Rak jelita grubego to niestety jeden z trzech najczęściej występujących w Polsce nowotworów. W ciągu roku zachoruje na niego ok. 19 tys. Polek i Polaków, czyli miasteczko wielkości Mrągowa czy Wadowic. Jak rozpoznać chorobę i czy można rozpoznać ją na tyle wcześnie, aby całkowicie wyleczyć? Na jakie objawy zwracać uwagę i ich nie lekceważyć?
Rak jelita grubego – objawy
U wielu osób choroba przebiega bezobjawowo, albo daje objawy niecharakterystyczne, takie jak wzdęcia, zaparcia, zmiany rytmu wypróżnienia. Symptomy te bywają przypisywane zespołowi jelita drażliwego – dolegliwości dokuczliwej dla pacjenta, ale niegroźnej w skutkach. Pacjent przez kilka tygodni dostaje leki, które łagodzą niektóre objawy, jednak nie leczą choroby, a w istocie opóźniają postawienie rozpoznania.
Jeśli objawy trwają dłużej, biegunki lub zaparcia nawracają, pojawia się uczucie niepełnego wypróżnienia, występują bóle brzucha, pojawia się łatwe męczenie i osłabienie, występuje krew w stolcu, jest to bezwzględnie sygnał alarmowy i koniecznie trzeba iść do lekarza. Innym sygnałem, który powinien być wyjaśniony jest występowanie niedokrwistości z niedoboru żelaza, zwłaszcza, jeśli nie można ustalić jej przyczyny. Niedokrwistość u mężczyzn zawsze powinna skłaniać do podjęcia diagnostyki w kierunku raka jelita grubego. Im wcześniej wykryta choroba, tym lepsze rokowanie i możliwość całkowitego wyleczenia.
Jakie czynniki sprzyjają powstawaniu i rozwojowi choroby?
- Wiek – utarło się, że na raka jelita grubego chorują osoby po 50 r.ż. i rzeczywiście jest to prawda. Jednak alarmującym jest, iż – jak pokazują statystyki w USA – nowotwór jelita grubego coraz częściej pojawia się u osób młodszych. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia u osób urodzonych po 1990 roku jest dwa razy większe, niż u ich rodziców (osób urodzonych w latach 50-tych), gdy byli młodzi. Z tego powodu American Cancer Society obniżyło wiek pacjentów, którym rekomenduje się rozpoczęcie badań przesiewowych do 45 lat. Warto jednak pamiętać o osobach młodych. Jeśli występują u nich dolegliwości, należy pomyśleć również o tym, że może to być nowotwór jelita grubego;
- Styl życia – brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu.
- Nieodpowiednia dieta – spożywanie czerwonego mięsa i przetworzonej żywności, otyłość.
- Czynniki genetyczne – jeśli rodzice lub rodzeństwo chorowali na raka jelita grubego, badania profilaktyczne w tym kierunku powinniśmy zrobić wcześniej niż w 50 r.ż.
Jakie badania pomagają w wykryciu raka jelita grubego lub odbytu?
- Kolonoskopia – badanie zalecane u osób powyżej 50 r.ż. Pozwala na wykrycie raka we wczesnym stadium. W przypadku kolonoskopii ważnym również jest to, że umożliwia usunięcie polipów gruczolakowych, z których mogą rozwijać się nowotwory złośliwe. Kolonoskopia powinna być wykonywana raz na 10 lat – u osób ze średnim ryzykiem rozwoju choroby. Jest badaniem zalecanym również, jeśli u pacjenta stwierdzi się podwyższony poziom kalprotektyny w kale (powyżej 150 mg/kg) lub obecność krwi utajonej.
- Badania laboratoryjne: krew utajona w kale, kalprotektyna
- CEA – antygen rakowo-płodowy – nie jest stosowany w wykrywaniu i diagnostyce raka jelita grubego, ponieważ jest to badanie o niewystarczającej czułości i swoistości w tym wskazaniu. Ma znaczenie w monitorowaniu leczenia.
Kalprotektyna – co to jest? Jak się przygotować do badania?
Kalprotektyna jest markerem stanu zapalnego jelit, u zdrowego człowieka nie wykrywa się jej w ogóle, lub jej stężenie jest niewielkie. Badanie może być testem pierwszego rzutu u pacjentów z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Jego wynik wskazuje, czy u danej osoby niezbędna będzie kolonoskopia.
Jeśli dolegliwości wywołane są przez zespół jelita drażliwego, stężenie kalprotektyny nie przekracza 50mg/kg – wówczas nie ma wskazania do wykonywania kolonoskopii. Stężenie powyżej 150 mg/kg jest bezwzględnym wskazaniem do jej przeprowadzenia. Natomiast stan pośredni 50 – 150 mg/kg wymaga wykluczenia innych przyczyn stanu zapalnego (zatrucie pokarmowe, zażywanie niesterydowych leków przeciwzapalnych, nietolerancje pokarmowe).
Po zdiagnozowaniu i wyeliminowaniu czynnika zapalnego badanie należy powtórzyć. Jeśli stężenie kalprotektyny w kale spadło poniżej 50 mg/kg dolegliwości były prawdopodobnie spowodowane występowaniem zespołu jelita drażliwego. Jeśli natomiast to stężenie utrzymuje się na poziomie powyżej 50mg/kg, należy zrobić kolonoskopię. Przyczyną podwyższonego poziomu kalprotektyny w kale mogą być nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub stan zapalny towarzyszący guzom jelit.
