Spis treści
- Czym jest zespół pyłkowo-pokarmowy?
- Które białka są odpowiedzialne za objawy PFAS?
- Diagnostyka molekularna alergii
- Alergia na wszystko?
Świat przyrody zbudowany jest z ograniczonej ilości białek. Dlatego też zdarza się, że bardzo podobne do siebie białka występują w zupełnie odmiennych źródłach – np. w pyłku brzozy i w jabłku. Choć białka te nie są identyczne, to ich podobieństwo jest na tyle duże, aby wprowadzić nasz układ odpornościowy w błąd. Przeciwciała, pierwotnie wytworzone w odpowiedzi na kontakt z pyłkiem brzozy, mogą połączyć się z podobnymi alergenami, pochodzącymi z jabłka. W efekcie już przy pierwszym kontakcie z jabłkiem mogą pojawić się równie silne objawy, co po kontakcie z pyłkiem brzozy. Tak właśnie powstaje alergia krzyżowa, której jedną z najczęstszych form jest zespół-pyłkowo pokarmowy.
Czym jest zespół pyłkowo-pokarmowy?
Zespół pyłkowo-pokarmowy (ang. pollen food allergy syndrome, czyli PFAS) to forma IgE-zależnej reakcji alergicznej na pokarmy roślinne u osób pierwotnie uczulonych na pyłki. Objawy zazwyczaj występują w obrębie twarzy, jamy ustnej i gardła, dlatego też PFAS bywa nazywany zespołem alergii jamy ustnej. Niezwykle charakterystycznym objawem tej formy alergii jest zaczerwienienie i wysypka wokół ust, a także mrowienie, swędzenie i obrzęk błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Dodatkowo mogą wystąpić inne objawy alergiczne, takie jak świąd całego ciała, wysypka, pokrzywka, kichanie, wodnisty katar, łzawienie oczu czy obrzęk naczynioruchowy. W skrajnych przypadkach może wystąpić wstrząs anafilaktyczny, jednak zdarza się to bardzo rzadko.
Które białka są odpowiedzialne za objawy PFAS?
Pyłek rośliny nigdy nie jest pojedynczym alergenem. Pamiętajmy – nasz układ odpornościowy zawsze reaguje na konkretne białka. A w pyłku takich białek znajdziemy bardzo dużo. Co gorsza, pyłek jednej rośliny często zawiera bardzo różnorodne białka. W efekcie stwierdzenie, że jesteśmy uczuleni na pyłek danej rośliny, jest tylko wstępnym etapem diagnostyki. Aby w pełni ocenić charakter występujących reakcji, musimy wiedzieć, na jakie dokładnie białka reagujemy. To z kolei pozwoli nam ocenić w jakich produktach znajdziemy białka blisko z nimi spokrewnione, które mogą odpowiadać za alergie krzyżowe.
Białka, które najczęściej powodują objawy PFAS, należą do profilin i białek PR-10. Dodatkowo, za reakcje krzyżowe z pyłkami mogą odpowiadać także białka z rodziny reduktaz izoflawonowych. Przyjrzyjmy się każdej z tych rodzin po kolei.
PR-10
Białka PR-10 to alergeny o niezwykle wysokim stopniu reaktywności krzyżowej. Najbardziej znanym członkiem tej rodziny jest Bet v 1, czyli główny alergen pyłku brzozy. Białko to powoduje reakcje krzyżowe z pyłkami innych drzew: olszy, leszczyny, buka, dębu, grabu, kasztanu. Co więcej, alergeny PR-10 znajdziemy również w owocach (truskawka, jabłko, brzoskwinia, wiśnia, morela, malina, gruszka, kiwi), warzywach (seler, marchewka, pomidor), orzechach (laskowych, włoskich), strączkach (orzechach arachidowych, soi, fasoli mung) i ziołach/przyprawach (rumianku, nasionach kminu, kolendry i maku).
Ilość reakcji krzyżowych z białkiem Bet v 1 jest bardzo duża. Zanim jednak zastosujemy restrykcyjną dietę eliminacyjną, warto zaznaczyć, że rodzina białek PR-10 nie lubi wysokiej temperatury. Oznacza to, że po poddaniu obróbce termicznej większość alergenów pokarmowych PR-10 przestaje powodować reakcje lub objawy stają się znacznie mniej uciążliwe. Przykładowo, jeśli surowe jabłko nasila objawy u osoby uczulonej na Bet v 1, istnieje duża szansa, że upieczone jabłko (np. w formie szarlotki) nie spowoduje żadnej reakcji. Im mniej restrykcyjna dieta, tym wyższy komfort życia i mniejsze ryzyko niedoborów pokarmowych – dlatego warto upewnić się, że eliminujemy z diety produkty tylko w takiej formie, która faktycznie powoduje objawy.
Profiliny
Profiliny to druga rodzina białek odpowiedzialnych za reakcje krzyżowe między pyłkami a pokarmami. Podobnie jak białka PR-10, profiliny są wszechobecne w świecie przyrody i powodują niezwykle liczne reakcje krzyżowe. Najbardziej znanymi przedstawicielami tej rodziny są Bet v2, czyli kolejny alergen pyłku brzozy i Phl p12, alergen tymotki łąkowej. Warto zaznaczyć, że wszystkie białka należące do profilin są do siebie niezwykle podobne – dlatego wysoki poziom przeciwciał IgE przeciwko jednej profilinie zazwyczaj wskazuje na alergię na całą rodzinę białek.
Osoby uczulone na profiliny mogą reagować na surowe owoce (cytrusy, banan, ananas, melon, arbuz, persymona, gruszka, brzoskwinia, jabłko, kiwi, truskawka, liczi), warzywa (pomidor, cukinia, seler, marchewka, oliwki, słodka i ostra papryka), orzechy (laskowe, włoskie, migdały), zboża (ryż, jęczmień, pszenica), przyprawy (anyż, koper włoski, kolendra, kumin, majeranek, pietruszka), soję, nasiona słonecznika.
