Badanie mikrobiologiczne – czym jest i dlaczego warto je wykonać?

Spis treści

1. Jakie etapy obejmuje diagnostyka mikrobiologiczna?
2. Czy badanie mikrobiologiczne wymaga specjalnego przygotowania pacjenta?
3. Kto pobiera materiał do badań mikrobiologicznych?
4. Co to jest badanie mikrobiologiczne?
5. Gdzie wykonuje się badanie mikrobiologiczne?
6. Jak przebiega proces badania mikrobiologicznego?
7. Czemu służy posiew mikrobiologiczny?
8. Jak można zidentyfikować drobnoustrój w badaniu mikrobiologicznym?
9. Co to jest antybiogram?
10. Co to jest mykogram?
11. Czemu służy antybiogram?
12. Jak wygląda wynik badania mikrobiologicznego?

Choroby zakaźne stanowią poważne zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Infekcje wywoływane przez różne patogeny mogą dawać podobne objawy kliniczne, chociaż ich leczenie może wymagać innego schematu postępowania. Prawidłowe rozpoznanie przyczyny choroby jest niezwykle istotne dla wdrożenia odpowiedniej terapii. Badania mikrobiologiczne identyfikują drobnoustroje odpowiedzialne za zakażenie, umożliwiają również określenie wrażliwości mikroorganizmów na leki.

Jakie etapy obejmuje diagnostyka mikrobiologiczna?

Diagnostyka mikrobiologiczna obejmuje:

• etap przedlaboratoryjny – pobranie materiału do badania mikrobiologicznego,
• etap laboratoryjny – wykonanie badania mikrobiologicznego,
• etap polaboratoryjny – wydanie i interpretacja wyniku badania mikrobiologicznego.

Czy badanie mikrobiologiczne wymaga specjalnego przygotowania pacjenta?

Do większości badań mikrobiologicznych należy być przygotowanym. Badanie mikrobiologiczne powinno być wykonywane przed rozpoczęciem terapii antybiotykowej lub po co najmniej 7-14 dniowym okresie od przyjęcia ostatniej dawki antybiotyku. W przypadku wymazów, przed pobieraniem materiału do badania laboratoryjnego, nie należy stosować środków działających miejscowo.

Wytyczne dotyczące przygotowania są opracowywane przez diagnostów laboratoryjnych. Szczegółowe informacje na ten temat można uzyskać w laboratorium, Punkcie Pobrań, od lekarza lub pielęgniarki.

Kto pobiera materiał do badań mikrobiologicznych?

Materiał do badań mikrobiologicznych pobiera personel medyczny: pielęgniarka, lekarz, diagnosta laboratoryjny. Wybrane materiały pobierane są samodzielnie przez pacjenta po wcześniejszym zapoznaniu z zasadami przygotowania oraz techniką pobrania. Pacjenci najczęściej sami pobierają mocz na posiew (pobranie metodą strumienia środkowego) oraz kał na posiew.

Co to jest badanie mikrobiologiczne?

Badanie mikrobiologiczne ma na celu wykrycie i zidentyfikowanie drobnoustrojów w próbkach materiału pobranych od pacjenta. W większości wypadków badanie mikrobiologiczne obejmuje również określenie wrażliwości drobnoustrojów na leki. Najczęściej pojęcie badania mikrobiologicznego kojarzone jest z badaniami w kierunku bakterii i grzybów drożdżopodobnych.

Na wynik badania mikrobiologicznego czekamy do 7 dni. Czas ten może być wydłużony ze względu na specyfikę drobnoustroju (drobnoustroje wolnorosnące) lub konieczność dodatkowego namnażania drobnoustrojów do dalszych testów.

Gdzie wykonuje się badanie mikrobiologiczne?

Badania mikrobiologiczne wykonuje się w pracowniach mikrobiologii i pracowniach prątka gruźlicy. Pracownie są częścią szerszego medycznego laboratorium diagnostycznego lub mogą być samodzielnymi jednostkami. Badania mikrobiologiczne w kierunku drobnoustrojów innych niż bakterie i grzyby drożdżopodobne (wirusów, grzybów pleśniowych, dermatofitów, pierwotniaków), ze względu na inne procedury postępowania, wykonywane są z reguły w pracowniach wirusologicznych, mykologicznych i parazytologicznych.

