Regularne miesiączki są najbardziej widocznym, klinicznym symptomem prawidłowo funkcjonującego cyklu u kobiety. Dlatego wszelkie odstępstwa od regularnego cyklu bywają powodem do niepokoju. Poznaj klasyfikację zaburzeń cyklu miesiączkowego, ich przyczyny i diagnostykę.
Spis treści:
- Klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania – zaburzenia miesiączkowania ICD-10
- Nieregularny okres – co ile dni występuje?
- Przyczyny zaburzeń miesiączkowania – przyczyny wtórnego braku miesiączki
- Niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa- zaburzenia funkcji podwzgórza, uszkodzenie podwzgórza lub przysadki (tzw. hipogonadyzm hipogonadotropowy)
- Zaburzenia czynności osi podwzgórze – przysadka wywołane przez zespół policystycznych jajników (PCOS)
- Pierwotna niewydolność jajników (z ang. primary ovarian insufficiency, POI) – hipogonadyzm hipergonadotropowy
- Hiperprolaktynemia – podwyższone stężenie prolaktyny
- Inne przyczyny zaburzeń miesiączkowania
- Zaburzenia miesiączkowania a stosowane leki
- Zaburzenia miesiączkowania – objawy i konsekwencje
- Zaburzenia miesiączkowania – diagnostyka
- Zaburzenia miesiączkowania – leczenie
- Podsumowanie
Klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania – zaburzenia miesiączkowania ICD-10
Zaburzenia miesiączkowania w ICD-10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) określane są jako brak miesiączki, skąpe lub rzadkie miesiączki (N91).
Kliniczny podział tych zaburzeń to brak miesiączki lub miesiączki nieregularne.
Brak miesiączki (z łac. amenorrhea) może występować jako:
- pierwotny (z łac. amenorrhea primaria) – polega na nierozpoczęciu miesiączkowania w okresie pokwitania – czyli w wieku typowym dla początku dojrzewania płciowego;
- wtórny (z łac. amenorrhea secundaria) – jest to brak miesiączki u kobiety, która uprzednio miesiączkowała. Diagnostyki przyczyn wtórnego braku miesiączki wymaga stan, w którym u kobiety regularnie miesiączkującej jej zatrzymanie trwa trzy miesiące.
Z kolei nieregularne krwawienia miesięczne występują jako:
- oligomenorrhea – rzadkie miesiączkowanie
- polimenorrhea – nadmiernie częste miesiączkowanie.
Nieregularny okres – co ile dni występuje?
Prawidłowy cykl miesięczny trwa 28 dni (+/- 7 dni). Jeśli cykl jest krótszy niż 21 dni i dłuższy niż 35 dni, rośnie ryzyko występowania cykli bezowulacyjnych i problemów z zajściem w ciążę, ponieważ czas trwania lutealnej fazy cyklu – po owulacji – wynosi 12-14 dni.
Nieprawidłowy cykl miesiączkowy to okres, w którym miesiączka występuje:
- w cyklu krótszym niż 21 dni – zbyt częste miesiączki
- w cyklu dłuższym niż 35 dni – zbyt rzadkie miesiączki.
Za nieprawidłowe uznaje się również, jeśli miesiączka trwa dłużej niż 8 dni.
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania – przyczyny wtórnego braku miesiączki
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania i wtórnego braku miesiączki mogą być bardzo zróżnicowane. Cykl menstruacyjny u kobiety zależy m.in. od prawidłowego funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik. Jeśli na którymś z poziomów tej osi wystąpią zaburzenia, możemy mieć do czynienia z nieprawidłowymi cyklami miesiączkowymi.
Niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa- zaburzenia funkcji podwzgórza, uszkodzenie podwzgórza lub przysadki (tzw. hipogonadyzm hipogonadotropowy)
Podwzgórze wydziela hormon GnRH – gonadoliberynę, który jest sygnałem dla przysadki mózgowej do wydzielania LH i FSH – hormonów sterujących cyklem miesiączkowym. Zaburzenia wydzielania tych hormonów, niskie stężenie gonadotropin to jedna z częstszych przyczyn zaburzeń miesiączkowania.
