Jersinioza jest odzwierzęcą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie należące do rodzaju Yersinia. Pałeczki Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotuberculosis są w Polsce i innych krajach europejskich jednym z najczęstszych czynników zakażeń pokarmowych o etiologii bakteryjnej po rodzajach Salmonella i Campylobacter.
Spis treści:
- Jersinioza– co to za choroba?
- Przyczyny jersiniozy. Jak dochodzi do zakażenia pałeczkami Yersinia?
- Objawy jersiniozy
- Diagnostyka jersiniozy
- Leczenie jersiniozy
- Jersinioza – podsumowanie
Jersinioza– co to za choroba?
Jersinioza jest odzwierzęcą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotuberculosis. Należą one do rodzaju Yersinia obejmującego 11 różnych gatunków, spośród których trzy są patogenami dla człowieka. Gatunek Yersinia pestis, wywołujący dżumę, od ponad 200 lat nie był izolowany na terenie Europy, natomiast Y. enterocolitica i Y. pseudotuberculosis są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie.
- Na podstawie właściwości antygenowych wyróżnia się 6 grup serologicznych Y. pseudotuberculosis oznaczanych cyframi rzymskimi (I-VI). Za objawy chorobowe u człowieka odpowiedzialne są głównie serotypy I (90% zakażeń) i III. Chorobę wywoływaną przez Y. pseudotuberculosis określa się mianem rodencjozy.
- Wśród pałeczek Y. enterocolitica wyróżnia się kilkadziesiąt (ok.60) grup serologicznych (różnice w oparciu o antygen somatyczny O) i 7 grup biochemicznych (1A,1B,2,3,4,5,6). Za chorobotwórczość człowieka odpowiadają biotypy 1B, 2, 3, 4,5, a wśród nich głównie serotypy O:3, O:5,27, O:8, O:9.
Pałeczki Yersinia występują w glebie, wodzie oraz u domowych i dzikich zwierząt (świnie, małe gryzonie, króliki, owce, kozy, bydło, konie, lisy, jelenie, koty, psy, ptaki). Bakterie mają zdolność do namnażania się w niskich temperaturach 4-8°C (lodówki, chłodnie), nie wymagają specjalnych czynników wzrostowych, doskonale namnażają się na produktach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
Jersinioza od 20 lat podlega w Polsce rejestracji. Dane na temat zachorowań publikowane są przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB. W 2023 r. odnotowano w Polsce 318 przypadków zachorowań na jersiniozę, co stanowiło wzrost w stosunku do roku 2022 o 77%. W pierwszej połowie 2024 r. odnotowano 200 przypadków.
Przyczyny jersiniozy. Jak dochodzi do zakażenia pałeczkami Yersinia?
Za najważniejszy rezerwuar szczepów patogennych dla człowieka uważane są świnie. Do zakażenia dochodzi głównie poprzez spożycie surowej wieprzowiny i innych rodzajów skażonego mięsa.
Przyczyną zakażenia jersiniozą może być również spożycie:
- źle pasteryzowanego mleka,
- mleka w proszku,
- warzyw i owoców,
- wody pochodzącej z naturalnych źródeł, skażonej odchodami zwierząt.
Do wtórnego skażenia żywności może dojść w trakcie przygotowywania posiłków na skutek nieprzestrzegania higieny np. poprzez kontakt surowego mięsa z innymi potrawami, przenoszeniem bakterii na niemytych rękach lub sztućcach.
Ze względu na zdolność namnażania bakterii w niskich temperaturach ryzyko infekcji wzrasta także przy spożywaniu gotowych potraw przechowywanych długo w chłodni lub domowej lodówce.
Dawka zakaźna jest bardzo niska. Obserwowana jest sezonowość zachorowań, ze szczytem w okresie wiosny i na początku lata. Sporadycznie dochodzi do zakażeń z człowieka na człowieka w trakcie transfuzji krwi lub preparatów krwiopochodnych.
Dlaczego dochodzi do zakażenia pałeczkami Yersinia?
Pałeczki rodzaju Yersinia należą do drobnoustrojów inwazyjnych dysponujących wieloma czynnikami wirulencji, które umożliwiają im wnikanie i namnażanie w organizmie człowieka.
Czynniki zjadliwości są „zapisane” w chromosomie bakterii i na plazmidzie. Plazmid wirulencji (pYV – ang. plazmid for Yersinia virulence) jest głównym markerem zjadliwości bakterii, ponieważ są na nim kodowane białka umożliwiające przyleganie drobnoustrojów do komórek gospodarza (YadA), umożliwiające inwazję do komórek nabłonkowych oraz chroniące przed odpowiedzią immunologiczną (Yop).
