Rak jelita grubego – objawy, badania przesiewowe, leczenie i profilaktyka

Artykuł został zaktualizowany 18.11.2024 r.

Rak jelita grubego – w klasyfikacji ICD 10 określany kodem C18 jako nowotwór złośliwy jelita grubego –  to niestety jeden z trzech najczęściej występujących w Polsce nowotworów. W ciągu roku zachoruje na niego ok. 19 tys. Polek i Polaków, czyli miasteczko wielkości Mrągowa czy Wadowic. Jak rozpoznać chorobę i czy można rozpoznać ją na tyle wcześnie, aby całkowicie wyleczyć? Na jakie objawy zwracać uwagę i ich nie lekceważyć?

Spis treści

1. Rak jelita grubego – objawy. Jakie mogą być pierwsze objawy raka jelita grubego?
2. Rak jelita grubego – przyczyny
   • Czynniki genetyczne
   • Czynniki środowiskowe
3. Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
4. Rak jelita grubego – diagnostyka. Markery raka jelita grubego
5. Leczenie raka jelita grubego
6. Profilaktyka raka jelita grubego
   • Badania przesiewowe
   • Styl życia

Rak jelita grubego – objawy. Jakie mogą być pierwsze objawy raka jelita grubego?

U wielu osób choroba przebiega bezobjawowo, wczesne objawy raka jelita grubego występują u zaledwie 5-10% chorych. U wielu pacjentów pierwsze objawy tej choroby są bardzo niecharakterystyczne i mogą to być:

• wzdęcia,
• zaparcia,
• zmiany rytmu wypróżnień.

Symptomy te bywają przypisywane zespołowi jelita drażliwego – dolegliwości dokuczliwej dla pacjenta, ale niegroźnej w skutkach. Pacjent przez kilka tygodni dostaje leki, które łagodzą niektóre objawy, jednak nie leczą choroby, a w istocie opóźniają postawienie rozpoznania.

Jeśli objawy trwają dłużej, biegunki lub zaparcia nawracają, pojawia się uczucie niepełnego wypróżnienia, występują bóle brzucha, pojawia się łatwe męczenie i osłabienie, występuje krew w stolcu, jest to bezwzględnie sygnał alarmowy i koniecznie trzeba iść do lekarza.

Niektóre objawy raka jelita grubego zależą od jego lokalizacji oraz stopnia zaawansowania.

• Niedokrwistość z niedoboru żelaza – jest częstym objawem nowotworu zlokalizowanego w kątnicy oraz okrężnicy wstępującej. Wystąpienie anemii z niedoboru żelaza u mężczyzny i kobiety po menopauzie zawsze powinna skłaniać do podjęcia diagnostyki w kierunku raka jelita grubego.
• Krew w stolcu i zmiana rytmu wypróżnień – są objawem raka odbytnicy i lewej połowy okrężnicy i mogą wskazywać na ten proces chorobowy zwłaszcza u pacjentów powyżej 45 r.ż.
• Niedrożność jelit – najczęściej powoduje guz zlokalizowany w odcinku zstępującym okrężnicy i esicy.

>>> Przeczytaj też: Rozpoznawanie nowotworów a badania laboratoryjne. Co może sugerować obecność nowotworu?

Rak jelita grubego – przyczyny

Rozwój raka jelita grubego zależy od wielu czynników, z których najważniejsze są czynniki genetyczne i środowiskowe.

Czynniki genetyczne

Genetycznie uwarunkowany rak jelita grubego stanowi w Polsce 10-20% zachorowań. Zespoły predysponujące do wystąpienia tego zachorowania to między innymi:

• FAP – polipowatość gruczolakowa jelita grubego – predyspozycja genetyczna, która powoduje, iż już u osób w wieku lat 20 w świetle jelita rozwijają się liczne polipy, które z czasem ulegają zezłośliwieniu. Choroba w początkowej fazie przebiega bezobjawowo. W miarę jej rozwoju występują biegunki, pojawia się krew w stolcu oraz bolesne skurcze brzucha. U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku FAP zaleca się badanie genetyczne. W przypadku potwierdzenia wystąpienia tej mutacji genetycznej pacjent powinien być objęty programem opieki. Polega on m.in. na corocznym wykonywaniu kolonoskopii już od 12-15 r.ż.
• HNPCC – zespół Lyncha – dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością. Stanowi przyczynę ok 7-8% zachorowań na raka jelita grubego. Zachorowanie występuje przed 50 r.ż.. Z tego względu u pacjentów z potwierdzonym wystąpieniem tej mutacji zaleca się wykonywanie kolonoskopii co 12-24 miesiące już od 20-25 r.ż.

