Chikungunya (wymowa: „czikungunia”) to tropikalna, wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary. Charakterystycznym jej objawem jest zapalenie i ból stawów. Dowiedz się, jak przenosi się wirus CHIKV i czy można się przed nim chronić. Jakie są objawy infekcji, a także jak się rozpoznaje i leczy chorobę chikungunya?
Spis treści:
- Chikungunya – gdzie występuje wirus CHIKV i na czym polega choroba?
- Objawy i przebieg choroby chikungunya
- Diagnostyka czikungunii
- Czikungunia – zapobieganie i profilaktyka
- Choroba chikungunya – podsumowanie
Chikungunya – gdzie występuje wirus CHIKV i na czym polega choroba?
Wirus chikugunya (CHIKV) występuje w ponad 110 krajach Ameryki Środkowej, Południowej, Afryki i Azji Południowo-Wschodniej. Przenoszony jest przez komary Aedes aegypti i Aedes albopictus – te same, które przenoszą wirusy zika i denga. To powoduje, że u zarażonych osób choroby te mogą pojawiać się równocześnie – istnieje możliwość koinfekcji.
>> Dowiedz się więcej o chorobie wywoływanej wirusem zika: Wirus zika – występowanie, objawy zakażenia, badania i profilaktyka
Chikungunya jest powszechnym problemem w krajach Ameryki Środkowej i Południowej. W latach 2013-2023 stwierdzono tam ponad 3,7 mln przypadków zachorowań. W Europie choroba rozprzestrzenia się głównie przez turystów. Przed pandemią COVID-19, kiedy ludzie mogli swobodnie podróżować, rejestrowano od kilkuset do nawet 1,5 tys. przypadków rocznie. W latach 2020–2022, kiedy podróże były ograniczone z powodu pandemii, liczba zachorowań spadła do zaledwie kilkudziesięciu. W Polsce co roku odnotowuje się od zera do dwóch przypadków, ale prawdopodobnie jest to liczba zaniżona.
Nazwa choroby (chikungunya lub zgodnie z wymową – czikungunia) pochodzi z języka grupy etnicznej Makonde, która zamieszkuje południowo-wschodnią Tanzanię i północny Mozambik. Słowo „kungunyala” tłumaczy się jako „być wykręconym” i odnosi się do stawowych objawów choroby.
Jak przenosi się wirus chikungunya?
Wirus chikungunya (CHIKV) to Alphavirus należący do rodziny Togaviridae. Jego rezerwuarem są małpy, a wektorem zakażenia – komary z rodzaju Aedes (A. aegypti, A. albopictus, A. polynesiensis). Wirusem CHIKV można się zarazić poprzez ukłucie komara. Przenoszenie zakażenia alfawirusami z człowieka na człowieka należy do rzadkości.
Objawy i przebieg choroby chikungunya
Okres wylęgania się gorączki czikungunia wynosi 2-5 dni. U niektórych pacjentów przebieg jest bezobjawowy. Jeśli występują objawy kliniczne, ich początek jest nagły. Obserwuje się:
- wysoką gorączkę (do 39°C),
- ból głowy,
- bóle mięśni,
- wysypka, wybroczyny i podskórne wylewy – są to cechy skazy krwotocznej,
- charakterystyczne dla choroby chikungunya objawy stawowe.
U większości pacjentów objawy ustępują w ciągu kilku dni, a przechorowanie daje trwałą odporność na wirus CHIKV.
Zakażenie wirusem CHIKV – zapalenie stawów
W obrazie klinicznym czikungunii dotyczącym zapalenia stawów wyróżnia się następujące fazy:
- ostrą – trwającą do 3 tygodni,
- podostrą – trwającą od 4 do 12 tygodni,
- przewlekłą – powyżej 12 tygodni.
- W fazie ostrej występuje gorączka, osłabienie, bóle mięśni, plamisto-grudkowa wysypka na tułowiu i kończynach. U ponad 80% chorych obserwuje się dolegliwości wielostawowe. Zajęcie stawów jest symetryczne i dotyczy zarówno rąk jak i nóg. Najczęściej są zajęte drobne stawy międzypaliczkowe, stawy nadgarstków i stawy skokowe. Występuje obrzęk okołostawowy, zapalenie pochewek ścięgnistych. Objawy mogą być tak nasilone, że utrudniają poruszanie. Zdarza się również zajęcie stawów kolanowych i barkowych, ale są to rzadkie przypadki. U 45% dorosłych chorych następuje całkowity powrót do zdrowia w ciągu 3 tygodni.
- Faza podostra daje objawy podobne do fazy ostrej, ale łagodniejsze. Obserwuje się okresy zaostrzenia bólów stawów. Objawy stawowe mogą dotyczyć stawów, które zostały zajęte w pierwszej fazie, ale mogą się pojawiać również w innych, niezajętych do tej pory obszarach.