Choć ilość reakcji krzyżowych na pierwszy rzut oka jest przerażająca, to na szczęście profiliny (jak i białka PR-10), są wrażliwe na obróbkę termiczną. Dzięki temu większość osób nie zauważa żadnych objawów np. po spożyciu zbóż, ponieważ zazwyczaj jemy je dopiero po ugotowaniu/upieczeniu.
Reduktazy izoflawonowe
Mówiąc o alergii na brzozę, nie możemy zapomnieć o białku Bet v 6, które należy do rodziny reduktaz izoflawonowych. Choć uznaje się, że za zdecydowaną większość objawów zespołu pyłkowo-pokarmowego odpowiadają białka PR-10 i profiliny, to reduktazy izoflawonowe także wykazują dużo podobieństwo do licznych białek występujących w żywności. Nadal brakuje danych co do częstości występowania reakcji krzyżowych z Bet v 6 w zespole pyłkowo-pokarmowym. Wiemy jednak, że homologii tego białka występują w owocach (jabłko, gruszka, pomarańcza, banan, liczi, mango, kiwi, truskawka), warzywach (marchewka, seler, cukinia), a także w pyłkach drzew (zwłaszcza cydru japońskiego), traw i chwastów. Przy alergii na Bet v 6 objawy mogą wystąpić także po spożyciu orzechów laskowych i oliwek. Musimy jednak pamiętać, że w przypadku Bet v 6 podobieństwa te są tylko tropem diagnostycznym, a nie gotową diagnozą. Nie wiemy, jak często występują opisane reakcje krzyżowe na pokarmy, dlatego przy stwierdzeniu alergii na Bet v6 podstawą szukania źródeł objawów pozostaje obserwacja.
Podsumowując, najczęstsze pokarmy wywołujące objawy PFAS to jabłko, gruszka, orzech laskowy, orzech arachidowy, czereśnia, brzoskwinia, morela, kiwi, marchew, seler, soja, anyż, kumin, kolendra. Ponadto równoczesne uczulenie na Bet v 1, Bet v 2 i Bet v 6 może powodować ciężkie reakcje po spożyciu owoców egzotycznych.
Wybrane alergeny pyłku brzozy
Diagnostyka molekularna alergii
Wróćmy do przykładu pyłku brzozy, w którym występuje ok. 10 alergenów. Każde z tych białek ma inne cechy charakterystyczne i może prowadzić do reakcji krzyżowych z różnymi pokarmami i o różnym nasileniu. Zatem wykrycie alergii na pyłek brzozy bez pogłębienia diagnozy o analizę konkretnych białek dostarcza nam niewiele informacji.
Tu z pomocą przychodzi diagnostyka molekularna alergii. Możemy skorzystać z pojedynczych badań (np. badanie poziomu IgE przeciwko Bet v1 i Bet v 2) lub skorzystać z badania panelowego ALEX w kierunku 295 alergenów. Warto dodać, że diagnostyka molekularna alergii ma także kluczowe znaczenia dla określenia czy w danym przypadku odczulanie może być skuteczne, czy też nie.
Rozsądnie prowadzona diagnostyka zespołu pyłkowo-pokarmowego powinna zatem przebiegać w następujący sposób: pierwszym krokiem diagnostycznym powinno być standardowe badanie panelowe alergii IgE-zależnej, przykładowo panel wziewny 30 alergenów metodą Polycheck. Gdy w badaniu zostanie stwierdzona alergia np. na pyłek brzozy czy pyłek tymotki powinniśmy skorzystać z diagnostyki molekularnej alergii, aby ocenić, które białko pyłku nas uczula. Na tej podstawie możemy określić prawdopodobieństwo występowania zespołu pyłkowo-pokarmowego, co (w połączeniu z dokładną obserwacją objawów) da nam jasny obraz kliniczny alergii.
U pacjentów przejawiających objawy licznych alergii świetnym wyborem będzie test molekularny ALEX, dzięki któremu możemy ocenić reakcje na wszystkie istotne białka w ramach pojedynczego badania z krwi. Badanie ALEX może być zastosowane z pominięciem wstępnych badań panelowych, gdy zależy nam na szybkiej i dokładnej diagnozie. Uwaga: badanie ALEX ocenia poziom przeciwciał IgE, dlatego nie wykryje alergii niezależnych od IgE! W przypadku tego rodzaju alergii pozostaje nam jedynie obserwacja objawów.
Alergia na wszystko?
Temat alergii krzyżowych to zmora alergologów, dietetyków i pacjentów ze względu na liczne trudności diagnostyczne i niejasności. Jeśli dotarłeś do końca tego artykułu, należą Ci się gratulacje – przebrnięcie przez techniczne zawiłości na pewno nie było proste. Zrozumienie mechanizmu zespołu pyłkowo-pokarmowego jest jednak niezwykle ważne. Często słyszę od moich pacjentów, że mają oni alergię „na wszystko”. W rzeczywistości jednak zdecydowana większość z nich doświadcza alergii krzyżowych, które umykają standardowym testom alergicznym. Dzięki diagnostyce molekularnej alergii i dokładnej obserwacji możemy określić, które produkty najprawdopodobniej powodują reakcje krzyżowe z pyłkami. Często okazuje się, że pacjent nie reaguje na wszystko, a jedynie kilka produktów, których eliminacja, lub odpowiednia obróbka termiczna prowadzi do znaczącej poprawy jakości życia. Warto wiedzieć, co nas uczula – bez tego trudno odzyskać kontrolę nad objawami alergii.