Kalprotektyna nie jest kłopotliwym dla pacjenta badaniem. Nie wymaga specjalnego przygotowania ani specjalnej diety. Materiał – kał – wielkości orzecha włoskiego powinien być oddany do pojemniczka zakupionego w aptece. Po pobraniu materiał powinien być jak najszybciej dostarczony do laboratorium. Zanim to nastąpi, może być przechowany w temperaturze 2-8 stopni Celsjusza, np. w lodówce.
Badanie kalprotektyny w ALAB laboratoria – sprawdź szczegóły!
Krótkie podsumowanie informacji o badaniu kalprotektyny znajdziesz w poniższym nagraniu:
Wykrywanie krwi utajonej w kale – na czym polega badanie? Jak się do niego przygotować? Jak często je wykonywać?
Jest to badanie pozwalające na wykrycie metodami laboratoryjnymi krwi, której nie zobaczymy w kale tzw. gołym okiem. Używane w laboratorium odczynniki pozwalają na wykrycie nawet niewielkiej ilości krwi. Jest to jest o tyle istotne, że nowotwory jelita grubego mogą powodować krwawienia już w początkowym stadium, jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek dolegliwości. Dlatego jest rekomendowane jako badanie przesiewowe w kierunku krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Dodatni wynik badania wymaga wykonania kolonoskopii.
Badanie powinno się wykonywać raz w roku. Materiał do badania pobieramy z kilku różnych miejsc wydalonego kału, ponieważ krew nie rozkłada się w nim równomiernie. Ponieważ może się zdarzyć, iż – pomimo występującego krwawienia – w trakcie pobierania materiału do badania nie uda nam się trafić na to miejsce, test ujemny powinien zostać powtórzony.
Badania nie wykonuje się w czasie menstruacji, oraz przy krwawieniach z żylaków odbytu.
Krew utajona w kale met. ilościową – sprawdź szczegóły badania!
Badania genetyczne w diagnostyce raka jelita grubego
Genetycznie uwarunkowany rak jelita grubego stanowi w Polsce 10-20% zachorowań. Zespoły predysponujące do wystąpienia tego zachorowania to między innymi:
- FAP – polipowatość gruczolakowa jelita grubego – predyspozycja genetyczna, która powoduje, iż już u osób w wieku lat 20 w świetle jelita rozwijają się liczne polipy, które z czasem ulegają zezłośliwieniu. Choroba w początkowej fazie przebiega bezobjawowo. W miarę jej rozwoju występują biegunki, pojawia się krew w stolcu oraz bolesne skurcze brzucha. U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku FAP zaleca się badanie genetyczne. W przypadku potwierdzenia wystąpienia tej mutacji genetycznej pacjent powinien być objęty programem opieki. Polega on m.in. na corocznym wykonywaniu kolonoskopii już od 12-15 r.ż.
- HNPCC – zespół Lyncha – dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością. Stanowi przyczynę ok 7-8% zachorowań na raka jelita grubego. Zachorowanie występuje przed 50 r.ż.. Z tego względu u pacjentów z potwierdzonym wystąpieniem tej mutacji zaleca się wykonywanie kolonoskopii co 12-24 miesiące już od 20-25 r.ż.
Zespół Lyncha (HNPCC) – badanie genetyczne w ALAB laboratoria – sprawdź szczegóły!
Profilaktyka raka jelita grubego, czyli jak uchronić się przed chorobą?
Badania przesiewowe
Począwszy od 50 r.ż (w USA od 45 r.ż) wskazane jest wykonywanie raz w roku badań laboratoryjnych z kału. W ALAB laboratoria specjalnie w tym celu skonstruowaliśmy pakiet ZDROWE JELITA, na który składają się trzy badania: badanie ogólne kału, kalprotektyna oraz krew utajona w kale. Dzięki temu z jednego pobrania kału można ocenić szerzej pracę jelit.
Jeśli w danej rodzinie wystąpił przypadek zachorowania na raka jelita grubego u co najmniej jednego krewnego w pierwszym stopniu pokrewieństwa (rodzic, rodzeństwo) przed 60 r.ż., badania profilaktyczne należy rozpocząć wcześniej – po ukończeniu 40 r.ż.
Styl życia
W zapobieganiu rakowi jelita grubego ważną rolę odgrywa dieta. Powinna zawierać dużo błonnika (warzywa, owoce) oraz nie zawierać zbyt dużo wędlin czy przetworzonego mięsa. Brytyjski Departament Zdrowia i Opieki Społecznej (DHSC) zaleca, aby nie spożywać więcej niż 70 g tego typu pokarmów. Podobne są wytyczne Instytutu Żywności i Żywienia w Polsce. Powinniśmy unikać wędlin (np. szynka, bekon), kiełbas, parówek i bekonu, podobnie jak kotletów z wieprzowiny czy wołowiny. Zdaniem WHO czerwone i przetworzone mięso to taki sam czynnik ryzyka rozwoju nowotworów, jak palenie tytoniu czy narażenie na działanie azbestu.
Innym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka jelita grubego jest otyłość. Osoby z otyłością brzuszną, zwłaszcza po 40-50 r.ż, w przypadku występowania objawów z przewodu pokarmowego powinny brać pod uwagę diagnostykę w kierunku raka jelita grubego.
Ostatnim czynnikiem wpływającym na zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworu jelita grubego jest regularna aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia sprzyja występowaniu tej choroby. Związek przyczynowo-skutkowy nie jest jeszcze do końca wyjaśniony, ale wiadomo, że nie chodzi tylko o spadek masy ciała.
Ostatnio pojawiają się prace pokazujące związek zmian w mikrobiomie jelit i dysbiozy ze wzrostem zachorowania na tę chorobę w całej populacji. Ten problem wymaga dalszych badań naukowych, ale warto pomyśleć o tym aspekcie swojego zdrowia w kontekście chorób jelita grubego.