Źródłem tych zaburzeń może być zespół Kallmana – choroba uwarunkowana genetycznie. Jednak znacznie powszechniej są to przyczyny wtórne, do których należą:
- stres emocjonalny i czynniki psychogenne – nieregularne miesiączki mogą występować w okresach wzmożonego napięcia psychicznego u kobiety i mogą ustępować samoistnie, gdy stres przeminie;
- zaburzenia odżywiania – anoreksja lub bulimia – organizm kobiety z zaburzeniami masy ciała produkuje mniejsze ilości GnRH;
- otyłość;
- zbyt intensywne uprawianie sportu – zanik miesiączki występuje u ok. 5-25% kobiet intensywnie uprawiających sport. Dla organizmu taki wysiłek fizyczny jest czynnikiem stresowym, podwyższającym stężenie kortyzolu, a w konsekwencji obniżającym wydzielanie GnRH i LH. Duże znaczenie ma również fakt, iż w niektórych sportach zawodniczki odżywiają się nieadekwatnie do wkładanego wysiłku fizycznego. Brak miesiączki najczęściej występuje w takich dyscyplinach jak biegi długodystansowe, gimnastyka, pływanie, kolarstwo, często są obserwowane u kobiet uprawiających balet.
Inną grupą przyczyn niewydolności układu podwzgórze-przysadka są zmiany powstałe wskutek uszkodzenia jednego z tych narządów. Zdarza się to w przebiegu:
- operacji lub napromieniania okolicy podwzgórzowo-przysadkowej;
- zespołu Sheehana – uszkodzenia przysadki w wyniku krwotoku poporodowego i wstrząsu pokrwotocznego.
Zaburzenia czynności osi podwzgórze – przysadka wywołane przez zespół policystycznych jajników (PCOS)
W zespole policystycznych jajników podstawowym problemem są zmiany w jajnikach polegające na nadmiernej produkcji androgenów (męskich hormonów płciowych). Dodatkowe, niekorzystnie wpływające na przebieg tej choroby czynniki to insulinooporność oraz stężenie LH. Jedną z dolegliwości PCOS są zaburzenia miesiączkowania, polegające na występowaniu skąpych krwawień w cyklach dłuższych niż 35 dni. U niektórych pacjentek występuje mniej niż 8 cykli w roku, u niektórych następuje zanik miesiączki. Rzadziej dochodzi do zaburzeń polegających na krótkich i częstych cyklach.
Pierwotna niewydolność jajników (z ang. primary ovarian insufficiency, POI) – hipogonadyzm hipergonadotropowy
Stan nazywany także „przedwczesną menopauzą” lub „przedwczesnym wygasaniem czynności jajników”, występuje u kobiet przed 40 r.ż. Objawem klinicznym pierwotnej niewydolności jajników są:
- zaburzenia miesiączkowania typu oligomenorrhea i/lub brak miesiączek,
- podwyższone stężenie FSH/LH i niedobór estrogenów (uderzenia gorąca, suchość pochwy, osteoporoza).
Nieregularne miesiączki u młodych kobiet mogą być pierwszym objawem niewydolności jajników.
Hiperprolaktynemia – podwyższone stężenie prolaktyny
Podwyższone stężenie prolaktyny może być spowodowane przyczynami fizjologicznymi (np. ciąża lub karmienie piersią) lub patofizjologicznymi (np. gruczolak przysadki – prolaktynoma, choroby autoimmunologiczne, itp.).
Podwyższony poziom prolaktyny wywołuje szereg objawów, w tym zaburzenia miesiączkowania do braku miesiączki włącznie. Stopień nasilenia objawów zależny jest od stężenia prolaktyny we krwi.
