elementem jest modyfikacja stylu życia – o czym usłyszy każdy pacjent z hipercholesterolemią w gabinecie lekarskim. Co dokładnie oznacza modyfikacja stylu życia w praktyce oraz jaki może mieć wpływ na stężenia triglicerydów (TG), cholesterolu całkowitego (TC), frakcji cholesterolu o niskiej gęstości (LDL) i frakcji cholesterolu o wysokiej gęstości (HDL) w osoczu?
Tłuszcze
Największy wpływ na wyrównanie poziomu cholesterolu całkowitego (TC) oraz frakcji cholesterolu o niskiej gęstości (LDL) ma zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych i trans (tj. twarde margaryny, smalec, tłuszcze zwierzęce, olej palmowy i kokosowy, kupne wyroby cukiernicze). Zamiana tych tłuszczów (z 1% energii) na jednonienasycone i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (m.in. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, awokado, orzechy) może zmniejszyć stężenie LDL o 1,6-2 mg/dl.
Warto jednak pamiętać, że z fizjologicznego punktu widzenia tłuszcz pokarmowy jest niezbędny do zapewnienia prawidłowego rozwoju i utrzymania funkcji życiowych organizmu. Dlatego nie należy go eliminować, a jedynie zadbać o jego jakość.
Produkty pochodzenia roślinnego zawierają głównie jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe i to one są najbardziej pożądanym źródłem tłuszczu w diecie pacjentów z zaburzeniami lipidowymi. Szczególne znaczenie mają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z rodziny omega-3 i omega-6, które powinny pochodzić przede wszystkim z diety. Warto wspomnieć tutaj o tłustych rybach morskich (cenne źródło EPA i DHA), których spożywanie rekomenduje się 1-2 razy w tygodniu.
Głównym źródłem kwasów tłuszczowych nasyconych są natomiast produkty pochodzenia zwierzęcego – wyjątkiem są olej kokosowy i palmowy (zaliczane do tłuszczów roślinnych), które cechują się dużą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych i nie należą do najlepszych wyborów dietetycznych. Jeśli chodzi o cukry proste (kupne wyroby cukiernicze i czekoladowe), ich nadmierne spożycie (> 10% wartości energetycznej) koreluje ze wzrostem stężenia triglicerydów (TG) nawet o 30-40% (!), dlatego o wiele lepszym wyborem w tym przypadku są domowe wypieki o przemyślanym składzie.
Zapotrzebowanie organizmu na tłuszcz zależy od czynników, tj. wiek, płeć, rodzaj aktywności fizycznej i stan fizjologiczny (ciąża, laktacja). Aktualnie zaleca się, aby tłuszcz dostarczał nie więcej niż 35% energii z diety.
Węglowodany
Najlepsze efekty w redukcji stężenia triglicerydów (TG) w osoczu osiąga się, spożywając produkty spożywcze o niskim indeksie glikemicznym (IG) tj. warzywa, grube kasze, pełnoziarniste pieczywo, brązowy ryż. Produkty te wchłaniają glukozę do osocza znacznie wolniej niż produkty o wysokim IG (tj. rozgotowane i dojrzałe owoce, drobne kasze, biały ryż, białe pieczywo). Kluczową rolę odgrywa tutaj również błonnik, który obniża IG tych produktów poprzez absorpcję glukozy i stopniowe uwalnianie jej w trakcie pasażu jelitowego. Ponadto, obecność błonnika zmniejsza wchłanianie jelitowe tłuszczów. Większość produktów bogatych w błonnik charakteryzuje się niższą wartością energetyczną, co sprzyja utrzymaniu odpowiedniego dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Przykładowo ryż biały zawiera 2,4 g błonnika na 100 g produktu, a brązowy aż 8,7 g (istotna różnica, prawda?). Warto jednak zaznaczyć, że w dietetyce większe znaczenie ma ładunek glikemiczny (ŁG), czyli m.in. odpowiednie komponowanie posiłków – łączenie węglowodanów z białkami i/lub z tłuszczami.
