Kortyzol odgrywa znaczącą rolę w organizmie człowieka – bierze udział w wielu procesach fizjologicznych. Jego stężenie we krwi uzależnione jest od pory dnia, a najwyższe wartości osiąga nad ranem. Jednak co, jeśli poziom kortyzolu jest poniżej normy? Czy towarzyszą temu jakieś objawy? Co może być przyczyną obniżonego stężenia kortyzolu? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w naszym artykule.
Spis treści:
- Kortyzol i jego funkcja w organizmie
- Niski poziom kortyzolu – objawy
- Obniżony kortyzol – przyczyny
- Niski poziom kortyzolu – diagnostyka i badania
- Niski poziom kortyzolu – leczenie
- Niski poziom kortyzolu a zaburzenia psychiczne
Kortyzol i jego funkcja w organizmie
Kortyzol to hormon steroidowy produkowany przez nadnercza, odgrywający kluczową rolę w regulacji wielu procesów fizjologicznych, w tym metabolizmu, odpowiedzi immunologicznej oraz reakcji na stres. Jego poziom w organizmie zmienia się w ciągu dnia, osiągając szczyt rano i stopniowo opadając wieczorem. Kortyzol jest niezbędny do utrzymania homeostazy, wpływając na poziom glukozy we krwi, ciśnienie krwi oraz funkcje sercowo-naczyniowe.
>> Więcej na temat funkcji kortyzolu dowiesz się z: Kortyzol – hormon stresu
Niski poziom kortyzolu – objawy
Niski poziom kortyzolu, zwany hipokortyzolemią, może prowadzić do szeregu objawów, które są często niespecyficzne i mogą obejmować:
- przewlekłe zmęczenie,
- hipoglikemię (niski poziom cukru we krwi),
- utratę siły mięśniowej i osłabienie,
- niskie ciśnienie krwi,
- niską odporność na stres,
- zwiększone pragnienie spożywania słonych pokarmów,
- zmniejszenie masy ciała,
- luźne stolce,
- hiperpigmentację skóry (ciemniejsze plamy na skórze), szczególnie w miejscach narażonych na tarcie, fałdach skóry i na błonach śluzowych,
- suchą, cienką, podatną na infekcje skórą,
- opóźnione gojenie się ran.
| Ciekawostka: Osoby z niskim poziomem kortyzolu mogą doświadczać tzw. „syndromu świeżego wdechu”, co oznacza uczucie nagłej poprawy samopoczucia po krótkim okresie odpoczynku lub relaksu. |
>> Sprawdź też: Podwyższony poziom kortyzolu – objawy, przyczyny, diagnostyka, możliwości obniżenia
Obniżony kortyzol – przyczyny
Wśród przyczyn obniżonego poziomu kortyzolu wyróżnić można:
- Chorobę Addisona. To autoimmunologiczne schorzenie, w którym układ odpornościowy atakuje korę nadnerczy, prowadząc do jej uszkodzenia i zmniejszonej produkcji kortyzolu. Choroba Addisona jest jedną z głównych przyczyn pierwotnej niewydolności nadnerczy.
- Wtórną niewydolność nadnerczy. Wynika ona z problemów z przysadką mózgową, która nie produkuje wystarczającej ilości hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). ACTH jest niezbędny do stymulowania nadnerczy do produkcji kortyzolu. Przyczyną mogą być guzy, urazy, infekcje lub usunięcie przysadki.
- Długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów. Przewlekłe przyjmowanie syntetycznych glikokortykosteroidów (np. prednizolon, hydrokortyzon) może hamować produkcję kortyzolu przez nadnercza. Po odstawieniu tych leków może wystąpić hipokortyzolemia, ponieważ nadnercza potrzebują czasu na przywrócenie normalnej funkcji.
- Zespół Sheehana. To rzadka przyczyna wtórnej niewydolności nadnerczy, wynikająca z martwicy przysadki mózgowej, która może wystąpić po masywnym krwotoku poporodowym.
- Infekcje. Gruźlica, grzybice lub HIV mogą uszkadzać nadnercza, prowadząc do ich niewydolności i obniżenia poziomu kortyzolu.
- Nowotwory. M.in. guzy przysadki lub nadnerczy.
- Wrodzone zaburzenia nadnerczy. Mowa tu o wrodzonych defektach enzymatycznych (jak wrodzona hiperplazja nadnerczy), które wynikają z mutacji w genach CYP21A2, CYP11B1 czy CYP17A1, zespole Albrighta, związanym z defektem genu GNAS1, a także o adrenoleukodystrofii (ABCD1) oraz zespole autoimmunologicznego niedoboru nadnerczy (AIRE).
- Operacje lub urazy nadnerczy i przysadki mózgowej.
Niski poziom kortyzolu – diagnostyka i badania
Diagnostyka niskiego poziomu kortyzolu wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego zarówno badania laboratoryjne, jak i obrazowe, a także dokładną ocenę kliniczną. Pierwszym krokiem jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu medycznego oraz badania fizykalnego. Lekarz pyta o objawy pacjenta, historię medyczną, stosowane leki oraz ewentualne czynniki stresowe. Badanie fizykalne może obejmować ocenę objawów takich jak niskie ciśnienie krwi, utrata masy ciała czy zmęczenie.