>> Sprawdź też: Prolaktyna u kobiet – ile wynosi referencyjna wartość? Prolaktyna w ciąży i w menopauzie
Inne przyczyny zaburzeń miesiączkowania
- guzy przysadki inne niż prolaktynoma oraz guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej;
- wady macicy i kanału rodnego – wrodzone lub nabyte (np. zrosty utrudniające przepływ krwi menstruacyjnej);
- choroby tarczycy – niedoczynność lub nadczynność tarczycy.
>> To może Ci się przydać: Tarczyca PRZED ciążą – pod specjalnym nadzorem
Zaburzenia miesiączkowania a stosowane leki
Do zaburzeń cyklu może prowadzić także zażywanie niektórych leków. Obserwuje się zaburzenia miesiączkowania po zażywaniu sterydów (leków glikokortykosteroidowych), leków przeciwdepresyjnych, nasennych, stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego.
Preparatami, które mogą powodować zaburzenia miesiączkowania są najczęściej hormonalne leki antykoncepcyjne, również wkładki domaciczne.
Zaburzenia miesiączkowania – objawy i konsekwencje
Najczęstszymi objawami zaburzeń miesiączkowania są:
- nieregularne okresy,
- zanik miesiączki,
- zmiana obfitości krwawień – krwawienia skąpe lub nadmierne.
Zaburzenia miesiączkowania są problemem, który może prowadzić do szeregu konsekwencji zdrowotnych. W wyniku zbyt dużych krwawień może wystąpić anemia z niedoboru żelaza. Skutkami zaburzeń hormonalnych mogą być: hirsutyzm (nadmierne owłosienie), mlekotok, niepłodność, problemy skórne (trądzik).
Zaburzenia miesiączkowania – diagnostyka
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania mogą być różne, dlatego celem diagnostyki jest ustalenie ich źródła i podjęcie właściwego leczenia. Dla części pacjentek celem takiego leczenia będzie zajście w ciążę.
>> Przeczytaj też: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę
Po zebraniu wywiadu oraz zbadaniu pacjentki, jednym z pierwszych kroków diagnostycznych jest wykluczenie ciąży oraz diagnostyka funkcji tarczycy (nadczynności lub niedoczynności).
Często wykonuje się szereg badań:
- morfologia,
- oznaczenie poziomu hormonów (w kierunku PCOS, przedwczesnego wygaszania czynności jajników, oznacza się poziom prolaktyny),
- parametry układu krzepnięcia.
Wykonuje się również badania obrazowe, np. USG.
Odpowiednie badania zleca lekarz prowadzący, najczęściej ginekolog, często we współpracy z endokrynologiem.
Zaburzenia miesiączkowania – leczenie
Sposób leczenia jest uzależniony do przyczyny choroby. Jeśli wynika ona z istniejących wad narządu rodnego lub spowodowana jest guzem przysadki, pacjentka może wymagać leczenia operacyjnego.
Zaburzenia hormonalne wymagają korekty za pomocą farmakoterapii (hormony tarczycy, hormonalną terapię zastępczą, hormonalne leki stosowane w antykoncepcji, agonistów dopaminy, itp.).
Jeśli problemy z miesiączką spowodowane są przez zaburzenia odżywiania – anoreksję – pacjentka wymaga leczenia psychiatrycznego. Jeśli towarzyszy im niedokrwistość z niedoboru żelaza, włącza się odpowiednią suplementację.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania może być procesem długotrwałym, pacjentka powinna również zmienić styl życia, wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe oraz właściwą – umiarkowaną – aktywność fizyczną.
Podsumowanie
Zaburzenia miesiączkowania u kobiet w wieku rozrodczym to złożony problem medyczny. Należy pamiętać, iż już trzymiesięczny brak miesiączki jest przesłanką do wdrożenia diagnostyki. Również zaburzenia długości cyklu miesiączkowego (zbyt krótkie lub zbyt długie cykle) powinny skłaniać do konsultacji lekarskiej, zwłaszcza w sytuacji, gdy pacjentka chciałaby zajść w ciążę.
PIŚMIENNICTWO
- Sosnowska G., Laudański P., Pierwotna niewydolność jajników – patogeneza, diagnostyka i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019, tom 4, nr 1, strony 34–39.
- Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II.
