Żywienie w ciąży – na co warto zwrócić uwagę?

Spis treści

1. Zapotrzebowanie energetyczne i przyrost masy ciała w ciąży
2. Mikroskładniki i witaminy 
3. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego podczas ciąży
4. Podsumowanie

Prawidłowe odżywianie kobiety podczas ciąży ma znaczenie nie tylko w zapewnieniu prawidłowego przebiegu ciąży i optymalnego rozwoju płodu, ale również wpływa na zdrowie dziecka po urodzeniu. Na co zatem warto zwrócić uwagę w czasie ciąży? O ile wzrasta zapotrzebowanie energetyczne i jak oszacować prawidłowy przyrost masy ciała? Jakie składniki mają szczególne znaczenie dla rozwoju płodu? Jak w sposób praktyczny zadbać o dobrze zbilansowaną dietę? Jakie są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego są typowe dla ciąży? O tym w poniższym artykule.

Zapotrzebowanie energetyczne i przyrost masy ciała w ciąży

Według Norm żywienia dla populacji polskiej opracowanych przez ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia (2020) zapotrzebowanie energetyczne kobiet w ciąży zmienia się w zależności od trymestru i wynosi aktualnie w I trymestrze +85 kcal/ dobę, w II trymestrze + 285 kcal/dobę oraz w III trymestrze +475 kcal/dobę. Spoczynkowy wydatek energetyczny związany z ciążą wynika ze zwiększonego zapotrzebowania na energię rosnących tkanek (wzrastanie płodu i łożyska) oraz zwiększonej pracy serca i płuc. Należy jednak pamiętać, że zapotrzebowanie różni się indywidualnie, a matki szczupłe mogą potrzebować zwiększenia wartości energetycznej diety nawet o 650 kcal/dobę w stosunku do zapotrzebowania na energię przed ciążą.

Przyrost masa ciała kobiety w czasie ciąży zależy od wartości wskaźnika BMI przed poczęciem. U kobiet z niedoborem masy ciała (BMI < 18,5 kg/m2) dąży się do przyrostu nawet od 12,5 do 18 kg, u kobiet z prawidłową masą ciała (BMI 18,5 – 24,9 kg/m2) – od 11,5 do 16 kg, u kobiet z nadwagą (BMI 25,0 – 29,9 kg/m2) – od 7 do 11,5 kg i u kobiet z otyłością (BMI ≥ 30,0 kg/m2) – od 5 do 9 kg.

Mikroskładniki i witaminy 

Zgodnie ze stanowiskiem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i większości towarzystw naukowych rutynowe stosowanie suplementów u wszystkich ciężarnych nie jest zalecane, a podstawowym źródłem mikroelementów i witamin kobiet w ciąży powinna stanowić dobrze zbilansowana dieta. Dodatkowe uzupełnienie diety suplementami i/lub lekami OTC powinno mieć miejsce tylko i wyłącznie na podstawie wyników badań i we współpracy z lekarzem prowadzącym. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników w swoich rekomendacjach zwraca szczególną uwagę na poniżej wymienione mikroskładniki oraz witaminy.

• Kwas foliowy – zapobiega wadom cewy nerwowej płodu. Witamina ta jest wyjątkiem, ponieważ jego suplementację specjaliści zalecają (!) i to już w okresie przedkoncepcyjnym (min. 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę) w dawce 0,4 mg dziennie oraz 0,4-0,8 mg w pierwszym trymestrze ciąży.

• Jod – jest wykorzystywany do syntezy hormonów tarczycy oraz odpowiada za prawidłowości w ośrodkowym układzie nerwowym. Od prawidłowego stężenia tych hormonów we krwi zależy m.in. prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu oraz układu nerwowego, przysadki mózgowej, mięśni, serca i nerek. Dobrym źródłem jodu są ryby (szczególnie dorsze i halibuty), mleko i jego przetwory, jaja, a także sól jodowana.

• Witamina D3 – odgrywa rolę w regulacji stężenia wapnia i fosforu we krwi, wpływa na gęstość mineralną kości i odpowiada za układ odpornościowy, a w ciąży wpływa dodatkowo m.in. na rozwój macicy. 1500-2000 IU dziennie to rekomendowana dawka witaminy D dla kobiet w ciąży, które nie mają objawów niedoborów oraz mają prawidłowe BMI (w zakresie 18,5-24,9 kg/m²). Jednak najlepszym podejściem jest i tak określenie optymalnej dawki na podstawie wyniku badania stężenia 25(OH)D we krwi.

• Kwas dokozaheksaenowy (DHA) – prawidłowa podaż DHA w ciąży jest korzystna dla rozwoju układu nerwowego (przyczynia się do odpowiedniego rozwoju psychomotorycznego dziecka) i budowy siatkówki oka płodu; dodatkowo zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji poporodowej u matki. Aktualne zalecenia Polskiego Towarzystwa Położnych są następujące: spożywanie 1-2 porcji tłustych ryb morskich w ciągu tygodnia + min. 200 mg DHA/dobę. W przypadku niskiego spożycia ryb (lub jego braku) należy rozważyć wyższą dawkę.

