Prokalcytonina (PCT) jest jednym ze wskaźników stanu zapalnego. To rodzaj białka, którego stężenie zwiększa się w przypadku zakażeń bakteryjnych. Prokalcytonina jest cennym parametrem, zarówno diagnostycznym, jak i prognostycznym w diagnostyce sepsy (posocznicy). W artykule podpowiadamy, czym jest prokalcytonina, a także, kiedy i dlaczego oznacza się stężenie tego białka.
Spis treści:
- Co to jest prokalcytonina (PCT)?
- Podstawowe czynniki wyzwalające wzrost stężenia prokalcytoniny
- Jaka jest różnica między prokalcytoniną a CRP?
- Kiedy zbadać poziom prokalcytoniny?
- Jak przygotować się do badania PCT?
- Co oznacza podwyższone stężenie PCT?
Co to jest prokalcytonina (PCT)?
Prokalcytonina jest białkiem i prekursorem hormonu – kalcytoniny – który bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo – fosforanowej. PCT pełni także inną, ważną funkcję – jest markerem stanu zapalnego, którego poziom oznacza się z surowicy krwi.
| Warto wiedzieć: Pomiar ilościowy PCT wykorzystuje się m.in. w diagnostyce gorączek o niejasnej przyczynie. |
>> Zobacz też: Wybrane wskaźniki stanu zapalnego
Kiedy wzrasta poziom prokalcytoniny?
W warunkach fizjologicznych PCT jest produkowane jedynie przez komórki neuroendokrynne tarczycy (tzw. komórki C). Dlatego ogólnoustrojowy poziom prokalcytoniny pozostaje niski.
„Wyzwalaczem” do zwiększonej produkcji PCT jest zakażenie bakteryjne. Może spowodować ono zwiększone wydzielanie prokalcytoniny, m.in. przez tkanki narządów miąższowych (wątrobę, jelita, trzustkę, nerki).
Podstawowe czynniki wyzwalające wzrost stężenia prokalcytoniny
Wśród podstawowych czynników zwiększających produkcję i wydzielanie PCT wymienia się:
- bakterie i produkowane przez nie toksyny, np. lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych,
- cytokiny prozapalne (interleukina-6, interleukina-1beta, czynnik martwicy nowotworów TNF).
>> Przeczytaj również: Escherichia coli – bakteria o różnych obliczach.
| Warto wiedzieć: Czynnikiem hamującym wytwarzanie prokalcytoniny jest interferon-gamma produkowany w infekcji wirusowej, co ma wpływ na różnicowanie infekcji o podłożu bakteryjnym i wirusowym. |
>> Przeczytaj również: Infekcja – definicja, mechanizmy rozwoju, diagnostyka.
Poziom prokalcytoniny u noworodków
U noworodków obserwuje się fizjologiczny wzrost stężenia PCT w pierwszych 2-3 dobach życia. W ich przypadku poziom prokalcytoniny znacznie się zmienia zaledwie w ciągu kilku godzin. Jeżeli nie występują objawy wskazujące na infekcję, nie ma powodów do niepokoju.
Jaka jest różnica między prokalcytoniną a CRP?
Zarówno prokalcytonina, jak i CRP (białko C-reaktywne) są markerami stanu zapalnego, jednak to PCT można oznaczyć z krwi pacjenta wcześniej. Wzrost jej stężenia następuje już w przeciągu 2 godzin od zakażenia i osiąga swój szczyt około 12 godziny.
Uważa się, że prokalcytonina ma przewagę nad CRP w przypadku oceny ciężkości, rokowań i monitorowania leczenia sepsy. Jest także użyteczna w jej wczesnej diagnozie u osób dorosłych [5].
| Warto wiedzieć: W przypadku ciężkich zakażeń poziom PCT może ulec znacznemu zwiększeniu jak ma to miejsce w np. w posocznicy |
Kiedy zbadać poziom prokalcytoniny?
Poziom prokalcytoniny jest istotnym parametrem diagnostycznym i prognostycznym w monitorowaniu ciężkich zakażeń bakteryjnych, np. sepsy oraz oceny skuteczności ich leczenia.
