Dur brzuszny – objawy, diagnoza, leczenie i profilaktyka

Dur brzuszny, inaczej zwany tyfusem lub gorączką jelitową, to choroba zakaźna przewodu pokarmowego wywoływana przez gram-ujemną bakterię Salmonella. Choroba ta dotyka co roku ponad 9 milionów ludzi na całym świecie, przy czym odnotowuje się aż 110 000 zgonów. Tyfus jest główną przyczyną nabytych społecznie zakażeń w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. W wielu rozwiniętych krajach, w tym w Stanach Zjednoczonych, gorączka jelitowa jest chorobą notyfikowaną i zajmuje drugie miejsce po malarii jako przyczyna poważnych i czasem zagrażających życiu zakażeń u podróżnych.

Spis treści:

1. Czym jest dur brzuszny i jakie są jego przyczyny?
   • Jak może dojść do zakażenia bakteriami wywołującymi dur brzuszny?
2. Dur brzuszny: objawy
   • Występowanie duru brzusznego w Polsce i na świecie
3. Jak przebiega diagnostyka duru brzusznego?
4. Dur brzuszny: leczenie przypadłości
   • Nieleczony dur brzuszny. Jakie może mieć skutki?
5. Czy można zapobiec durowi brzusznemu?
   • Szczepienia na dur brzuszny

Czym jest dur brzuszny i jakie są jego przyczyny?

Dur brzuszny to poważne zakażenie bakteryjne wywoływane przez pałeczki jelitowe rodzaju Salmonella enterica (serotyp Typhi). Salmonelle, podobnie jak inne bakterie z rodziny Enterobacteriaceae, są pałeczkami gram-ujemnymi, kwasoopornymi, beztlenowymi. Kwasooporność pomaga im przetrwać w środowiskach o niskim pH, takich jak żołądek. Są beztlenowe – nie wymagają tlenu do wzrostu i mogą przetrwać w warunkach, jakie panują w jelitach. Te cechy wpływają na ich zdolność do przetrwania i szerzenia się w różnych środowiskach, w tym w organizmach żywych.

Jak może dojść do zakażenia bakteriami wywołującymi dur brzuszny?

Przenoszenie choroby odbywa się głównie drogą fekalno-oralną, poprzez spożywanie żywności lub wody skażonej kałem osoby zarażonej, przewlekłego nosiciela lub rekonwalescenta, który może być również bezobjawowy. Przenoszenie drogą płciową jest rzadko dokumentowane w przypadku mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z innymi mężczyznami. Sallmonelle mogą przetrwać w środowisku przez długi czas w niereplikującym stanie, co tworzy trwałe rezerwuary, które mogą prowadzić do zakażeń na przykład poprzez skażone uprawy.

>> To może Cię zainteresować: Salmonella – przyczyny zakażenia, objawy, leczenie, zapobieganie

Dur brzuszny: objawy

Początkowe objawy duru brzusznego są zwykle subtelne, ale mogą stopniowo narastać. Charakteryzują się wysoką gorączką, przekraczającą w niektórych przypadkach 39°C, intensywnymi bólami głowy oraz bólami brzucha, często lokalizującymi się w okolicach pępka. Chory może doświadczać ogólnego osłabienia, uczucia zmęczenia i rozbicia.

W późniejszym etapie choroby pojawiają się dodatkowe objawy, takie jak żółtaczka, objawy ze strony układu pokarmowego (jak nudności, wymioty, biegunka lub zaparcia) oraz powiększenie wątroby i śledziony. Zaburzenia neurologiczne, takie jak splątanie, drażliwość czy zaburzenia świadomości występują w przypadkach ciężkich.

W przypadku dzieci objawy mogą być łagodniejsze, choć symptomy takie jak powiększenie śledziony oraz dodatnie objawy oponowe są możliwe. Charakterystyczne są również długotrwała gorączka, suchy kaszel oraz plamisto-grudkowa wysypka na skórze.