• Żelazo – zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży znacznie wzrasta. Jest to spowodowane rosnącymi potrzebami rozwijającego się płodu, który gromadzi magazyn tego pierwiastka na pierwsze 6 miesięcy życia, a także zwiększeniem objętości mięśnia macicy. Warto zadbać zatem o źródła żelaza w diecie (natka pietruszki, nasiona roślin strączkowych, mięso, jaja, ciemne pieczywo) oraz ich wchłanianie (m.in. obecność w posiłku mięsa oraz produktów bogatych w witaminę C). Ewentualną suplementację zaleca się tylko kobietom ze zdiagnozowanymi niedoborami, czyli na podstawie wyników badań laboratoryjnych (stężenia hemoglobiny i ferrytyny), a lekarz prowadzący ustala odpowiednią dawkę.

Przeczytaj też: Suplementacja i leczenie preparatami żelaza w stanach niedoborów i niedokrwistości

Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego podczas ciąży

Dolegliwości, które pojawiają się w ciąży, są związane z jej fizjologią (zmiany w funkcjonowaniu układu pokarmowego), a także zmianami w gospodarce hormonalnej (wpływ progesteronu). Dolegliwości te, pomimo odczuwania dyskomfortu w codziennym funkcjonowaniu rzadko mają negatywny wpływ na przebieg ciąży oraz zdrowie matki. Niekiedy lekarz może zlecić tymczasową zmianę diety (np. na lekkostrawną) lub przepisać odpowiedni lek, po którym dolegliwości ustąpią. Wyjątkiem są ciężkie przypadki tj. niepowściągliwe wymioty ciężarnych, gdzie wymagana może być hospitalizacja. Poniżej wymieniono i opisano najczęstsze dolegliwości typowe dla ciąży.

• Awersja – ma miejsce wówczas, kiedy kobiety odrzucają niektóre pokarmy i napoje, które wcześniej (przed ciążą) były elementem codziennego jadłospisu. Dotyczy to przede wszystkim napojów zawierających m.in. kofeinę (kawa i herbata). Część kobiet odczuwa też niechęć do jedzenia pokarmów tłustych i pikantnych. 

• Nudności – należą do najczęściej zgłaszanych objawów we wczesnym okresie ciąży, a częstość ich występowania wynosi od 35 do 90%. Z powodu częstego ich występowania są uważane za normalną, choć nieprzyjemną dolegliwość związaną z tym stanem fizjologicznym. Zazwyczaj zanikają do 20. tyg. ciąży. Nudności często wyzwalane są przez zapachy związane z gotowaniem, a także zapachy kawy, papierosów oraz wnętrza lodówki.

• Zaparcia – występują u 10-35% kobiet, najczęściej w zaawansowanej ciąży. Zaparcia definiuje się jako zmniejszoną częstość wypróżnień z uwzględnieniem charakterystyki kału. Zaparcia w czasie ciąży są prawdopodobnie spowodowane wysokim stężeniem progesteronu i nasiloną reabsorpcją wody. Przyczyną może być również zbyt małe spożycie płynów lub błonnika pokarmowego.

• Nienasycenie (potocznie zwane „zachciankami”) – jest silnym pragnieniem spożycia określonych produktów – najczęściej bogatych w tłuszcze i węglowodany (np. czekolada, pączki, potrawy typu fast food). Odnosi się również do nietypowych połączeń tj. ogórki kiszone + mleko. Jednak tutaj warto uważać i omówić problem z lekarzem prowadzącym i/lub dietetykiem, ponieważ niekontrolowane nienasycenie może przyczyniać się do rozwoju nadmiernej masy ciała po ciąży i być czynnikiem ryzyka rozwoju otyłości u dziecka w wieku późniejszym.

Przeczytaj też: Badania laboratoryjne dla kobiet w ciąży – okiem ginekologa

Podsumowanie

Świadome żywienie kobiety w ciąży zapewnia prawidłowy jej przebieg, optymalny rozwój płodu oraz wpływa na zdrowie dziecka po urodzeniu. Zapotrzebowanie energetyczne kobiet w ciąży zmienia się w zależności od trymestru ciąży, ale różni się też indywidualnie. Mimo że w okresie prenatalnym wzrasta zapotrzebowanie na mikroskładniki i witaminy, nie ma wskazań do bezwzględnego zażywania przez wszystkie kobiety dodatkowych preparatów. Pokrycie zapotrzebowania na większość składników realizuje się poprzez prawidłowe urozmaicanie i bilansowanie jadłospisu. Natomiast niedobory potwierdzone wynikami badań laboratoryjnych są uzupełniane pod kontrolą lekarza prowadzącego. Niektóre dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą wymagać zmiany diety (np. na lekkostrawną) lub jej modyfikacji (wzbogacenia w błonnik), ale w większości przypadków nie mają negatywnego wpływu na przebieg ciąży.

Piśmiennictwo

1. Szostak-Węgierek D. (red.), Żywienie kobiet w czasie ciąży i karmienia piersią, POLSPEN, Warszawa, 2021
2. Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020
3. Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs T, Pawlosek A. Polish Society of Gynecologists and Obstetricians recommendations on supplementation during pregnancy. Ginekol Pol. 2020;91(10):644-653. doi: 10.5603/GP.2020.0159. PMID: 33184834.; Tłumaczenie: 07.2020 – Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych_0.pdf (ptgin.pl)