Przeczytaj też: Grzybice powierzchowne skóry

Jak przebiega proces badania mikrobiologicznego?

Badanie mikrobiologiczne przebiega w kilku etapach i zazwyczaj obejmuje:

• posiew materiału pobranego od pacjenta,
• identyfikację drobnoustrojów do gatunku,
• określenie wrażliwości drobnoustrojów na leki.

Badania mikrobiologiczne jakościowe służą wykryciu i określeniu gatunku wyhodowanego mikroorganizmu. W badaniach mikrobiologicznych ilościowych, oprócz identyfikacji do gatunku, możemy ocenić liczbę drobnoustrojów w jednostce objętości badanego materiału.

Czemu służy posiew mikrobiologiczny?

Posiew mikrobiologiczny ma na celu wykrycie i namnożenie drobnoustrojów, które mogą znajdować się w pobranym materiale biologicznym. Materiał posiewany jest na specjalne stałe pożywki agarowe lub na pożywki płynne (bulion). Na pożywkach stałych bakterie i grzyby rosną w postaci kolonii widocznych gołym okiem. Kolonia jest zbiorem wielu komórek powstałym po namnożeniu jednej komórki drobnoustroju. W pożywkach płynnych wzrost drobnoustrojów widoczny jest w postaci zmętnienia bulionu. Wzrost bakterii trwa zazwyczaj od kilkunastu do 48 godzin.

Namnożone drobnoustroje stanowią materiał wyjściowy do przeprowadzenia testów identyfikacyjnych, testów wrażliwości na leki i oceny mechanizmów oporności na leki.

Jak można zidentyfikować drobnoustrój w badaniu mikrobiologicznym?

Istnieją różne metody identyfikacji drobnoustrojów w badaniu mikrobiologicznym. Należą do nich:

• preparat mikroskopowy – pozwala na ocenę kształtu komórek drobnoustrojów. Preparaty wykonywane są bezpośrednio z próbek pobranych od pacjenta lub z materiału uzyskanego po namnożeniu drobnoustrojów na podłożach mikrobiologicznych. Dzięki różnym technikom barwienia możliwe jest wstępne różnicowanie bakterii ze względu na ich budowę ściany komórkowej (GRAM (+), GRAM (-), prątki kwasooporne). Ta wstępna ocena może mieć istotne znaczenie w podejmowanie decyzji terapeutycznych, jeszcze przed otrzymaniem ostatecznego wyniku badania mikrobiologicznego.

• morfologia kolonii na podłożu stałym  – pozwala na wstępną ocenę drobnoustrojów na podstawie wielkości, koloru i kształtu kolonii i ma wpływ na ukierunkowanie dalszej diagnostyki. Na wybranych pożywkach różnicujących (podłoża chromogenne) możliwe jest określenie drobnoustroju do gatunku i zakończenie na tym etapie procesu identyfikacji.

• metody biochemiczne – pozwalają na identyfikację drobnoustrojów do gatunku dzięki reakcjom biochemicznym charakterystycznym dla rodzajów i gatunków. Identyfikacja metodą biochemiczną zazwyczaj trwa 24-48 h.

• metoda spektrometrii mas (MALDI) – pozwala na identyfikację drobnoustrojów do gatunku dzięki ich charakterystycznym cechom fizycznym (z reguły opiera się na różnicach w białkach rybosomalnych). Jest to obecnie najszybsza metoda identyfikacji – oznaczenie z przygotowaniem próbki trwa kilka do kilkunastu minut. Identyfikacja z zastosowaniem spektrometrii mas daje również największą pewność odniesienia sukcesu, dzięki najszerszemu panelowi drobnoustrojów, które mogą być oznaczone.

Co to jest antybiogram?

Antybiogram jest to test laboratoryjny, który ma na celu ocenę wrażliwości i oporności bakterii na leki. Dobór leków w teście opiera się na zaleceniach europejskich (ang. European Centre for Disease Prevention and Control – EUCAST) oraz krajowych (Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów – KORLD) i jest zależny od gatunku drobnoustroju.