- Faza przewlekła to okres z objawami, które mogą mieć charakter ciągły. Mogą również pojawiać się falami, z okresami nawrotów i remisji. W obrazie choroby dominują objawy stawowe (zwykle dotyczy tych samych stawów, które były zajęte w fazie ostrej). Zajęcie stawów jest symetryczne. Część pacjentów zgłasza poranną sztywność, która trwa powyżej 30 minut, a także zespół cieśni nadgarstka, objaw Raynuda i bóle mięśni. Ponadto pacjenci skarżą się na osłabienie, zaburzenia snu, bóle głowy oraz zaburzenia nastroju.
Diagnostyka czikungunii
Rozpoznanie choroby chikungunya opiera się na objawach oraz wykonaniu badań laboratoryjnych. W celu potwierdzenia zakażenia oznacza się swoiste przeciwciała w klasie IgM i/lub IgG.
Bardzo ważną rolę odgrywa wywiad i informacja, że pacjent podróżował do krajów tropikalnych, gdzie mógł być narażony na kontakt z komarami przenoszącymi wirus CHIKV. Pacjent z zapaleniem stawów przebywający w rejonach występowania chikungunyi – nawet w okresie kilku miesięcy wstecz – powinien być obserwowany pod kątem tej choroby.
W przypadku zapalenia stawów lekarz zleci pogłębioną diagnostykę. W badaniu pacjenta ważna będzie ocena układu ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem stawów obwodowych i osiowych. W badaniach laboratoryjnych na plan pierwszy wysunie się morfologia, markery stanu zapalnego – CRP i OB oraz oznaczenie poziomu kwasu moczowego. W dalszej kolejności – ANA, RF i przeciwciała antyCCP. W ocenie stanu zapalnego stawów pomocne będzie również USG.
>> Więcej o diagnostyce zapalenia stawów w artykule: Wczesne zapalenie stawów (WZS) – przyczyny, objawy, badania
Chikungunya – jak przebiega leczenie?
Leczenie jest objawowe i polega na stosowaniu leków z grupy NLPZ – niesteroidowych leków przeciwzapalnych i/lub leków przeciwbólowych. Oprócz tego zaleca się odpoczynek i odpowiednie nawadnianie, jak w przypadku innych infekcji wirusowych.
Zapalenie stawów spowodowane wirusem czikungunia może wymagać włączenia bardziej specjalistycznego leczenia, które poprowadzi reumatolog.
Czikungunia – zapobieganie i profilaktyka
Profilaktyka choroby polega na ochronie przed komarami, stosowaniu repelentów, odpowiednio noszonych ubrań (długie rękawy, długie nogawki) oraz moskitier.
>> Szczegółowe informacje o profilaktyce ukąszeń w artykule: Denga – wirusowa choroba tropikalna
Wirus CHIKV – szczepienie
Szczepionka przeciwko wirusowi CHIKV jest dostępna od listopada 2023. FDA rekomenduje zastosowanie tej szczepionki wśród podróżnych powyżej 18 r.ż., którzy udają się do krajów, gdzie występuje wirus. Szczepionka jest jednodawkowa. Można rozważyć jej podanie dla osób powyżej 65 r.ż., które podróżują do kraju, gdzie nie występują ogniska choroby, ale istnieją dowody przenoszenia wirusa CHIKV w ciągu ostatnich pięciu lat. To samo dotyczy tych osób, które będą podróżować przez długi czas – co najmniej 6 miesięcy łącznie.
Szczepionka na razie nie jest dostępna w Polsce i Europie! Europejska Agencja Leków (EMA) przyjęła wniosek o jej rejestrację w krajach Unii Europejskiej.
Choroba chikungunya – podsumowanie
Czikungunia to choroba wywoływana przez wirusy CHIKV – w Europie występuje przede wszystkim wśród turystów, którzy powracają z krajów tropikalnych. Dominującym objawem gorączki czikungunia jest zapalenie stawów, które trwa najczęściej do kilku tygodniu. Niestety u części pacjentów może przechodzić w fazę przewlekłą i trwać nawet kilka lat. Dlatego tak ważne jest, by osoby z zapaleniem stawów po powrocie z krajów tropikalnych były dokładnie monitorowane pod kątem czikungunii.
Bibliografia:
- Rorat M., Wykład Zapalenie stawów po powrocie z tropiku, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024.
- Cebula-Byrska I., Kucharz E., Gorączka chikungunya, Reumatologia 2011; 49/6.
- Suhrbier, A. Rheumatic manifestations of chikungunya: emerging concepts and interventions. Nat Rev Rheumatol 15, 597–611 (2019). https://doi.org/10.1038/s41584-019-0276-9.
- https://medycynatropikalna.pl/choroba/chikungunya.