W przebiegu choroby u człowieka mają znaczenie również czynniki kodowane w chromosomalnym DNA, takie jak białka o charakterze adhezyn (gen ail) i inwazyn (gen inv) oraz enterotoksyny (Yst).
Objawy jersiniozy
Pałeczki Yersinia wywołują zazwyczaj zakażenia sporadyczne, rzadko są przyczyną wystąpienia ognisk epidemicznych. Okres wylęgania choroby wynosi od kilku godzin (zatrucie pokarmowe) do 5-10 dni. Możliwe jest bezobjawowe nosicielstwo bakterii, ale zazwyczaj choroba ma przebieg objawowy. Kliniczny obraz choroby może różnić się w zależności od wieku zakażonego oraz gatunku lub biotypu szczepu, który jest przyczyną infekcji. Objawy utrzymują się przez 1-3 tygodnie.
Objawy zakażenia Yersinia enterocolitica u dzieci do lat 5
Objawy najczęściej wynikają z wystąpienia zapalenia jelit lub żołądka i jelit, czemu towarzyszy:
- biegunka (często z domieszką śluzu i/lub krwi),
- podwyższona temperatura,
- bóle brzucha,
- bóle głowy,
- nudności, wymioty.
Objawy zakażenia Yersinia enterocolitica u dzieci powyżej 5 lat, młodzieży i dorosłych
Najczęstszą postacią jest rzekome zapalenie wyrostka robaczkowego(dolegliwości po prawej stronie brzucha), rzadziej zapalenie jelit z ostrą biegunką. W bardzo rzadkich przypadkach jersiniozy dochodzi do rozwoju posocznicy, której następstwem może być powstanie ropni narządowych.
U niektórych osób, po upływie ok. 1 miesiąca od wystąpienia biegunki, mogą pojawiać się bóle stawów, głównie kolanowych, skokowych i nadgarstkowych. Bóle ustępują samoistnie w ciągu 6 miesięcy.
Na powierzchni skóry, w ciągu 2–20 dni, od może pojawić się również bolesny rumień guzowaty, który ustępuje po miesiącu. Zmiany skórne obejmują głównie kończyny dolne i tułów i dotyczą najczęściej kobiet.
Sporadycznie, u osób predysponowanych genetycznie może dojść do zapalenia mięśnia sercowego lub kłębuszkowego zapalenia nerek.
Diagnostyka jersiniozy
Dla rozpoznania jersiniozy konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych. W diagnostyce wykorzystywane są badania mikrobiologiczne, immunologiczne i genetyczne.
Do wykonania badań w kierunku Yersinia powinny skłonić przedłużające się w czasie objawy kliniczne, szczególnie, jeśli przeprowadzone wcześniej testy w innych kierunkach (np. SS) nie wskazały na przyczynę choroby.
Niezwykle ważny jest również wywiad epidemiologiczny (spożywanie surowej/niedogotowanej wieprzowiny lub żywności „pudełkowej” długo pozostającej w lodówce, objawy).
Badania mikrobiologiczne
W diagnostyce stosowany jest posiew kału lub, zależnie od postaci zakażenia, posiew innych materiałów (węzłów chłonnych, płynu stawowego, moczu, żółci lub krwi). Celem badania jest wykrycie, identyfikacja do gatunku i grupy serologicznej oraz określenie lekowrażliwości wyhodowanego szczepu Yersinia.
>> Przeczytaj też: Posiew kału – czemu służy badanie i jak interpretować wyniki?
Typowanie serologiczne jest bardzo ważnym elementem diagnostyki bakteriologicznej zakażeń pałeczkami Yersinia enterocolitica, ponieważ nie każdy szczep tego gatunku jest chorobotwórczy.
Badania serologiczne
Badania służą wykryciu i określeniu poziomu przeciwciał przeciwko antygenom Yersinia w krwi pobranej od pacjenta. Do wykrywania przeciwciał służą różne rodzaje testów:
- ELISA – metoda immunoenzymatyczna
- Western Blot – metoda służy do weryfikowania wyników dodatnich uzyskanych metodą ELISA (eliminowane są fałszywie dodatnie wyniki testu immunoenzymatycznego)
W testach poszukiwane są przeciwciała w 3-ch klasach. Na podstawie obecności poszczególnych klas przeciwciał w krwi możliwe jest określanie etapu zakażenia.
- Klasa IgA – przeciwciała pojawiają się we krwi na początku zakażenia i osiągają najwyższy poziom w 2 tygodniu choroby. W przypadku niepowikłanego przebiegu zakażenia przeciwciała zanikają w ciągu kilku miesięcy. Długie (nawet przez kilka lat) utrzymywanie się podwyższonego miana przeciwciał w klasie IgA świadczy o wystąpieniu powikłań.
- Klasa IgM – klasy IgM pojawiają się w pierwszej fazie zakażenia i mogą świadczyć o aktywnej chorobie lub niedawno przebytym zakażeniu.
- Klasa IgG- przeciwciała pojawiają się po ok. 2-ch tygodniach od zakażenia, ich miano stopniowo narasta i pozostaje wysokie przez wiele miesięcy. Przeciwciała IgG są obecne w krwi przez wiele lat, często nawet do końca życia.
Przyczyną fałszywie ujemnych wyników badania serologicznego może być zbyt wczesne wykonanie testu w okresie tzw. okienka serologicznego, kiedy mimo zakażenia przeciwciała nie są jeszcze wytwarzane.
Przyczyną fałszywie dodatnich badań serologicznych mogą być reakcje krzyżowe z antygenami innych bakterii. Każdy dodatni wynik badania przesiewowego należy potwierdzić badaniem o większej specyficzności.
Elispot
Test przeznaczony jest do oceny komórkowej odpowiedzi immunologicznej organizmu na białka Yop charakterystyczne dla wirulentnych szczepów Yersinia. Wyniki dodatnie w tej metodzie, ze względu na przebieg odpowiedzi immunologicznej, pojawiają się szybciej niż w metodach serologicznych, szybciej ulegają równiej negatywizacji. Metoda jest bardziej czuła i swoista niż ELISA.
Testy genetyczne
Testy molekularne umożliwiają detekcję bakterii w próbce materiału pobranego od pacjenta z wyjątkowo wysokim poziomem czułości i swoistości. Badanie wykrywa fragmenty materiału genetycznego charakterystycznego dla szczepów Yersinia.
Leczenie jersiniozy
Jersinioza ma zazwyczaj łagodny przebieg i w większości przypadków stosuje się jedynie leczenie objawowe obejmujące:
- nawadnianie,
- lekkostrawną dietę,
- leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne.
Leczenie przyczynowe opiera się na podawaniu antybiotyków, które na podstawie wyników badań i objawów klinicznych dobiera lekarz.
Objawy jersiniozy z reguły całkowicie ustępują, lecz w przypadku ciężkiego przebiegu infekcji i przy współistnieniu innych chorób czy predyspozycji genetycznych zakażonego może dojść do groźnych dla zdrowia, a nawet życia powikłań.
Do najcięższych powikłań należą martwica jelit, posocznica, zapalenie mięśnia sercowego, kłębuszkowego zapalenia nerek.
Jersinioza – podsumowanie
- Jersinioza jest chorobą odzwierzęcą wywoływaną przez bakterie Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotuberculosis.
- Do zakażenia jersiniozą dochodzi głównie drogą pokarmową poprzez spożywanie surowej lub niedogotowanej wieprzowiny oraz gotowej żywności długo przechowywanej w temperaturze lodówki.
- Zakażeniu pałeczkami Yersinia sprzyja nieprzestrzeganie higieny osobistej i higieny przygotowywania posiłków.
- Potwierdzenie przypadku jersiniozy wymaga wykonania badań laboratoryjnych.
- Większość przypadków jersiniozy ulega samoograniczeniu i wystarczające jest zastosowanie terapii objawowej.
- Ciężkie przypadki zakażenia Yersinia wymagają podania antybiotyków, które dobiera lekarz.
Piśmiennictwo
- M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010
- „Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń przewodu pokarmowego i zatruć pokarmowych – wykłady”; Kurs dla diagnostów laboratoryjnych 28-30 maja 2014 r.; Kierownik naukowy kursu dr n.med. Jolanta Szych
- dr n.med. Jolanta Szych „Jersinioza – nowe zagrożenie mało znaną chorobą” Nowa KlinikaVol 18 No 4 2011
- dr n.med. Magdalena Rogalska https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165053,jersinioza ( dostęp22.09.2024 r.)
- Małgorzata Janowska, Barbara Jędrzejewska, Joanna Janowska „Jersinioza – nowe wyzwanie współczesnej medycyny” Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 3, 257-260
