Wpływ promieni słonecznych na skórę

Spis treści

1. Wstęp
2. Korzystne efekty działania promieni UV na skórę
3. Niekorzystne efekty działania promieniowania UV na skórę
4. Filtry przeciwsłoneczne
5. Promienie słoneczne a choroby skóry
6. Podsumowanie

Wstęp

Spośród wszystkich długości promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi, największy wpływ na ludzki organizm ma promieniowanie nadfioletowe (UV). W jego spektrum mieszczą się trzy zakresy długości fal, które wywierają różne działanie biologiczne na ludzki organizm

• UV-C – długość fali: 100–290 nm
• UV-B – długość fali: 290–320 nm
• UV-A – długość fali: 320–400 nm

Korzystne efekty działania promieni UV na skórę

Bezsprzeczną korzyścią z ekspozycji skóry na promieniowanie UV jest to, że uczestniczą one w syntezie witaminy D3 przez ludzki organizm. Witamina ta odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu wielu układów (od mineralizacji kości aż do zapobiegania niektórym chorobom nowotworowym, np. nowotworom jelita grubego i sutka). Dla zapoczątkowania tego procesu istotne jest promieniowanie UVB o długości fali 280 nm, wówczas do wytworzenia dobowej dawki witaminy D3 wystarczy 15-minutowa ekspozycja na słońce 15% powierzchni skóry (niezabezpieczonej filtrami UV). W naszej szerokości geograficznej warunki umożliwiające syntezę witaminy D w skórze występują od kwietnia do września. W miesiącach zimowych kąt padania promieni słonecznych i długość fali UVB uniemożliwia ten proces. Dlatego w Polsce w miesiącach zimowych wymagana jest suplementacja tej witaminy, niektóre grupy osób (np. osoby starsze) powinny ją zażywać przez cały rok. Aby zastosować odpowiednią dla siebie dawkę witaminy D, należy przed rozpoczęciem suplementacji zrobić badanie jej poziomu we krwi.

Promieniowanie UV stymuluje także syntezę melaniny – barwnika skóry, będącego naturalnym filtrem przeciwsłonecznym i jednocześnie silnym antyoksydantem. Melanina pełni zatem podwójną rolę ochronną przed niekorzystnymi efektami promieniowania słonecznego. Ponadto wykazuje ona działanie hamujące aktywność drobnoustrojów kolonizujących skórę.

Korzystne działanie promieniowania ultrafioletowego wykorzystywane jest w dermatologii, między innymi w terapii tak powszechnych dermatoz, jak łuszczyca, atopowe zapalenie skóry czy przewlekłe choroby alergiczne. W terapiach dermatologicznych korzysta się także z promieni UV ze względu na ich zdolność do niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych, przyspieszania gojenia ran i owrzodzeń skóry.

Niekorzystne efekty działania promieniowania UV na skórę

Ekspozycja na promieniowanie słoneczne ma jednak wiele niekorzystnych skutków dla skóry. Promieniowanie UVB, choć penetruje jedynie do naskórka, jest odpowiedzialne za poparzenie skóry. Jego efektem są stany zapalne skóry, uszkodzenia naskórka i jego nadmierne rogowacenie. Poważnymi skutkami oparzeń skóry są mutacje DNA i promocja nowotworów skóry.

Promieniowanie UVA przenika do skóry właściwej, a skutki jego działania widoczne są często po upływie wielu lat. UVA odpowiada za uszkadzanie włókien kolagenowych i elastynowych, przyczyniając się do przedwczesnego starzenia skóry. Poza tym powoduje uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych, jest przyczyną reakcji fotoalergicznych oraz fototoksycznych. Podobnie, jak promieniowanie UVB, powoduje mutacje DNA i nowotwory skóry.

Warto być świadomym, że nowotwory skóry stanowią  aż 30% wszystkich diagnozowanych przypadków nowotworów złośliwych. Najczęstszymi formami są rak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy, z kolei czerniak złośliwy jest uznawany za najbardziej groźny.

Filtry przeciwsłoneczne

Biorąc pod uwagę długotrwałe korzyści dla zdrowia, konieczne jest włączenie do codziennej pielęgnacji kremów z substancjami chroniącymi skórę przed szkodliwym działaniem słońca. W kosmetykach przeciwsłonecznych wykorzystywane są trzy grupy składników: filtry fizyczne, filtry chemiczne oraz antyoksydanty (substancje dezaktywujące wolne rodniki powstałe wskutek działania promieni UV). Najlepszą ochronę dla skóry oferują produkty zawierające w swoim składzie substancje z wszystkich trzech grup. Na opakowaniu kosmetyków chroniących przed obydwiema długościami promieni słonecznych widnieje oznaczenie UVA/UVB (ew. Broad spectrum protection) i dodatkowo liczba określająca faktor SPF (Sun Protection Factor). SPF określa stopień ochrony skóry przed  promieniowaniem UVB. Na przykład, jeśli u danej osoby rumień występuje po 10 minutach nasłonecznienia, to aplikacja kosmetyku z SPF 30 wydłuża czas bez ryzyka oparzenia do 300 minut, czyli 5 godzin. Jeśli wybieramy się na urlop, warto zaopatrzyć się w produkt z oznaczeniem Water-resistant lub Very water-resistant (Waterproof). Utrzymują one swoją funkcję ochronną (SPF) odpowiednio do 40 minut lub 80 minut od momentu kontaktu z wodą.

