Fosfataza zasadowa (ALP) to ważny enzym, który jest oznaczany w diagnostyce wielu schorzeń internistycznych. Czym jest fosfataza zasadowa i o czym może świadczyć jej wzrost? Kiedy warto wykonać badania oceniające poziom fosfatazy zasadowej? Dowiedzmy się więcej na ten istotny temat.
Spis treści:
- Fosfataza zasadowa (ALP) – co to jest?
- Wskazania do badania fosfatazy alkalicznej
- Fosfataza zasadowa podwyższona – co oznacza?
- Fosfataza zasadowa obniżona – z czym może się wiązać?
- Fosfataza zasadowa – jak obniżyć?
- Podwyższony lub obniżony poziom ALP – podsumowanie
Fosfataza zasadowa (ALP) – co to jest?
Na wstępie tego artykułu należy wyjaśnić, czym tak właściwie jest fosfataza zasadowa, nazywana również fosfatazą alkaliczną. Fosfataza alkaliczna (ALP) to enzym, należący do grupy hydrolaz, który jest aktywny w środowisku, gdzie panuje podwyższone pH (a więc odczyn od 8 do 10). Enzym ten jest odpowiedzialny przede wszystkim za wspieranie prawidłowego wzrostu kośćca, a także za transport lipidów w jelitach.
W organizmie człowieka największe ilości fosfatazy alkalicznej można znaleźć w tkance kostnej, wątrobie i drogach żółciowych, nabłonku jelitowym, a u kobiet w ciąży – również w łożysku. Fosfataza zasadowa jest wykrywana we krwi człowieka i w większości pochodzi z wątroby oraz tkanki kostnej.
Fosfataza zasadowa – normy u dorosłych i dzieci
Należy mieć świadomość, że normy fosfatazy zasadowej są uzależnione od wieku oraz płci, co należy uwzględnić w czasie interpretowania wyniku. Uważa się, że u osób dorosłych stężenie fosfatazy zasadowej powinno mieścić się w zakresie 30-120 U/l. Z kolei u dzieci, dopuszczalne normy zależą od ich wieku – u maluchów do 3. roku życia za normę uważamy stężenie ALP w granicach 45-320 U/l, zaś u dzieci starszych zakres wartości prawidłowych zależy także od płci.
Poziom ALP u kobiet w ciąży
W czasie ciąży dochodzi do rozwoju i wzrostu łożyska, a co za tym idzie – do wydzielania łożyskowej formy fosfatazy zasadowej, co ma przełożenie na wzrost stężenia tego enzymu w surowicy krwi. Z tego powodu normy stężenia ALP dla kobiet w ciąży są wyższe. Stężenie fosfatazy alkalicznej u ciężarnych może wzrosnąć nawet kilkukrotnie, w porównaniu do kobiet niebędących w ciąży.
Wskazania do badania fosfatazy alkalicznej
Jak już wspomniano, fosfataza zasadowa produkowana jest przede wszystkim w kośćcu i wątrobie, co sprawia, że zmiany jej stężenia są wykorzystywane w diagnozowaniu schorzeń tkanki kostnej, wątroby, ale i dróg żółciowych.
Symptomy mogące świadczyć o chorobach wątroby, a więc przewlekłe zmęczenie, żółtaczka, bóle brzucha, czy świąd skóry zdecydowanie powinny skłonić do oznaczenia stężenia ALP. Badanie to warto wykonać także przy obecności objawów, sugerujących nieprawidłowości w obrębie tkanki kostnej, takich jak bóle kości czy zwiększonej ich łamliwości. Fosfataza zasadowa najczęściej jest oznaczana wraz z innymi parametrami wątrobowymi, które obrazują stan tego narządu. Samo oznaczenie poziomu ALP nie jest drogim badaniem, a jego cena waha się od 10 do 20 zł.
Jak przygotować się do badania ALP?