Wśród wykonywanych badań laboratoryjnych wyróżnić można:
- badanie poziomu kortyzolu we krwi – przeprowadza się je zazwyczaj rano, kiedy jego stężenie jest najwyższe.
- test stymulacji ACTH – tym teście pacjentowi podaje się syntetyczny ACTH, a następnie mierzy się odpowiedź nadnerczy w postaci wydzielania kortyzolu.
- test stymulacji z deksametazonem– ocenia reakcję organizmu na podanie deksametazonu, co pozwala odróżnić, czy niski poziom kortyzolu wynika z zaburzeń nadnerczy, czy problemów z przysadką mózgową.
- profil kortyzolu w ślinie – badanie poziomu kortyzolu w ślinie, przeprowadzane wielokrotnie w ciągu dnia, ocenia rytm dobowy wydzielania kortyzolu, co może pomóc w rozpoznaniu zaburzeń w jego produkcji.
- inne badania hormonalne – takie jak aldosteron, renina czy hormony płciowe, aby uzyskać pełniejszy obraz funkcji nadnerczy i przysadki.
W celu oceny nadnerczy i przysadki mózgowej oraz identyfikacji guzów lub innych patologii wykonuje się również tomografię komputerową bądź rezonans magnetyczny.
W przypadku podejrzenia wrodzonych przyczyn zaburzenia funkcji nadnerczy wykonywane są badania genetyczne. Najczęściej stosowanym jest sekwencjonowanie nowej generacji (NGS).
Niski poziom kortyzolu – leczenie
Normalizacja poziomu kortyzolu, szczególnie gdy jego niski poziom jest związany z zaburzeniami zdrowotnymi, polega na leczeniu podstawowej przyczyny.
W przypadkach znacznego niedoboru stosowana jest terapia zastępcza glikokortykosteroidami, takimi jak hydrokortyzon, prednizolon lub deksametazon. Dawkowanie i rodzaj leku są dostosowywane przez lekarza w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta i monitorowane za pomocą regularnych badań kontrolnych.
Oprócz leczenia farmakologicznego zaleca się zmianę stylu życia, w tym wprowadzenie zdrowej diety oraz regularną aktywność fizyczną, które nie tylko pomagają w regulacji poziomu kortyzolu, ale także przyczyniają się do poprawy samopoczucia i redukcji stresu.
Niski poziom kortyzolu a zaburzenia psychiczne
Niski poziom kortyzolu może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, ponieważ kortyzol, znany jako hormon stresu, pełni kluczową rolę w regulacji reakcji organizmu na stres. Gdy poziom kortyzolu jest zbyt niski, organizm traci zdolność do efektywnego radzenia sobie ze stresorami, co może prowadzić do chronicznego zmęczenia, problemów z koncentracją i obniżonego nastroju.
Niedobór kortyzolu wpływa również na metabolizm glukozy i lipidów, co jest kluczowe dla funkcjonowania mózgu. Zaburzenia w metabolizmie glukozy mogą prowadzić do hipoglikemii, co skutkuje uczuciem drażliwości i lęku. Z kolei dysregulacja metabolizmu lipidów może zakłócać równowagę neurotransmiterów, takich jak serotonina i noradrenalina, które są odpowiedzialne za regulację nastroju i emocji. W rezultacie niski poziom kortyzolu może przyczyniać się do rozwoju depresji, zespołu stresu pourazowego (PTSD) oraz innych zaburzeń lękowych.
Dodatkowo, spłaszczony rytm dobowy kortyzolu, często obserwowany u osób z jego niedoborem, może nasilać te problemy, prowadząc do trudności w adaptacji do codziennych wyzwań. Brak odpowiedniego poziomu kortyzolu zaburza również funkcjonowanie osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), co dodatkowo pogłębia problemy psychiczne.
Niski poziom kortyzolu, zwany hipokortyzolemią, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, wpływając zarówno na fizyczne, jak i psychiczne funkcjonowanie organizmu. Kortyzol, jako hormon stresu, jest kluczowy dla wielu procesów fizjologicznych, a jego niedobór może prowadzić do przewlekłego zmęczenia, zaburzeń metabolicznych, a także zwiększonej podatności na stres i rozwój zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy PTSD. Diagnostyka niskiego poziomu kortyzolu wymaga kompleksowego podejścia, a leczenie skupia się na terapii zastępczej glikokortykosteroidami oraz zmianie stylu życia.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-norma-badanie-podwyzszony-poziom (dostęp: 13.08.2024).
- https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.4.10.2 (dostęp: 13.08.2024).
- Gunnar MR., Vazquez DM. Low cortisol and a flattening of expected daytime rhythm: potential indices of risk in human development.DevPsychopathol. 2001 Summer;13(3):515-38.
- Yehuda R., Seckl J. Minireview: Stress-related psychiatric disorders with low cortisol levels: a metabolic hypothesis.Endocrinology. 2011 Dec;152(12):4496-503.