Czynniki środowiskowe

• Wiek – utarło się, że na raka jelita grubego chorują osoby po 50 r.ż. i rzeczywiście jest to prawda. Jednak alarmującym jest, iż – jak pokazują statystyki w USA – nowotwór jelita grubego coraz częściej pojawia się u osób młodszych. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia u osób urodzonych po 1990 roku jest dwa razy większe, niż u ich rodziców (osób urodzonych w latach 50-tych), gdy byli młodzi. Z tego powodu American Cancer Society obniżyło wiek pacjentów, którym rekomenduje się rozpoczęcie badań przesiewowych do 45 lat. Warto jednak pamiętać o osobach młodych. Jeśli występują u nich dolegliwości, należy pomyśleć również o tym, że może to być nowotwór jelita grubego.
• Styl życia – brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu.
• Nieodpowiednia dieta – spożywanie czerwonego mięsa i przetworzonej żywności, otyłość.

Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego

Badania przesiewowe raka jelita grubego są kluczowe dla wczesnego rozpoznania tego nowotworu. Jak napisaliśmy wyżej tylko 5-10% przypadków tego nowotworu daje objawy wczesne. Pozostali pacjenci – ok. 90% – nie odczuwają żadnych objawów.

• Kolonoskopia – badanie zalecane u osób powyżej 50 r.ż. Pozwala na wykrycie raka we wczesnym stadium. W przypadku kolonoskopii ważnym również jest to, że umożliwia usunięcie polipów gruczolakowych, z których mogą rozwijać się nowotwory złośliwe. Kolonoskopia powinna być wykonywana raz na 10 lat – u osób ze średnim ryzykiem rozwoju choroby. Jest badaniem zalecanym również, jeśli u pacjenta stwierdzi się podwyższony poziom kalprotektyny w kale (powyżej 150 mg/kg) lub obecność krwi utajonej.

>>> Przeczytaj też: Dieta przed kolonoskopią – jadłospis krok po kroku

• Krew utajona w kale – badanie pozwalające na wykrycie metodami laboratoryjnymi krwi, której nie zobaczymy w kale tzw. gołym okiem. Używane w laboratorium odczynniki pozwalają na wykrycie nawet niewielkiej ilości krwi. Jest to jest o tyle istotne, że nowotwory jelita grubego mogą powodować krwawienia już w początkowym stadium choroby. Dodatni wynik badania wymaga wykonania kolonoskopii.

Rak jelita grubego – diagnostyka. Markery raka jelita grubego

W diagnostyce raka jelita grubego najważniejsze są badanie krwi utajonej w kale i kolonoskopia.

USG jamy brzusznej oraz tomografia komputerowa w przypadku raka jelita grubego mają znaczenie w wykrywaniu przerzutów do wątroby i węzłów chłonnych.

Marker raka jelita grubego – CEA – antygen rakowo-płodowy – nie jest stosowany w wykrywaniu tej choroby, ponieważ jest to badanie o niewystarczającej czułości i swoistości w tym wskazaniu. Jest to badanie wykorzystywane w monitorowaniu leczenia – stężenie CEA koreluje z aktywnością procesu chorobowego.

Morfologia krwi w raku jelita grubego jest badaniem, które może wskazywać na istnienie niedokrwistości z niedoboru żelaza. Anemia spowodowana brakiem żelaza występująca u mężczyzny oraz u kobiety po menopauzie jest przesłanką do diagnostyki w kierunku nowotworu jelita grubego. Jednak morfologia krwi nie jest badaniem, które wykrywa raka jelita grubego.

Markery stanu zapalnego – OB i CRP – nie są markerami raka jelita grubego, chociaż obydwa wskaźniki mogą być w tej chorobie podwyższone. Poziom CRP może mieć znaczenie jako wskaźnik dodatkowy, pomocny w ocenie zaawansowania nowotworu. Wysokie CRP wskazuje na nasilony proces zapalny i koreluje z gorszym rokowaniem u pacjentów z rakiem jelita grubego. Jednak samo podwyższone CRP nie jest informacją o toczącym się procesie nowotworowym w obrębie jelita grubego, podobnie jak prawidłowy wynik CRP nie świadczy o tym, iż nowotwór nie występuje.