W kosmetykach chroniących skórę przed słońcem wykorzystywane są filtry fizyczne oraz filtry chemiczne. Filtry fizyczne (mineralne) tworzą na powierzchni skóry fizyczną barierę dla promieni UV i odbijają je. Nie wnikają one w głąb skóry. W kosmetykach najczęściej stosowane są dwutlenek tytanu, tlenek cynku oraz tlenki żelaza. Z kolei filtry chemiczne wnikają w zewnętrzne warstwy naskórka. Mają one różne spektrum fotoprotekcji. Niektóre z nich działają wyłącznie na promieniowanie UVA lub UVB, inne – na obie długości fal. Ze względu na różny zakres ochrony, w dobrej jakości produktach kosmetycznych stosuje się kilka substancji jednocześnie. Oprócz lepszej ochrony przeciwsłonecznej korzyścią jest w przypadku takich produktów możliwość zmniejszenia stężenia każdego z filtrów. W niektórych produktach znajdziemy również antyoksydanty (substancje unieczynniające wolne rodniki). Dodawane są one do produktów przeciwsłonecznych, aby uchronić skórę przed działaniem wolnych rodników powstających na skutek działania promieniowania UV. W kosmetykach stosuje się między innymi β-karoten, witaminę E, koenzym Q10, melatoninę.

Dla skuteczności ochrony przed słońcem bardzo ważne jest także, w jaki sposób zastosujemy krem ochronny. Produkty należy używać zgodnie z ich przeznaczeniem – inne na twarz, inne na ciało. Kosmetyk powinien być nałożony na skórę min. 20 minut przed ekspozycją na promienie UV. Ponadto aplikację powinno się powtarzać co 2-3 godziny. Jeśli korzystamy z kąpieli, po wyjściu z wody należy ponownie użyć produktu z filtrami przeciwsłonecznymi. Warto także pamiętać, że między godziną 10 a 15 zalecane jest unikanie ekspozycji skóry na słońce oraz, by wychodząc na słońce nosić odzież ochronną (kapelusz z szerokim rondem, bluzki z długimi rękawami i spodnie z długimi nogawkami).

Promienie słoneczne a choroby skóry

Promienie słoneczne odpowiedzialne są za liczne zmiany patologiczne zachodzące w skórze. Mogą mieć one charakter ostry jak np. oparzenie słoneczne, immunosupresja posłoneczna czy przebarwienie skóry. Mogą także wystąpić po wielu latach od ekspozycji na promienie UV (elastoza posłoneczna, przedwczesne starzenie się skóry, teleangiektazje, zmiany przedrakowe i nowotwory skóry).

Photoaging, czyli starzenie się skóry pod wpływem światła różni się od starzenia chronologicznego. Zmiany polegają na zwyrodnieniu kolagenu, wystąpieniu elastozy posłonecznej, przebarwień oraz wysuszeniu skóry wskutek uszkodzenia płaszcza hydrolipidowego chroniącego skórę przed odparowywaniem wody. Z czasem zmiany te ulegają pogłębieniu i utrwaleniu. W starszym wieku dołączają do nich plamy soczewicowate (plamy starcze) i teleangiektazje (sieć popękanych naczyń krwionośnych).

Podsumowanie

Słońce odgrywa istotną rolę w zachowaniu zdrowia, jednak korzystanie z niego wymaga zdrowego rozsądku i ostrożności. Kluczem do utrzymania zdrowej równowagi pomiędzy korzyściami a zagrożeniami jest ograniczenie czasu ekspozycji na promienie UV, noszenie odzieży chroniącej skórę i stosowanie produktów z filtrami przeciwsłonecznymi przez cały rok. Kluczowe w prewencji nowotworów skóry jest regularne (jeden raz w roku) kontrolowanie skóry u lekarza dermatologa.

Piśmiennictwo

1. Wolska H., Fototerapia (UV) w dermatologii, wyd. Czelej, Lublin 2006, s. 71-188.
2. Miedziński F. Dermatologia. Tom I. Warszawa: PZWL; 1982: 212–222.
3. Hawk JLM. Photodermatology. Londyn, Sydney, Auckland: Arnold; 1999: 5–42
4. Łastowiecka-Moras E i BugajskaJ. Naturalne promieniowanie UV a przedwczesne starzenie się skóry człowieka. Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy. 2011                   
5. R. P. Gallagher, T. K Lee Adverse effects of ultraviolet radiation: a brief review. “ Prog Biophys Mol Biol.” 92 (1)2006, pp. 119-31
6. Stanisz B. Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV. Kosmetologia 65 (5) 2009: 363-368
7. Browder J. F., Beers B. Oddziaływanie słońca na skórę. „Medycyna po Dyplomie”, Vol. 3, Nr 2/1994
8. Wojas−Pelca A. i wsp.:  Choroby skóry związane z działaniem promieniowania słonecznego – przegląd wybranych zagadnień. Family Medicine & Primary Care Review 2007, 9, 1: 131–135
9. Scherschun L, Lim HW. Photoprotection by sunscreens. J Am Acad Dermatol 2001; 3: 131–134.
10. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695