PCT oznacza się również w przebiegu innych chorób, przykładowo:
- w ocenie ciężkości ostrego zapalenia trzustki i martwicy tego narządu,
- w określeniu ryzyka SIRS (zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej),
- w monitorowaniu zakażeń bakteryjnych układu oddechowego, np. w typowym zapaleniu płuc wraz z leukocytami i CRP.
>> Przeczytaj również: Sezonowe zakażenia układu oddechowego
Jak przygotować się do badania PCT?
Do badania stężenia prokalcytoniny nie są konieczne specjalne przygotowania, a oznaczenie prokalcytoniny z punktu widzenia pacjenta nie różni się specjalnie od pozostałych badań laboratoryjnych. Nie trzeba pozostawać na czczo, a do laboratorium można zgłosić się o dowolnej porze.
Co oznacza podwyższone stężenie PCT?
Podwyższone stężenie prokalcytoniny obserwuje się m.in. przy [6]:
- miejscowych i uogólnionych zakażeniach bakteryjnych (np. zakażenie górnych dróg oddechowych, infekcja dróg moczowych, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych),
- sepsie lub wstrząsie septycznym,
- przewlekłych procesach zapalnych,
- chorobach o tle autoimmunologicznym,
- rozległych oparzeniach,
- uogólnionych zakażeniach grzybiczych,
- zespole zaburzeń wielonarządowych,
- ostrym zapaleniu trzustki,
- niektórych chorobach nowotworowych,
- malarii.
Poziom PCT może wzrosnąć również w pierwszej dobie po urazie lub przebytej operacji.
Czy niskie PCT powinno niepokoić?
Niskie stężenie prokalcytoniny nie jest powodem do obaw. Wartości referencyjne ( tzw.„norma”) dla tego parametru zawierają się w przedziale 0,1 – 0,5 ug/l. Jednak – aby ostatecznie sprawdzić czy nasz wynik jest prawidłowy czy nie – należy sprawdzić jakie wartości referencyjne podaje laboratorium, w którym robimy badanie. Pamiętajmy, iż tzw. normy laboratoryjne zależą od stosowanej metody, wartości mogą być podawane również w różnych jednostkach.
Prokalcytonina jest cennym parametrem w diagnostyce i ocenie skuteczności leczenia ogólnoustrojowych zakażeń bakteryjnych, ma szczególne znaczenie w monitorowaniu terapii posocznicy. Stężenie PCT może wzrosnąć również m.in w przebiegu przewlekłych procesów zapalnych, chorób autoimmunologicznych, czy w rozległych oparzeniach. Oznaczanie jej poziomu wymaga pobrania niewielkiej próbki krwi. Badanie cechuje się wysoką czułością i swoistością.
Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki
Bibliografia
- Allison B Chambliss, Khushbu Patel, Jessica M Colón-Franco, Joshua Hayden, Sophie E Katz, Emi Minejima, Alison Woodworth, AACC Guidance Document on the Clinical Use of Procalcitonin, The Journal of Applied Laboratory Medicine, Volume 8, Issue 3, May 2023, Pages 598–634, https://doi.org/10.1093/jalm/jfad007
- Samsudin I, Vasikaran SD. Clinical Utility and Measurement of Procalcitonin. Clin Biochem Rev. 2017 Apr;38(2):59-68. PMID: 29332972; PMCID: PMC5759088.
- Ciepiela Olga, Diagnostyka laboratoryjna w pielęgniarstwie i położnictwie, Warszawa, PZWL, 2021, wydanie I, ISBN 978-83-200-6356-1
- Boroń-Kaczmarska Anna, Wiercińska-Drapało Alicja, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Warszawa, PZWL, 2022, wydanie II, ISBN 978-83-01-22487-5
- V. Dymicka-Piekarska, A. Wasiluk, Prokalcytonina (PCT), współczesny wskaźnik infekcji i stanów zapalnych, Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 723-728
- M. Grochowicz, Prokalcytonina (PCT) – podstawy teoretyczne i zastosowanie praktyczne w diagnostyce klinicznej, Borgis – Nowa Pediatria 2/2001, s. 16-19
