Poniższy artykuł jest zapisem webinaru, który odbył się 7.04.2022 r.
Nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna jest tematem, który budzi wiele pytań. Choć na temat jej natury i mechanizmów powstawania pojawiło się już wiele badań, to wciąż spotykamy się z nieprawdziwymi informacjami i mitami. Właśnie dlatego, chcielibyśmy zaprosić Was w podróż, podczas której obalimy kilka z nich, a także przybliżymy mechanizmy tej nadwrażliwości.
Czym jest nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna?
Zanim przejdziemy do analizy mitów, warto odpowiedzieć na pytanie, czym jest nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna. Jest to reakcja naszego organizmu na pokarmy, mediowana przez przeciwciała IgG, a nie przeciwciała IgE. Dlatego też nie jest to klasyczna alergia pokarmowa, gdzie mamy do czynienia z komórkami tucznymi, bazofilami, które uwalniają histaminę.
W nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej główną rolę odgrywają kompleksy immunologiczne powstające z przeciwciał IgG z antygenami pokarmowymi. Klasyfikuje ją to jako nadwrażliwość typu III według Gella i Coombsa. Znając tę definicję możemy przejść do omówienia najczęściej spotykanych mitów na temat nadwrażliwości pokarmowej IgG – zależnej.
Mit 1: Nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna to alergia IgG
Pierwszym z mitów jest to, że nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna to alergia na pokarmy. Badania potwierdzają jednak, że nadwrażliwość pokarmowa IgG funkcjonuje w oparciu o zupełnie inny mechanizm. Niektóre środowiska medyczne, szczególnie w Niemczech, często używają tych określeń zamiennie, co może prowadzić do błędnych wniosków.
Mit 2: Przeciwciała przeciwko antygenom pokarmowym są naturalną konsekwencją spożywania pokarmów
Innym powszechnym mitem jest to, że obecność przeciwciał przeciwko antygenom pokarmowym jest naturalną konsekwencją spożywania pokarmów. Faktem jest, że spożywamy pokarmy i stykamy się z różnymi antygenami, które mogą wywoływać odpowiedź immunologiczną. Jednak badania potwierdzają, że przeciwciała przeciwko pokarmom występują u mniejszości populacji. Większość ludzi nie ma takich przeciwciał, mimo że każdego dnia stykamy się z ogromną ilością antygenów pokarmowych.
Mit 3: Blokująca rola przeciwciał IgG
Mit ten dotyczy założenia, że przeciwciała IgG pełnią rolę przeciwciał blokujących, co rzekomo prowadzi do hamowania reakcji alergicznych. Twierdzenie to wprowadza w błąd, gdyż przeciwciała IgG mogą hamować rozwój reakcji alergicznej tylko w określonych okolicznościach.
Przykładowo, dzieje się tak, kiedy chodzi o wytworzenie reakcji mediowanej przez limfocyty inne niż Th2, w kierunku reakcji wytwarzającej przeciwciała IgG zamiast przeciwciał IgE. Jednakże, taki efekt najczęściej osiąga się dzięki immunoterapii swoistej lub innym działaniom mającym na celu odczulenie pacjenta.
Mit 4: Obecność przeciwciał IgG wystarcza do wystąpienia objawów chorobowych
Inny mit dotyczy przekonania, że obecność w surowicy przeciwciał IgG przeciwko pokarmom jest wystarczającym powodem do tego, aby rozwinęły się objawy chorobowe. Nie jest to prawda, gdyż przeciwciała przeciwko wielu rzeczom krążą w naszej surowicy i znajdują się w płynach tkankowych, ale ich obecność nie prowadzi do żadnej reakcji, dopóki nie pojawi się jakiś antygen. Pojawienie się antygenów pokarmowych w tkankach jest natomiast możliwe tylko wtedy, gdy dochodzi do rozszczelnienia bariery jelitowej.
Fakty: Formy nadwrażliwości pokarmowej na gluten
W medycynie wyróżnia się trzy różne formy nadwrażliwości na glutem. Zostały one sklasyfikowane przez Gella i Coombsa jako typ I, II i III. Każdy typ charakteryzuje się różnymi mechanizmami immunologicznymi:
- Nadwrażliwość typu I (alergia na gluten) to reakcja nadwrażliwości, w której dominuje odpowiedź immunologiczna typu Th2. Powstają przeciwciała IgE przeciwko glutenowi, które po związaniu z glutenem indukują komórki tuczne do uwalniania histaminy. Powoduje to lokalne objawy alergiczne.
