Talasemia – co to za choroba? Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Jednym z białek, bez którego niemożliwe byłoby zaopatrywanie tkanek w tlen, jest hemoglobina. Grupą wrodzonych chorób, w których przebiegu dochodzi do wytwarzania nieprawidłowych form tego białka, są talasemie. Czy wiesz, jakie dają objawy? Kiedy je podejrzewać i jak rozpoznać? Jeżeli nie to koniecznie sprawdź krótkie kompendium wiedzy o talasemiach.

Spis treści:

1. Niedokrwistość tarczowatokrwinkowa: rola hemoglobiny w organizmie
2. Talasemia – co to jest?
3. Rodzaje talasemii
   • Talasemia alfa-globin
   • Talasemia beta-globin
4. Talasemia – objawy u dorosłych i dzieci
5. Niedokrwistość tarczowatokrwinkowa. Jak diagnozuje się przypadłość?
6. Jak przebiega leczenie talasemii?
   • Talasemia: rokowanie
7. Podsumowanie

Niedokrwistość tarczowatokrwinkowa: rola hemoglobiny w organizmie

Podstawową funkcją hemoglobiny jest transport tlenu z płuc do tkanek, czyli zarówno wiązanie jak i uwalnianie tego kluczowego pierwiastka. Hemoglobina znajduje się w krwinkach czerwonych – erytrocytach. Jest zbudowana z 4 podjednostek, wśród których można wyróżnić podjednostki alfa, beta, gamma, delta i S.

W ten sposób można otrzymać różne formy hemoglobiny:

• hemoglobina typu A składa się z 2 podjednostek alfa i 2 beta; jest formą dominującą u człowieka,
• hemoglobina typu F składa się z 2 podjednostek alfa i 2 gamma; jest formą dominującą u płodów i noworodków, z czasem jest zastępowana przez HbA,
• hemoglobina typu A2 składa się z 2 podjednostek alfa i 2 delta; jest to prawidłowa, lecz marginalna izoforma,
• hemoglobina typu S składa się z 2 podjednostek alfa i 2 S, występuje u osób z niedokrwistością sierpowatokrwinkową.

>> Sprawdź także: Badanie RBC (liczby erytrocytów) – po co się je wykonuje? Interpretacja wyników

Talasemia – co to jest?

Talasemia to zaburzenie genetyczne polegające na nieprawidłowym tworzeniu się hemoglobiny. Jakakolwiek zmniejszona produkcja jednej z podjednostek powoduje akumulację normalnie wytwarzanego łańcucha, który nie będzie już w stanie znaleźć równoważnej ilości swojego partnera, aby połączyć się w typową, kompletną hemoglobinę. 

Jeśli łańcuchy globiny alfa nie zostaną wytworzone w odpowiednich ilościach, nastąpi akumulacja łańcuchów globiny beta. Mówimy wtedy o alfa-talasemii. Z kolei przy produkcji nieprawidłowej podjednostki beta będą gromadzić się i łączyć łańcuchy alfa. W ten sposób dochodzi do beta-talasemii. 

>> Przeczytaj też: Małopłytkowość – co to jest? Objawy, rodzaje, przyczyny

Rodzaje talasemii

Powyżej wspomniano o dwóch głównych rodzajach talasemii; jest ich o wiele więcej, jednak te dwie są najczęstsze i to na nich skupi się niniejsze omówienie.

Talasemia alfa-globin

Alfa-talasemia występuje w dwóch klinicznie istotnych postaciach:

• zespół hemoglobiny Barta (Hb Bart) spowodowany usunięciem lub inaktywacją wszystkich czterech genów alfa globiny; najcięższa postać,
• zespół hemoglobiny H (HbH) najczęściej spowodowana usunięciem lub inaktywacją trzech genów łańcucha alfa; objawy kliniczne zwykle rozwijają się w pierwszych latach życia, ale choroba może ujawnić się dopiero w wieku dorosłym lub zostać zdiagnozowana przypadkowo u osoby bezobjawowej.

Talasemia beta-globin

Beta-talasemia także przyjmuje dwie postacie kliniczne:

• talasemia beta major, spowodowana usunięciem lub inaktywacją genów kodujących podjednostkę beta; ujawnia się w wieku od 6 do 24 miesięcy, upośledza rozwój psychofizyczny,
• talasemia beta intermedia (co można tłumaczyć jako pośrednia), wada części genów kodujących łańcuchy beta globiny; wiek zachorowania jest zmienny, a przebieg łagodniejszy.

Talasemia – objawy u dorosłych i dzieci

W zależności od rodzaju talasemii objawy i ich ciężkość różnią się:

• w ciężkiej postaci alfa talasemii dochodzi do uogólnionego obrzęku oraz wysięku w opłucnej i osierdziu już w okresie prenatalnym, śledziona i wątroba są znacznie powiększone, a łożysko bardzo masywne; śmierć następuje zwykle w okresie noworodkowym,
• w zespole hemoglobiny H u większości osób: występuje powiększenie śledziony (rzadziej wątroby) i łagodna żółtaczka, może rozwijać się kamica żółciowa, a także dochodzi do  ostrych epizodów rozpadania się krwinek czerwonych – hemolizy – w odpowiedzi na infekcje lub po zażyciu niektórych leków,
• talasemii beta major towarzyszy bladość skóry spowodowana ciężką niedokrwistością, słabym przyrostem masy ciała, zahamowaniem wzrostu, łagodną żółtaczką i powiększeniem wątroby i śledziony; jako że ujawnia się u małych dzieci to w przebiegu choroby mogą wystąpić problemy z karmieniem, biegunka, drażliwość i nawracające napady gorączki, a konieczność leczenia regularnymi przetoczeniami krwi w dalszym etapie może prowadzić do dalszego zahamowania wzrostu, kardiomiopatii rozstrzeniowej, choroby wątroby i endokrynopatii,
• talasemia beta intermedia objawia się żółtaczką, kamicą żółciową, powiększeniem wątroby i śledziony, zmianami szkieletowymi (deformacje kości długich, charakterystyczne cechy twarzoczaszki i osteoporoza), owrzodzeniami podudzi, nadciśnieniem płucnym i zwiększonym ryzykiem powikłań zakrzepowych.