Normalizacja masy ciała i aktywność fizyczna
Jak podaje literatura naukowa, najskuteczniejszą metodą wyrównania stężeń lipoprotein jest podejście behawioralne, czyli zmiana stylu życia. Efektem podjęcia prozdrowotnych zachowań jest zawsze stopniowa redukcja masy ciała, która może przyczynić się do wzrostu stężenia HDL-C nawet o 0,4 mg/dl na każdy utracony kilogram. Szacuje się również, że regularny wysiłek fizyczny wytrzymałościowy o umiarkowanej intensywności (ok. 300 minut w tygodniu) może prowadzić do zwiększenia stężenia HDL-C o 6 mg/ dl. Co więcej, według badań obserwacyjnych każde utracone 10 kg redukuje LDL-C o ok. 8 mg/dl, a intensywny regularny wysiłek fizyczny może obniżyć LDL-C nawet o ok. 5-7%. Zredukowanie masy ciała dzięki m.in. wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej wpływają korzystnie na insulinowrażliwość tkanek, a to w sposób bezpośredni przekłada się również na stężenie TG w osoczu.
Fitosterole i stanole roślinne
Na obniżenie stężenia TC i LDL-C o udowodnionym działaniu klinicznym mają również fitosterole i stanole roślinne. Fitosterole występują naturalnie w tłuszczach roślinnych, warzywach, świeżych owocach, produktach pełnoziarnistych oraz roślinach strączkowych, a stanole w owocach, orzechach, zbożach i olejach roślinnych. Dodawane są również do niektórych produktów – najpopularniejszymi na rynku polskim i najchętniej spożywanymi przez pacjentów z podwyższonym cholesterolem są margaryny. Dzienne spożycie 2 g fitosteroli lub stanoli może przełożyć się na obniżenie stężenia LDL-C i TC o ok. 7-10%. Codzienne spożywanie margaryny roślinnej wzbogacanej w sterole roślinne w ilości 30 g (wystarczające do posmarowania 3-4 kromek pieczywa) dostarcza ponad 2 g steroli.
Nutraceutyki
Nutraceutyki to medyczne lub żywieniowe produkty, takie jak żywność, rośliny lub inne naturalnie występujące substancje, które mogą występować w formie oczyszczonej lub zagęszczonej, stosowane w celu poprawy zdrowia lub zapobiegania i leczenia chorób. Nutraceutykami z udokumentowanymi właściwościami hipolipemizującymi i rekomendowanymi przez Międzynarodową Grupę Ekspertów Lipidowych (International Lipid Expert Panel) oraz uwzględnione w wytycznych leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce (klasa I, poziom rekomendacji A) są wyciąg z czerwonego ryżu drożdżowego – monakolina K, kwasy n-3 oraz berberyna. Warto jednak zaznaczyć, że zażywa się je wyłącznie we współpracy z lekarzem prowadzącym. Produkty te mogą mieć swoje zastosowanie u pacjentów we wczesnej terapii dyslipidemii niekwalifikujących się jeszcze do leczenia statynami, niewyrażających zgody na leczenie statynami, z nietolerancją statyn, jak również u pacjentów, którzy pomimo leczenia nadal nie osiągają celu terapeutycznego.
Podsumowanie
Jednym z najczęstszych przyczyn zaburzeń lipidowych w Polsce są nawaga i otyłość. Z tego powodu dąży się, aby prawidłowa masa ciała (BMI w zakresie 18,5-24,9 kg/m2) stanowiła podstawę starań o przywrócenie prawidłowych stężeń profilu lipidowego. Bardzo ważną rolę w tym zakresie odgrywa leczenie niefarmakologiczne, czyli modyfikacje nawyków żywieniowych oraz wprowadzenie regularnej i zaplanowanej aktywności fizycznej. Pomocne w tym zakresie może okazać się konsultacja żywieniowa z dietetykiem, który wyedukuje pacjenta co do dokonywania świadomych wyborów żywieniowych (np. na podstawie dzienniczka żywieniowego) oraz współpraca z fizjoterapeutą celem dostosowania odpowiedniego treningu. W celu kontroli skuteczności leczenia bardzo ważne są kontrolne badania laboratoryjne oraz stała współpraca z lekarzem.
Przeczytaj też: Lipoproteiny – klucz do zrozumienia lipidogramu
Piśmiennictwo
- Banach M, et al. Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2021;7(3):113-122.
- Postępowanie w dyslipidemiach. Podsumowanie wytycznych European Society of Cardiology i European Atherosclerosis Society 2019 – Prewencja chorób sercowo-naczyniowych – Wytyczne ESC – Wytyczne i stanowiska – Kardiologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
- Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020