Badaniem przydatnym w diagnostyce chorób jelita grubego jest oznaczania kalprotektyny w kale. Jest to marker stanu zapalnego jelit, u zdrowego człowieka nie wykrywa się jej w ogóle, lub jej stężenie jest niewielkie. Badanie może być testem pierwszego rzutu u pacjentów z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Jego wynik wskazuje, czy u danej osoby niezbędna będzie kolonoskopia. Jeśli nowotworowi jelita towarzyszy stan zapalny, poziom kalprotektyny w kale będzie podwyższony.

Leczenie raka jelita grubego

Podstawowym sposobem leczenia raka jelita grubego jest zabieg chirurgiczny polegający na resekcji (usunięciu) guza oraz okolicznych węzłów chłonnych. Operacja może być wykonana tradycyjnie, czyli przez otwarcie jamy brzusznej. Możliwy jest także zabieg laparoskopowy.

Chemioterapia w leczeniu nowotworów jelita grubego ma znaczeniu uzupełniające. Jej zastosowanie podnosi skuteczność leczenia, zmniejsza odsetek wznów oraz wydłuża przeżycie wolne od choroby.

Profilaktyka raka jelita grubego, czyli jak uchronić się przed chorobą?

Badania przesiewowe

Począwszy od 50 r.ż  (w USA od 45 r.ż), wskazane jest wykonywanie raz w roku badania na krew utajoną w kale.

Jeśli w danej rodzinie wystąpił przypadek zachorowania na raka jelita grubego u co najmniej jednego krewnego w pierwszym stopniu pokrewieństwa (rodzic, rodzeństwo) przed 60 r.ż., badania profilaktyczne należy rozpocząć wcześniej – po ukończeniu 40 r.ż.

Styl życia

W zapobieganiu rakowi jelita grubego ważną rolę odgrywa dieta. Powinna zawierać dużo błonnika (warzywa, owoce) oraz nie zawierać zbyt dużo wędlin czy przetworzonego mięsa. Brytyjski Departament Zdrowia i Opieki Społecznej (DHSC) zaleca, aby nie spożywać więcej niż 70 g tego typu pokarmów. Podobne są wytyczne Instytutu Żywności i Żywienia w Polsce. Powinniśmy unikać wędlin (np. szynka, bekon), kiełbas, parówek i bekonu, podobnie jak kotletów z wieprzowiny czy wołowiny. Zdaniem WHO czerwone i przetworzone mięso to taki sam czynnik ryzyka rozwoju nowotworów jak palenie tytoniu czy narażenie na działanie azbestu.

Innym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka jelita grubego jest otyłość. Osoby z otyłością brzuszną, zwłaszcza po 40-50 r.ż,  w przypadku występowania objawów z przewodu pokarmowego powinny brać pod uwagę diagnostykę w kierunku raka jelita grubego.

Ostatnim czynnikiem wpływającym na zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworu jelita grubego jest regularna aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia sprzyja występowaniu tej choroby. Związek przyczynowo-skutkowy nie jest jeszcze do końca wyjaśniony, ale wiadomo, że nie chodzi tylko o spadek masy ciała.

Ostatnio pojawiają się prace pokazujące związek zmian w mikrobiomie jelit i dysbiozy ze wzrostem zachorowania na tę chorobę w całej populacji. Ten problem wymaga dalszych badań naukowych, ale warto pomyśleć o tym aspekcie swojego zdrowia w kontekście chorób jelita grubego.

Podsumowanie

Rak jelita grubego to bardzo podstępna choroba, która rozwija się przez wiele lat nie powodując objawów. W walce z rakiem jelita grubego kluczowe są badania profilaktyczne oraz prowadzenie zdrowego stylu życia.

Piśmiennictwo

1. Wielka Interna, Gastroenterologia, pod redakcją Andrzeja Dąbrowskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2019. Wydanie II. 

2. Why Is Colorectal Cancer Rising Rapidly among Young Adults?, National Cancer Institute. November 5, 2020. https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2020/colorectal-cancer-rising-younger-adults

3. Nycz M., Kropieniewicz J. Suliga K., Zawadzki T., Opiłka N., Lorenc Z. Parametry zapalne w krwi obwodowej u chorych z rakiem jelita grubego, Nowa Medycyna 1/2019, s. 5-11 | DOI: 10.25121/NM.2019.26.1.5

4. Stasik Z., Skotnicki P., Nowak-Sadzikowska J., Kulpa J.: Białko C-reaktywne u chorych na nowotwory złośliwe, Nowotwory, Journal of Oncology, 58, 2008.
5. Leporowska E.: Związek CRP z ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej i czasem przeżycia chorych na nowotwory, Journal of Laboratory Diagnostics, 45, 2009.