Niedokrwistość tarczowatokrwinkowa. Jak diagnozuje się przypadłość?

• Zespół hemoglobiny Barta rozpoznaje się u płodu na podstawie charakterystycznych wyników badań morfologii krwi obwodowej: ciężkiej, hipochromicznej niedokrwistości makrocytarnej (bardzo niska hemoglobina, znacznie zwiększone MCV i niskie MCH) przy braku niezgodności grup krwi AB0 lub Rh. Dodatkowo obecny jest bardzo wysoki odsetek retikulocytów – niedojrzałych krwinek czerwonych (ponad 60%). W rozmazie dominują duże, hipochromiczne krwinki. Analiza hemoglobiny ujawnia zmniejszoną ilość lub całkowity brak hemoglobiny A i zwiększone ilości hemoglobiny Bart. Potwierdzenie uzyskuje się w badaniach genetycznych.

• Rozpoznanie zespołu hemoglobiny H ustala się na podstawie wyników badań hematologicznych: łagodna do umiarkowanej (rzadko ciężka) mikrocytarna hipochromiczna niedokrwistość hemolityczna (obniżenie stężenia hemoglobiny, obniżenie MCV, obniżenie MCH), odsetek retikulocytów w granicach 3-6%, analiza hemoglobiny wykazuje obecność 0,8–40% hemoglobiny H i 60–90% hemoglobiny A. Potwierdzeniem także jest badanie genetyczne.

• Talasemii beta major towarzyszy obniżona lub nieobecna hemoglobina A, zwiększona zawartość hemoglobiny A2 z lub bez zwiększonej zawartości hemoglobiny F; pojawia się ciężka niedokrwistość mikrocytarna hipochromiczna z charakterystycznymi krwinkami czerwonymi w rozmazie krwi obwodowej. Rozpoznanie potwierdza się przez identyfikację patogennych wariantów genu HBB w molekularnych badaniach genetycznych.

• Beta talasemia intermedia powinna być podejrzewana u osób, które zgłaszają się po ukończeniu drugiego roku życia lub z mniej poważnymi, ale podobnymi objawami jak w beta talasemii major.

Jak przebiega leczenie talasemii?

Niestety, nie istnieje leczenie przyczynowe. W ciężkich postaciach główną metodą są regularne przetoczenia krwi, w postaciach łagodniejszych (głównie talasemii beta intermedia oraz zespole hemoglobiny H) transfuzje mogą być konieczne tylko w niektórych sytuacjach, np. we wspomnianych przełomach hemolitycznych.

W przypadku, gdy przetoczenia są częste i uciążliwe pewną opcją leczenia jest usunięcie śledziony (wydłuża to czas przeżycia krwinek, jednak niesie za sobą zwiększone ryzyko poważnych infekcji).

Talasemia: rokowanie

Różni się ono w zależności od talasemii:

• w zespole hemoglobiny Barta do zgonu dochodzi wewnątrzmacicznie lub wkrótce po urodzeniu,
• w talasemii beta major połowa chorych umiera przez 30. rokiem życia,
• w pozostałych przypadkach przebieg może znacznie się różnić, ale większość chorych dożyje starości.

Podsumowanie

Talasemie to grupa chorób, których istotą jest wytwarzanie nieprawidłowej hemoglobiny. Objawy mogą znacznie się różnić w zależności od postaci choroby. Jeśli przeczytałeś artykuł i dostrzegasz, że Ty lub ktoś bliski może cierpieć z powodu talasemii, to nie zwlekaj – wykonaj choćby zwykłą morfologię z rozmazem, zabierz ze sobą wynik i udaj się do swojego lekarza.

Źródła

Angastiniotis M, Lobitz S. Thalassemias: An Overview. Int J Neonatal Screen. 2019 Mar 20;5(1):16. doi: 10.3390/ijns5010016. PMID: 33072976; PMCID: PMC7510249.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7510249/

Helmi N, Bashir M, Shireen A, Ahmed IM. Thalassemia review: features, dental considerations and management. Electron Physician. 2017 Mar 25;9(3):4003-4008. doi: 10.19082/4003. PMID: 28461877; PMCID: PMC5407235.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5407235/

Tamary H, Dgany O. Alpha-Thalassemia. 2005 Nov 1 [Updated 2024 May 23]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1435/

Langer AL. Beta-Thalassemia. 2000 Sep 28 [Updated 2024 Feb 8]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1426/

Farmakis D, Porter J, Taher A, Domenica Cappellini M, Angastiniotis M, Eleftheriou A. 2021 Thalassaemia International Federation Guidelines for the Management of Transfusion-dependent Thalassemia. Hemasphere. 2022 Jul 29;6(8):e732. doi: 10.1097/HS9.0000000000000732. PMID: 35928543; PMCID: PMC9345633.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9345633/

Ahmed MH, Ghatge MS, Safo MK. Hemoglobin: Structure, Function and Allostery. Subcell Biochem. 2020;94:345-382. doi: 10.1007/978-3-030-41769-7_14. PMID: 32189307; PMCID: PMC7370311.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7370311/