Występowanie duru brzusznego w Polsce i na świecie

Dur brzuszny jest często spotykany w krajach o niskim standardzie sanitarno-higienicznym, zwłaszcza w regionach Azji Południowej, Azji Wschodniej, Afryce Subsaharyjskiej, Ameryce Łacińskiej oraz niektórych częściach Europy Wschodniej. W tych obszarach choroba często występuje endemicznie, co oznacza, że istnieją stałe ogniska zakażeń.

W krajach nieendemicznych nabycie tyfusu wiąże się z podróżami, kontaktem z podróżnym z kraju endemicznego lub ekspozycją na żywność przygotowaną przez przewlekłego nosiciela. Dokładna częstość występowania duru brzusznego jest trudna do określenia z powodu częstego niedoraportowania przypadków oraz różnic w dostępie do opieki zdrowotnej i diagnostyki.

W pierwszej połowie XX wieku dur brzuszny był w Polsce jedną z najczęstszych chorób zakaźnych, z najwyższą zapadalnością w Europie. Obecnie w Polsce nie jest chorobą powszechną. Zdarzają się pojedyncze przypadki rocznie, zazwyczaj związane z podróżami do krajów, gdzie choroba jest bardziej rozpowszechniona.

Jak przebiega diagnostyka duru brzusznego?

Diagnostyka duru brzusznego, obejmuje kilka kluczowych etapów.

• Wywiad i badanie fizykalne: Pierwszym krokiem jest dokładny wywiad lekarski, który obejmuje pytania dotyczące objawów pacjenta, historii podróży, kontaktu z osobami chorymi oraz wszelkich spożytych pokarmów lub wody, które mogą być skażone. Ważnym elementem jest różnicowanie duru brzusznego od innych chorób zakaźnych, które mogą dawać podobne objawy, takich jak malaria, zapalenie wątroby, inne infekcje bakteryjne lub wirusowe.
• Badania laboratoryjne:
  • Posiew krwi: Najbardziej wiarygodna metoda diagnozy. Bakterie Salmonella typhi, odpowiedzialne za dur brzuszny, mogą być wykryte w krwi pacjenta. Posiewy są najbardziej skuteczne w pierwszym tygodniu choroby.
  • Posiew moczu i kału: Bakterie mogą być również wykryte w moczu i kale, szczególnie w późniejszych stadiach choroby.
• Testy serologiczne:
  • Test Widal: Mierzy poziom przeciwciał przeciwko antygenom O (6 do 8 dni po zakażeniu) i H (10 do 12 dni po zakażeniu) bakterii Salmonella typhi. Wyniki mogą być trudne do interpretacji, szczególnie w rejonach endemicznych, gdzie ludzie mogą mieć wcześniejszą ekspozycję na bakterie.
  • ELISA: Testy serologiczne mogą wykrywać specyficzne przeciwciała w surowicy pacjenta (IgM: od około 4 do 10 dni po zakażeniu, IgG: po około 2 do 4 tygodniach od zakażenia).
• Badania molekularne: PCR (Polymerase Chain Reaction) pozwala na wykrycie DNA bakterii Salmonella typhi w próbkach krwi, kału lub innych płynów ustrojowych.
• Diagnostyka obrazowa: Chociaż rzadko stosowana w diagnostyce duru brzusznego, niektóre przypadki wymagają badań obrazowych, takich jak USG lub tomografia komputerowa, aby ocenić powikłania, takie jak perforacja jelita.

Dur brzuszny: leczenie przypadłości

Leczenie duru brzusznego, opiera się głównie na stosowaniu antybiotyków, takich jak ceftriakson, ciprofloksacyna czy azytromycyna, aby zwalczyć infekcję. Zaleca się wykonanie antybiogramu, który pozwala określić wrażliwość bakterii Salmonella typhi na różne antybiotyki, co jest kluczowe dla skutecznego leczenia, zwłaszcza w obliczu rosnącej oporności.

Pacjenci muszą również zadbać o odpowiednie nawodnienie i odpoczynek, kontrolować gorączkę za pomocą leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, oraz przestrzegać ścisłej higieny osobistej, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Regularne monitorowanie stanu zdrowia jest kluczowe, zwłaszcza w przypadkach ciężkich infekcji, które mogą wymagać hospitalizacji i intensywnej opieki medycznej.

Nieleczony dur brzuszny. Jakie może mieć skutki?

Nieleczony dur brzuszny prowadzi do poważnych powikłań, takich jak perforacja jelit, krwotoki wewnętrzne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa, przewlekłe nosicielstwo bakterii Salmonella typhi oraz ciężkie uszkodzenie wątroby. Te komplikacje są życiowo zagrażające i wymagają pilnej interwencji medycznej.

W niektórych przypadkach nieleczonego duru brzusznego dochodzi do zespołu hemolityczno-mocznicowego, który charakteryzuje się niewydolnością nerek, hemolizą (rozpadem krwinek czerwonych) oraz małopłytkowością (niską liczbą płytek krwi). Jest to bezpośredni stan zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowego leczenia szpitalnego.

>> Przeczytaj też: Denga – wirusowa choroba tropikalna

Czy można zapobiec durowi brzusznemu?

Przestrzeganie podstawowych zasad higieny oraz podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych, takich jak szczepienia, mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zakażenia durem brzusznym i zapewnić bezpieczeństwo zdrowotne.

Szczepienia na dur brzuszny

Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu jest niezwykle ważne dla osób podróżujących do krajów o niższych standardach higienicznych, gdzie istnieje większe ryzyko zakażenia bakterią Salmonella typhi. Szczepionki dostępne w Polsce, takie jak zabite szczepionki polisacharydowe i całokomórkowe, podane jednorazowo, zapewniają skuteczną ochronę przez okres około 3 lat. W niektórych regionach są także dostępne szczepionki doustne.

Szczepienia przypominające są kluczowe dla utrzymania długotrwałej odporności. Zaleca się je co 3 lata dla osób regularnie przebywających na terenach endemicznych oraz rokrocznie przed planowanymi podróżami do tych obszarów. Dzięki szczepieniom przeciwko durowi brzusznemu można skutecznie zminimalizować ryzyko zachorowania.

Dur brzuszny to poważna choroba bakteryjna, której można zapobiegać dzięki odpowiednim środkom higienicznym i szczepieniom, zwłaszcza dla osób podróżujących do regionów endemicznych. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe, aby uniknąć poważnych powikłań zdrowotnych. Edukacja na temat sposobów przenoszenia i objawów choroby znacząco wpływa na zmniejszenie ryzyka zakażenia. Wprowadzenie skutecznych programów zdrowotnych i poprawa warunków sanitarnych przyczynia się do globalnego ograniczenia występowania duru brzusznego.

>> Sprawdź też: Wirus zika – występowanie, objawy zakażenia, badania i profilaktyka

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/podrecznik/95967,dur-brzuszny (dostęp: 10.06.2024).
2. https://medycynatropikalna.pl/choroba/dur-brzuszny (dostęp: 10.06.2024).
3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.6 (dostęp: 10.06.2024).
4. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/163255,dur-brzuszny (dostęp: 10.06.2024).
5. Bhandari J, Thada PK, Hashmi MF, et al. Typhoid Fever. [Updated 2024 Apr 19]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557513/.
6. Meiring, J.E., Khanam, F., Basnyat, B. et al. Typhoid fever. Nat Rev Dis Primers 9, 71 (2023).
7. Vanderslott S, Kumar S, Adu-Sarkodie Y, Qadri F, Zellweger RM. Typhoid Control in an Era of Antimicrobial Resistance: Challenges and Opportunities. Open Forum Infect Dis. 2023 Jun 2;10(Suppl 1):S47-S52.