Oznaczenie fosfatazy zasadowej wykonuje się z próbki krwi żylnej. Badanie najlepiej wykonać na czczo, mając na uwadze, że stężenie ALP oznacza się najczęściej wraz z określeniem stężenia innych enzymów wątrobowych. Przed badaniem warto zadbać także o prawidłowy, nocny odpoczynek.
Fosfataza zasadowa podwyższona – co oznacza?
O czym może świadczyć podwyższone stężenie ALP? Do wzrostu poziomu tego enzymu dochodzi między innymi w takich schorzeniach i stanach klinicznych jak:
- marskość wątroby,
- stany zapalne wątroby,
- zmiany naciekowe w wątrobie (np. w przebiegu sarkoidozy, amyloidozy),
- pierwotne nowotwory wątroby,
- wtórne nowotwory wątroby, czyli przerzuty z innych narządów,
- zaawansowana osteoporoza,
- choroba Pageta,
- rozległe złamania kości,
- przerzuty nowotworowe do kości,
- nadczynności tarczycy i przytarczyc,
- przewlekła choroba nerek,
- niewydolność serca.
Podwyższony poziom fosfatazy zasadowej może wiązać się także z rozwojem cholestazy wątrobowej. Jest to stan, w którym dochodzi do upośledzenia transportu lub wytwarzania żółci w wątrobie i drogach żółciowych. Do cholestazy może dojść na skutek niedrożności przewodów żółciowych powstałej w wyniku np. kamicy żółciowej czy ucisku przez guzy, ale także różnych przewlekłych schorzeń, takich jak pierwotna marskość żółciowa i pierwotne zapalenie dróg żółciowych.
Fosfataza zasadowa obniżona – z czym może się wiązać?
Niskie stężenie fosfatazy alkalicznej może być związane między innymi z takimi sytuacjami klinicznymi jak:
- genetycznie uwarunkowana hipofosfatazja (gdzie ma się do czynienia z mutacją w genie kodującym tkankowo niespecyficzną fosfatazę zasadową),
- niedożywienie,
- głodzenie,
- niedokrwistość,
- niedobory witamin i minerałów, w tym witaminy C, cynku i magnezu,
- schorzenia endokrynologiczne, w tym zespół Cushinga, niedoczynność tarczycy oraz przedawkowanie witaminy D,
- choroba Wilsona,
- celiakia.
Fosfataza zasadowa niska to często również konsekwencja stosowania leków, w tym glikokortykosteroidów, tamoksyfenu i niektórych substancji, będących chemioterapeutykami.
Fosfataza zasadowa – jak obniżyć?
Jak można obniżyć zbyt wysoki poziom fosfataza alkalicznej? Przede wszystkim należy zacząć od leczenia schorzeń, które powodują wzrost poziomu tego enzymu. Jeżeli ma się dolegliwości, mogące świadczyć o schorzeniach tkanki kostnej lub wątroby i dróg żółciowych, to zdecydowanie warto wykonać odpowiednie badania i odwiedzić gabinet lekarski.
Podwyższony lub obniżony poziom ALP – podsumowanie
Zarówno podwyższony, jak i obniżony poziom fosfatazy zasadowej może świadczyć o poważnej dolegliwości. Jednak należy podkreślić, że nie zawsze wzrost ALP świadczy o chorobie, o czym już wspomniano na przykład w odniesieniu do ciąży czy skoku pokwitaniowego u nastolatków.
Niemniej jednak niepokojące symptomy zdecydowanie powinny skłonić do wykonania podstawowych badań laboratoryjnych, a przede wszystkim zrealizowania konsultacji u doświadczonego lekarza. Szybsze wykrycie schorzeń wątroby i kości zdecydowanie poprawia rokowanie i daje szansę na trwałe wyleczenie.
Bibliografia
- M. Hartieb i inni, Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ, Lekarz POZ, nr 4, 2017,
- Interna Szczeklika, Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019/2020,
- A. Szutowicz i inni, Diagnostyka laboratoryjna, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009,
- I. Michałus, Fosfataza zasadowa, Podręcznik Pediatrii, Medycyna Praktyczna [dostęp online].
