Koenzym Q10 – rola w organizmie
Koenzym Q10 (CoQ10) to bardzo popularny suplement diety, przez producentów suplementów reklamowany jako panaceum na wiele chorób. Czy słusznie?
Prawdą jest, iż koenzym Q10 pełni szereg bardzo istotnych funkcji w organizmie człowieka oraz wielu gatunków zwierząt. Z tego powodu nazwano go ubichinon, z łac. ubitarius – wszechobecny. Czasem mówi się o nim jako o witaminie Q, chociaż w istocie jest to związek w dużej części wytwarzany w naszym organizmie, w przeciwieństwie do witamin, których nasz organizm nie syntetyzuje.
Kluczowa rola koenzymu Q10 polega na jego udziale w wytwarzaniu energii, niezbędnej do procesów metabolizmu. Aktywność komórki w tym zakresie wymaga dużych nakładów energetycznych. Koenzym Q10 jako składnik łańcucha oddechowego odpowiadający za transfer elektronów w mitochondrium jest niezwykle ważnym elementem tej układanki. Poza tym stabilizuje błony komórkowe, chroniąc je przed stresem oksydacyjnym indukowanym przez wolne rodniki i gwarantuje homeostazę wewnątrzkomórkową takich pierwiastków jak magnez, potas czy wapń.
Głównym miejscem działania koenzymu Q10 w komórce są mitochondria, będące fabrykami energii. Jednak jest to substancja obecna również w innych organellach komórki jak np. aparat Golgiego, retikulum endoplazmatyczne, lizosomy czy peroksysomy.
Koenzym Q10 działa sam jako przeciwutleniacz, ale bierze również udział w regeneracji innych przeciwutleniaczy w naszym organizmie, witaminy C i witaminy E. Jest również mediatorem stanu zapalnego, odgrywa rolę w metabolizmie cholesterolu, siarczków (jako kofaktor oksydoreduktazy siarczkowo-chinolinowej) i aminokwasów (jako kofaktor dehydrogenazy choliny i dehydrogenazy proliny w syntezie glicyny i proliny/argininy). Wykazano również, iż wpływa na ekspresję wielu genów.
Zapotrzebowanie na koenzym Q10 i jego wytwarzanie w organizmie. Spożycie i źródła koenzymu Q10 w diecie
Całkowita pula koenzymu Q10 w organizmie człowieka to 2000 mg, średni czas jej wymiany to 4 dni. Szacuje się, iż dzienne zapotrzebowanie na koenzym Q10 wynosi ok. 500 mg/dobę, większość tego zapotrzebowania organizm pokrywa sam. Ubichinon produkowany jest w wielu tkankach, ale szczególnie duże ilości syntetyzowane są w nerkach, sercu, mięśniach szkieletowych i wątrobie, przy czym ten ostatni narząd jest głównym miejscem biosyntezy CoQ10 – biorąc pod uwagę masę całej wątroby.
W prawidłowych warunkach ubichinon produkowany jest we wszystkich tkankach w ilościach, które zabezpieczają jego prawidłową aktywność. Synteza rozpoczyna się w retikulum endoplazmatycznym, a kończy w aparacie Golgiego, stamtąd CoQ10 transportowany jest do pozostałych organelli komórki. Koenzym Q10 przenoszony jest we krwi z lipoproteinami. Około 60% przenoszą z LDL (tzw. zły cholesterol), 25% z HDL (tzw. dobry cholesterol), a 15% z pozostałymi cząstkami lipoprotein.
Optymalna ilość koenzymu Q10 wytwarzana jest w organizmie ok. 25 roku życia, a potem jego produkcja maleje. Szacuje się, iż w wieku 65 lat organizm wytwarza ok. 50% ilości ubichinonu, którą produkował w wieku 25 lat. Ponieważ jednak koenzym Q10 jest ważnym elementem zwalczania stresu oksydacyjnego, jego produkcja ulega nasileniu pod wpływem różnych czynników, z których najważniejszym jest właśnie ten stres. W stymulowaniu jego syntezy mają swoje miejsce również stany chorobowe powiązane z nasilonym stresem oksydacyjnym, np. choroby sercowo-naczyniowe, choroby neurodegeneracyjne, AIDS, nowotwory. Istnieją również dowody wskazujące na fakt, iż syntezę ubichinonu nasila obecność witamin z grupy B – B2, B6, B12, kwasu foliowego i kwasu pantotenowego.
Produkcja CoQ10 zmniejsza się wraz z postępem procesów starzenia, ale oprócz naszej fizjologii mają na to wpływ zażywane przez człowieka leki. Należą do nich w szczególności statyny, przyjmowane w celu obniżenia poziomu cholesterolu. Spadek produkcji koenzymu Q10 może być jednym z mechanizmów odpowiedzialnych za fakt złej tolerancji statyn przez niektóre osoby. Ilość koenzymu Q10 dostarczana z dietą jest bardzo mała w stosunku do całkowitej jego puli w organizmie i wynosi zaledwie 5 mg/dobę.
Koenzym Q10 jest cząsteczką rozpuszczalną w tłuszczach. Jego wchłanianie jest powolne, maksymalne stężenie w osoczu osiąga po 6-23 godzinach od podania. Jeśli przyjmujemy koenzym Q10 w suplementach, powinien być zażywany po posiłku.
Piśmiennictwo
- Hargreaves I, Heaton RA, Mantle D. Disorders of Human Coenzyme Q10 Metabolism: An Overview. Int J Mol Sci. 2020 Sep 13;21(18):6695. doi: 10.3390/ijms21186695. PMID: 32933108; PMCID: PMC7555759
- Qu H, Guo M, Chai H, Wang WT, Gao ZY, Shi DZ. Effects of Coenzyme Q10 on Statin-Induced Myopathy: An Updated Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. J Am Heart Assoc. 2018 Oct 2;7(19):e009835. doi: 10.1161/JAHA.118.009835. PMID: 30371340; PMCID: PMC6404871.
- Siemieniuk E. i Skrzydlewska E. – Koenzym Q10 – biosynteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59: 150-159