Antybiogram może być wykonywany:

• manualnie na podłożu mikrobiologicznym z zastosowaniem krążków wysyconych antybiotykiem. O skuteczności antybiotyku świadczy strefa zahamowania wzrostu bakterii wokół krążka,

• automatycznie, z wykorzystaniem aparatury diagnostycznej,

• manualnie na podłożu stałym z zastosowaniem pasków z gradientem stężeń antybiotyków. Oznaczenie umożliwia dokładne oznaczenie minimalnego stężenia hamującego (ang. Minimal inhibitory concentration – MIC),

• z zastosowaniem metody rozcieńczeń w bulionie. Oznaczenie umożliwia dokładne oznaczenie minimalnego stężenia hamującego (MIC).

Wyniki oznaczenia lekowrażliwości na antybiotyki wydawane z interpretacją:

• W – wrażliwy przy zastosowaniu standardowych dawek,
• WZE/ Ś – wrażliwy przy zwiększonej ekspozycji na antybiotyk,
• O – oporny, wysokie prawdopodobieństwo niepowodzenia terapeutycznego,
• N – naturalna oporność.

Przy stosowaniu pasków gradientowych i/lub metody rozcieńczeń w bulionie wynik podawany jest jako wartość liczbowa minimalnego stężenia hamującego (MIC).

Czas potrzebny do wykonania antybiogramu wynosi zazwyczaj od kilkunastu do 48 godzin.

Przeczytaj też: Antybiotyki – czy nadal są skuteczne?

Co to jest mykogram?

Mykogram jest to test laboratoryjny, który ma na celu ocenę wrażliwości i oporności grzybów drożdżopodobnych i pleśni na leki. Dobór leków w teście zależny jest od identyfikacji drobnoustrojów i opiera się na zaleceniach europejskich (ang. EUCAST – European Centre for Disease Prevention and Control).

Czemu służy antybiogram?

Antybiogram służy wskazaniu lekarzowi, na jakie antybiotyki jest wrażliwy drobnoustrój wyhodowany z materiału od pacjenta. Umożliwia to wybór optymalnej terapii. W warunkach szpitalnych wynik antybiogramu ma wpływ zarówno na podjęcie decyzji o wprowadzeniu odpowiedniego antybiotyku do leczenia infekcji, jak i na zmianę terapii na optymalną, jeżeli wcześniej, ze względów na objawy, podano empirycznie inny lek. W warunkach ambulatoryjnych wynik antybiogramu ma znaczenie zarówno w przypadku rozpoczęcia terapii, jak i w przypadku konieczności celowanego dobrania leku, jeśli wcześniejsze postępowanie nie dało spodziewanych rezultatów.

Uwaga: Antybiotyki są lekami przepisywanymi przez lekarza. Sukces terapeutyczny i zapobieganie szerzeniu oporności na antybiotyki zależy od ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza. Nie należy przerywać terapii oraz „dzielić się” antybiotykami z innymi osobami.

Jak wygląda wynik badania mikrobiologicznego?

Wynik badania mikrobiologicznego powinien być zgodny ze standardami jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych. Powinien zawierać dane dotyczące pacjenta, laboratorium, w którym badanie mikrobiologiczne wykonano, informację o dacie i godzinie pobrania i przyjęcia materiału do laboratorium oraz rezultat w postaci identyfikacji do gatunku i lekowrażliwość drobnoustroju. W przypadku drobnoustrojów o powszechnie znanej wrażliwości możliwe jest podanie informacji o terapii empirycznej (lekach z wyboru). Wyniki badań przesiewowych nie obejmują antybiogramu, a jedynie informację o mechanizmach oporności na leki.

Wynik badania mikrobiologicznego jest autoryzowany przez diagnostę laboratoryjnego.

Piśmiennictwo

1. European Committee on Antimicrobial Susceptibility Testing  https://www.eucast.org
2. Dorota Żabicka „Nowe definicje klinicznych kategorii wrażliwości wprowadzone przez EUCAST w 2019 roku”;  Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów (KORLD
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych