Wiele chorób jest skutkiem nieprawidłowego żywienia lub przyczynia się do niego. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby starsze. Według badań w Polsce niedostateczny stopień odżywienia dotyczy ok. 40% kobiet i 30% mężczyzn w wieku powyżej 75 lat (badanie WOBASZ-SENIOR). Dowiedz się, jak rozpoznać niedożywienie.
Spis treści:
- Co to jest niedożywienie?
- Jakie są przyczyny nieodżywienia?
- Jakie są objawy niedożywienia?
- Jak diagnozuje się niedożywienie?
- Jak leczyć niedożywienie?
- Przyczyny, objawy i leczenie niedożywienia – podsumowanie
Co to jest niedożywienie?
Niedożywienie według European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) to „stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej”. Rozróżnia się niedożywienie niewielkiego stopnia lub niedożywienie ciężkie (wyniszczenie).
Wyróżnia się 3 typy niedożywienia:
- niedożywienie typu marasmus (białkowo-kaloryczne) – jest spowodowane przyjmowaniem niewystarczającej ilości białka i energii. Występuje przy długotrwałym głodzeniu (m.in. u pacjentów z anoreksją), urazach oraz stanach pooperacyjnych;
- niedożywienie typu kwashiorkor (białkowe) – występuje najczęściej u pacjentów z otyłością* w przebiegu ostrej choroby, w następstwie ciężkiego urazu, wypadku lub nagłej operacji (dużego katabolizmu).;
- niedożywienie typu mieszanego – jest połączeniem nieodżywienia typu marasmus i kwashiorkor. Występuje m.in. u osób z ciężką postacią choroby Leśniowskiego–Crohna, po urazach wielonarządowych i niedostarczających składników odżywczych przez ≥ 7 dni od wstrzymania przyjmowania pokarmów drogą doustną.
*Pacjent z chorobą otyłościową wbrew pozorom jest pacjentem z podwyższonym ryzykiem niedożywienia. W powyższych sytuacjach pacjent zużywać będzie białko zawarte w mięśniach (których ma mniej niż osoby o prawidłowej masie ciała), a nie z tkanki tłuszczowej, której ma za dużo.
Jakie są przyczyny nieodżywienia?
Najczęstszymi przyczynami niedożywienia są:
- niedostateczna podaż składników odżywczych (spowodowana najczęściej brakiem łaknienia wynikającego z choroby przewlekłej),
- zwiększona utrata substancji odżywczych (spowodowana zaburzeniami wchłaniania, trawienia, przetokami lub biegunką),
- zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze (spowodowane chorobą i jednoczesnym hiperkatabolizmem).
Niedożywienie najczęściej występuje:
- u chorych na choroby przewlekłe,
- u osób nieprzyjmujących pożywienia dłużej niż 3 dni,
- u osób przyjmujących pożywienie w ilości mniejszej niż 50% zapotrzebowania dłużej niż 10 dni,
- u chorych pozostający w trakcie płynoterapii dłużej niż 7 dni,
- u osób w wieku > 70 lat,
- u osób o niskim statusie socjoekonomicznym (spożywający produkty niskiej jakości i ubogie w składniki odżywcze).
>> Sprawdź też: Ból brzucha – skąd się bierze?
Jakie są objawy niedożywienia?
Objawy w zależności od rodzaju nieodżywienia mogę być różne.
Głównymi objawami niedożywia organizmu typu marasmus są spadek masy ciała, ubytek masy mięśniowej, osłabienie, niedokrwistość, jak również pogorszenie funkcji wszystkich narządów i układów (w tym objawy psychiczne). Najczęściej dotyczy osób chorych przewlekle, którzy sami zauważają postępujące zmiany (chudnięcie, brak apetytu, ubytek sił).
W typie kwashiorkor rozwój niedożywienia postępuje szybko, a zły stan pogłębia się gwałtownie. Cechą charakterystyczną jest spadek stężenia białek i albumin. Mogą wystąpić obrzęki (możliwy wzrost masy ciała), wodobrzusze, hepatomegalia, zmiany skórne.
W niedożywieniu typu mieszanego następuje poważna, długotrwała, niezamierzona i postępująca utrata masy ciała prowadząca do wyniszczenia. Cechuje się niskimi stężeniami albuminy i prealbuminy w osoczu, upośledzeniem odporności, zaburzeniem wodno-elektrolitowym oraz nasilonym stanem zapalnym.
Jak diagnozuje się niedożywienie?
Kryteria rozpoznania niedożywienia GLIM 2018 (Global Leadership Conversation: Addressing Malnutrition) obejmują: badanie przesiewowe, ocenę (fenotypową i etiologiczną), rozpoznanie, jak również stopnia zaawansowania.
Przy przyjęciu na oddział szpitalny powinno wykonywać się – według wytycznych ESPEN – przesiewową ocenę stanu odżywienia (SGA lub NRS 2002). Uzupełnia się ją wykonując badania laboratoryjne takie jak albumina, prealbumina, transferryna i stężenie fosforanów.
Kryteria fenotypowe obejmują niezamierzoną utratę masy ciała, niski wskaźnik BMI oraz zmniejszenie masy mięśniowej (oceniane przy użyciu oceny składu ciała np. bioimpedencja elektryczna).
Kryteria etiologiczne to zmniejszenie podaży i/lub wchłaniania, obciążenie chorobą i/lub stan zapalny (wynikający z ostrej lub przewlekłej choroby lub urazu).
Rozpoznanie niedożywienia następuje, jeśli stwierdza się którekolwiek z powyższych kryteriów (co najmniej 1 fenotypowe i 1 etiologiczne). Następnie ustala się stopnień ciężkości niedożywienia.
Jak leczyć niedożywienie?
Niedożywienie wymaga leczenia w postaci kompleksowego leczenia choroby przewlekłej z uwzględnieniem leczenia żywieniowego. Postępowanie przy niedożywieniu lub ryzyku jego wystąpienia zależy od stanu zdrowia i obejmuje żywienie dojelitowe (drogą przewodu pokarmowego) lub pozajelitowe (drogą dożylną).
Żywienie doustne pacjentów niedożywionych w zależności od sytuacji klinicznej może odbywać się poprzez:
- zwiększenie gęstości odżywczej posiłków,
- wzbogacanie pokarmu przemysłowymi dietami cząstkowymi zawierającymi jeden składnik odżywczy,
- włączenie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego,
- żywienie przez zgłębnik,
- specjalnie wytworzoną przetokę odżywczą.
>> Dowiedz się więcej: Żywienie osób starszych
Przyczyny, objawy i leczenie niedożywienia – podsumowanie
W grupie ryzyka nieodżywienia są osoby starsze, z niskim wskaźnikiem BMI oraz z chorobą otyłościową. Diagnozuje się je m.in. na podstawie wywiadu zdrowotno-żywieniowego, badań przesiewowych, wyników badań laboratoryjnych oraz analizy składu ciała. Niedożywienie wymaga ustalenia przyczyny oraz specjalnego postępowania dietetycznego pod nadzorem lekarskim.
Bibliografia
- Waśkiewicz A., Synowska E., Broda G.: Ocena stanu zdrowia i odżywienia osób w wieku powyżej 75 lat w populacji polskiej. Badanie WOBASZ-SENIOR. Bromat. Chem. Toksykol., 2012; 3: 614–618
- Wojszel Z.B.: Niedożywienie i dylematy leczenia żywieniowego w geriatrii. Postępy Nauk Medycznych, 2011; 8: 649–657
- Kondrup J., Allison S.P., Elia M. i wsp: ESPEN guidelines for nutritional screening. Clin. Nutr., 2003; 22: 415–421
- Niedożywienie i ocena stanu odżywienia pacjenta | Dieta i ruch – mp.pl
- Niedożywienie – rozpoznanie i postępowanie w ramach praktyki lekarza rodzinnego – Praktyka kliniczna – Medycyna Rodzinna – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
- Lochs H., Allison S.P., Meier R i wsp: Introductory to the ESPEN guidelines on enteral nutrition: terminology, definitions and general topics. Clin. Nutr., 2006; 25: 180–186
- GLIM_criteria.pdf (espen.org)