- Nadwrażliwość typu II (celiakia) jest związana z reakcją krzyżową pomiędzy glutenem a tkankową transglutaminazą. W jej wyniku dochodzi do nadprodukcji limfocytów Th mających zwalczyć gluten i aktywacji autoreaktywnych limfocytów B. Jest to związane z genotypem HLA (DQ2 lub DQ8) i prowadzi do uszkodzenia nabłonka jelita cienkiego.
- Nadwrażliwość typu III (nieceliakalna nietolerancja na gluten) związana jest z produkcją przeciwciał IgG przeciwko glutenowi. Kiedy gluten dostaje się do krwiobiegu, łączy się z przeciwciałami IgG, tworząc kompleksy immunologiczne, które mogą odkładać się w różnych tkankach i powodować objawy poza układem pokarmowym.
Omówmy każdą z tych nadwrażliwości dokładniej.
Celiakia – nadwrażliwość pokarmowa typu II
Celiakia to choroba autoimmunologiczna wywołana przez gluten, prowadząca do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Jest to odpowiedź immunologiczna typu II, gdzie limfocyty Th i B odgrywają kluczową rolę. Limfocyty B prezentują antygen glutenowy limfocytom Th, co prowadzi do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko transglutaminazie tkankowej.
Interakcja przeciwciał z transglutaminazą prowadzi do aktywacji dopełniacza, powodując zapalenie i niszczenie tkanek. Ta reakcja jest możliwa tylko u osób z genotypami HLA DQ2 lub DQ8. Gluten jest w stanie przedostać się do tkanek, stymulując uwalnianie zonuliny i rozluźnianie połączeń między komórkami.
Celiakia ogranicza się do jelit, ale skutki zniszczenia jelita i upośledzenia wchłaniania są ogólnoustrojowe, co oznacza, że chociaż cała patologia immunologiczna zachodzi w jelitach, to pacjenci cierpią na systemowe objawy choroby.
Alergia – nadwrażliwość pokarmowa typu I
Alergia na gluten jest rodzajem nadwrażliwości typu I, w której kluczową rolę odgrywają przeciwciała IgE i komórki tuczne. W procesie reakcji alergicznej, gluten stymuluje odpowiedź immunologiczną w układzie immunologicznym jelit, zwłaszcza w tak zwanych kępkach Payera, które zawierają limfocyty oczekujące na aktywację.
Z nieznanego powodu rozwija się tutaj reakcja typu Th2. Limfocyt Th2 stymuluje limfocyt B do produkcji przeciwciał IgE, które są specyficzne dla glutenu. Gluten, który przedostaje się do jelita przez uszkodzoną barierę jelitową, może łączyć dwa przeciwciała IgE na powierzchni komórki tucznej, co prowadzi do uwalniania histaminy.
Histamina działa na naczynia włosowate, co wywołuje zapalenie. Może ona też powodować szereg innych zdarzeń prowadzących do uszkodzenia struktur jelita, dalszego naruszenia bariery jelitowej i nieprawidłowych reakcji mięśniowych. Wszystko to prowadzi do objawów alergii na gluten.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – nadwrażliwość typu III
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten według Gella i Coombsa to typ III nadwrażliwości. W przeciwieństwie do alergicznej, natychmiastowej reakcji typu I, ta reakcja jest opóźniona i rozwija się przez wiele godzin.
Kluczowym elementem tej nadwrażliwości jest produkcja przeciwciał IgG przeciwko glutenowi. Przeciwciała te łączą się z glutenem, prowadząc do powstania rozpuszczalnych kompleksów immunologicznych. Gdy jednak gluten przeważa nad przeciwciałami, powstają bardzo duże, agregujące kompleksy immunologiczne, które mogą utknąć w naczyniach włosowatych, powodując lokalne zapalenie.
Reakcja zaczyna się w jelicie, gdzie gluten stymuluje aktywację i namnażanie limfocytów Th, powstawanie komórek reagujących na bodziec i komórek pamięci w kępkach Payera. Limfocyty Th stymulują limfocyty B do produkcji przeciwciał przeciwko glutenowi.
Gluten, dostając się do tkanek, może wywołać patologię w jelicie, wynikającą z rozszczelnienia bariery jelitowej i rozwoju zapalenia. Dostarczony do organizmu gluten może reagować z przeciwciałem IgG, tworząc kompleksy, które mogą utknąć w naczyniach włosowatych. Jeżeli te kompleksy są wystarczająco duże, może rozwijać się patologia w różnych organach, takich jak płuca, serce, nerki, czy stawy.
